Công cụ tài chính lãi suất âm: Lợi bất cập hại?

(ĐCSVN) - Trong bối cảnh kinh tế thế giới phục hồi chậm chạp, ẩn chứa nguy cơ tái khủng hoảng, Ngân hàng trung ương nhiều nước trên thế giới đã áp dụng chính sách lãi suất âm. Giới quan sát cho rằng công cụ tài chính này có thể đã bị sử dụng một cách thái quá, khiến lợi bất cập hại và hậu quả sẽ khó lường. Vậy đâu là giới hạn cuối cùng được giới nghiên cứu và dư luận quan tâm.

Riksbank (Thụy Điển) là Ngân hàng trung ương đầu tiên trên thế giới áp dụng chính sách lãi suất âm. Tiếp đến là các nước Thụy Sỹ, Đan Mạch và mới đây là BOJ (Nhật Bản) cũng áp dụng chính sách này nhằm tăng tỷ lệ lạm phát và ngăn cản việc tăng giá đồng nội tệ.

Ở giai đoạn đầu, chính sách này không gây “sốc” trên thị trường, và cũng không mang lại nhiều hệ quả xấu cho nền kinh tế. Nguồn tiền nhàn rỗi vẫn được gửi vào ngân hàng thay vì nắm giữ để tránh rủi ro. Trong khi đó, các ngân hàng cho vay có thể thay đổi mô hình kinh doanh nhằm gia tăng lợi nhuận.

Hồi tháng 9/2015, ông Andy Haldane, nhà nghiên cứu kinh tế hàng đầu của Bank of England cùng các nhà phân tích có uy tín đều cho rằng việc áp dụng lãi âm có thể bảo vệ nước Anh và các nền kinh tế phát triển khác khỏi đợt suy thoái kinh tế toàn cầu mới.

Tuy nhiên, không lâu sau người ta đã phải chứng kiến sự chao đảo của thị trường, do quan ngại giá dầu thô lao dốc, các ngân hàng lớn trên thế giới, nhất là các nước mới nổi đang suy giảm kinh tế nên không còn đủ khả năng trụ vững trong khi nền kinh tế thế giới vẫn suy trầm kéo dài… khiến cổ phiếu ngân hàng các nước bị bán tháo vì lãi suất âm đã làm cho họ không có lợi nhuận.

Hồi cuối tháng 1/2016, Ngân hàng trung ương Nhật Bản (BOJ) cũng bất ngờ đưa ra chính sách lãi suất âm với hy vọng đồng yên sẽ giảm giá. Tuy nhiên, trên thực tế điều này đã không xảy ra, ngược lại đồng yen hiện đã tăng giá vào khoảng 10% so với đồng USD.

Ngân hàng trung ương châu Âu (ECB) cũng đang chuẩn bị áp dụng lãi suất âm trong thời gian tới nhằm khắc phục sự trì trệ về kinh tế của EU đã quá kéo dài. Theo dự đoán của ông Scott Mather, chuyên gia từ quỹ trái phiếu lớn nhất thế giới - Primco thì “thế giới sẽ thấy một loạt nước có chính sách lãi suất âm”.

Hệ lụy đối với hệ thống ngân hàng

Ngay cả khi đặt mức lãi suất âm, giới chức ngân hàng các nước đã không nghĩ đến một hệ quả thực sự của nó là thuế đánh vào hệ thống ngân hàng. Bởi vì các ngân hàng thương mại phải trả thêm tiền khi dự trữ tại ngân hàng trung ương đã khiến cho chi phí của họ tăng lên còn lợi nhuận lại giảm đi.

Vì thế, giới chuyên gia cho rằng, các ngân hàng không thể hoặc không muốn để khách hàng bán lẻ phải chịu lãi suất này, do đó họ khó có thể cắt giảm thêm chi phí. Nếu các ngân hàng buộc khách hàng chịu lãi cao hơn thì tín dụng sẽ giảm, các điều kiện tài chính sẽ bị thắt chặt và chính sách nới lỏng tiền tệ sẽ trở nên vô nghĩa.

Một thực tế khác ở Nhật Bản, ngày 26/2, Bộ Nội vụ nước này công bố các số liệu cho thấy tỷ lệ lạm phát của Nhật trong tháng 1/2016 đã trở về mức 0%, đây là mức không đổi so với hồi đầu năm ngoái, sau khi đã tăng lên trong hai tháng liền.

Mức lạm phát này là do sự sụt giảm liên tiếp của giá các mặt hàng liên quan đến năng lượng đã giảm gần 11%, giá xăng giảm gần 17%, giá dầu hỏa giảm hơn 26%. Giá hàng tiêu dùng thông dụng như: vô tuyến tăng xấp xỉ 16%, giá lương thực tăng trên 2%, khiến chỉ số giá tiêu dùng tăng 0,7% trong tháng thứ 28 liên tiếp.

Chỉ số lạm phát nói trên thấp hơn nhiều so với mục tiêu BOJ đặt ra là 2%, cho thấy rõ các thách thức mà Tokyo đang phải đối mặt trong cuộc chiến chống giảm phát và thúc đẩy tăng trưởng theo chủ thuyết kinh tế “Abenomics”. Theo giới chuyên gia dự báo, Nhật Bản sẽ tiếp tục chính sách nới lỏng tiền tệ trong thời gian tới.

Ông Hiroshi Watanabe, chuyên gia kinh tế cấp cao của công ty chứng khoán SMBC Nikko Securities Inc dự báo, chỉ số giá tiêu dùng của Nhật Bản trong thời gian tới sẽ tiếp tục giảm do đồng yen mạnh lên trong khi giá dầu thô tiếp tục ở mức thấp.

Giới phân tích cho rằng, để ngăn cản nguy cơ giảm phát trong thời gian tới BOJ sẽ có thể phải tiếp tục các bước nới lỏng tiền tệ, trong khi ECB cũng dự định  nới lỏng tiền tệ cùng với việc áp dụng chính sách lãi suất thấp, còn ở Mỹ thì nhiều khả năng FED sẽ từ bỏ kế hoạch tăng lãi suất như đã dự kiến trước đó do đà phục hồi kinh tế bị chậm lại.

Đã đến lúc phải cẩn trọng?

Khi chính sách lãi suất âm được áp dụng tại nhiều nền kinh tế không mấy hiệu quả, thậm chí còn gây phản ứng phụ làm trầm trọng thêm “con bệnh” thì câu hỏi được đặt ra là: liệu đây đã phải là giới hạn của chính sách tiền tệ (lãi suất thấp) hay chưa?

Kinh tế thế giới đang hồi phục nhưng chậm chạp, giảm phát đang gia tăng ở mức cao nhất từ trước tới nay. Theo Bank of America Merrill Lynch, trong hơn 6 năm nay, GDP của các nước phát triển đã tăng ở mức khoảng 11%, trong khi 8 nghìn tỷ USD nợ được xếp hạng tín dụng cao đang mang lại lãi âm. Sự thay đổi “trái khoáy” này khiến giới tài chính gọi việc áp dụng lãi suất âm là “sự thất bại lớn của chính sách tài khoá”.

Sau 8 năm kể từ khi cuộc khủng hoảng tài chính bắt đầu (2008), các ngân hàng trung ương các nước đã cố gắng giúp nền kinh tế thế giới thoát khỏi sự trì trệ. Tính từ tháng 3/2008, các ngân hàng trung ương đã phải cắt giảm lãi suất đến 637 lần và tiêu tốn 12,3 nghìn tỷ USD để mua tài sản dưới dạng trái phiếu.

Ông Mario Draghi, chủ tịch ECB cho rằng, chính ngân hàng này là nguồn duy nhất để cứu khu vực EU trong suốt 6 năm qua. Thế nhưng mới đây ông đã kêu gọi các chính phủ châu Âu tài trợ các chương trình đầu tư và cắt giảm gánh nặng thuế để thúc đẩy nền kinh tế phát triển.

Như vậy, chính sách lãi suất âm đã có thể trở thành “con dao hai lưỡi” cho nền tài chính, nhưng nó vẫn được ngân hàng trung ương các nước sử dụng với tham vọng giúp kinh tế trong nước thoát khỏi nguy cơ của một cuộc khủng hoảng mới.

Vì thế, giới nghiên cứu tài chính và dư luận đang đặt câu hỏi lãi suất âm liệu có phải công cụ tài chính đã bị áp dụng một cách thái quá khiến cho công cụ này trở nên lợi bất cập hại? Và câu trả lời vẫn còn đang ở phía trước./.