Năm 2011: Quan hệ Nga - Mỹ lại nổi sóng

Những màn "khẩu chiến", những động thái “ăn miếng, trả miếng” khiến mối quan hệ Nga-Mỹ, vốn được cải thiện đáng kể trong những năm gần đây, lại nổi sóng trong năm 2011. Căng thẳng giữa Điện Cremli và Nhà Trắng đang đẩy tiến trình “tái khởi động” quan hệ Nga - Mỹ, do chính quyền của Tổng thống Barắc Ôbama (Barack Obama) khởi xướng, đang đứng trước nguy cơ rơi vào bế tắc.

Phải thừa nhận rằng những nỗ lực của chính quyền Ôbama nhằm cải thiện quan hệ với Nga trong hơn 3 năm qua đã đạt được nhiều kết quả quan trọng. Nga và Mỹ đã ký Hiệp ước cắt giảm vũ khí tấn công chiến lược (START) mới, tăng cường hợp tác trong vấn đề Ápganixtan, khôi phục đối thoại về tất cả các vấn đề, từ kinh tế đến giáo dục và nhận con nuôi,... Nhờ đó, mối quan hệ giữa Nga và Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) cũng như giữa Nga với một số nước Đông Âu, cũng được thổi một luồng sinh khí mới.

Thế nhưng, năm 2011, xu hướng tăng cường hợp tác giữa Nga và Mỹ đã bị phủ bóng đen bởi những bất đồng liên quan đến các vấn đề quốc tế nóng bỏng cũng như các vấn đề trong mối quan hệ song phương. Hai bên không chỉ liên tục tung ra những màn “đấu khẩu”, mà còn có những hành động mang tính chất trả đũa lẫn nhau, khiến những người theo chủ nghĩa hoài nghi cho rằng quan hệ Nga - Mỹ đang quay lại thời Chiến tranh Lạnh.

Thủ tướng Nga Vlađiamia Putin (Vladimir Putin), người được dự báo sẽ quay trở lại Điện Cremli sau cuộc bầu cử tổng thống Nga tháng 3/2012, chỉ trích Mỹ châm ngòi cho cái gọi là "Mùa xuân Arập" bằng chiến dịch truyền thông bóp méo sự thật. Trong khi đó, Oasinhtơn cho rằng cáo buộc của Mátxcơva là hoàn toàn “vô căn cứ” và việc Nga phản đối chính sách của Mỹ và phương Tây liên quan tới các vấn đề Trung Đông - Bắc Phi sẽ kìm hãm tiến trình "cải cách dân chủ” ở khu vực này. Đặc biệt, khi làn sóng biểu tình chống chính phủ lan đến Xyri, sự căng thẳng trong mối quan hệ Nga - Mỹ được đẩy lên mức báo động. Trong khi Oasinhtơn liên tục gây sức ép đòi Tổng thống Xyri Basa An Átxát (Xyri Bashar Assad) từ chức, thì Mátxcơva kiên quyết phản đối sự can thiệp của phương Tây vào công việc nội bộ của quốc gia Trung Đông này. Trong khi Mỹ đe dọa, cảnh báo sử dụng vũ lực chống lại chính quyền Đamát, Nga lại “thề” sẽ không để Mỹ và đồng minh biến Xyri thành Libi thứ hai. Thậm chí, Nga và Mỹ đã có những động thái làm dấy lên lo ngại rằng các cựu đối thủ Chiến tranh Lạnh đang đứng trước nguy cơ đối đầu quân sự ở Xyri. Nga đã triển khai một loạt tàu chiến, xe tăng đến Xyri và cung cấp hệ thống phòng không hiện đại S-300 cũng như các hệ thống rađa cho nước này. Đáp lại, Mỹ cũng ngay lập tức điều nhiều tàu chiến tối tân, trong đó có cả tàu sân bay hạt nhân, đến khu vực lãnh hải ngoài khơi Xyri.

Quan hệ Nga - Mỹ không chỉ căng thẳng do các vấn đề Trung Đông - Bắc Phi mà cả vấn đề nội tại của Mátxcơva khi Oasinhtơn chỉ trích cuộc bầu cử Đuma quốc gia Nga (Hạ viện) ngày 4/12 vừa qua là “thiếu trung thực và không dân chủ”. Phát biểu của Ngoại trưởng Mỹ Hilari Clintơn (Hillary Clinton) đã châm ngòi cho một cuộc khẩu chiến và chỉ trích lẫn nhau khá gay gắt giữa giới quan chức cấp cao hai nước. Thủ tướng Putin cho rằng những lời lẽ của Oasinhtơn đã "bật đèn xanh" cho phe đối lập ở Nga xuống đường biểu tình phản đối kết quả bầu cử. Ông thậm chí còn chỉ trích Oasinhtơn đã trợ giúp hàng trăm triệu USD cho những nhóm đối lập và một số tổ chức phi chính phủ ở Nga để "bới lông tìm vết" nhằm kích động làn sóng phản đối kết quả bầu cử.

Chưa dừng lại ở đó, căng thẳng trong quan hệ Nga - Mỹ còn leo thang liên quan đến kế hoạch của Oasinhtơn triển khai hệ thống phòng thủ tên lửa (NMD) ở châu Âu. Phớt lờ đề xuất của Nga về việc thành lập hệ thống phòng thủ tên lửa chung ở châu Âu, chính quyền của Tổng thống Ôbama vẫn tiến hành đàm phán và ký thỏa thuận với Rumani, Ba Lan, Bungari, Na Uy, Thổ Nhĩ Kỳ và Tây Ban Nha cho phép Mỹ triển khai các tên lửa đánh chặn, trạm rađa cũng như tàu chiến neo đậu ở vùng biển ngoài khơi của những nước này. Nga đã đề nghị Mỹ và NATO cam kết bằng văn bản pháp lý rằng NMD ở châu Âu không nhằm chống lại Nga. Tuy nhiên, việc đề xuất trên bị "bỏ ngoài tai" khiến Mátxcơva công bố một loạt biện pháp trả đũa mạnh mẽ, trong đó có kế hoạch triển khai tên lửa tại tỉnh Caliningrát (Kaliningrad), giáp biên giới với nhiều nước thành viên NATO, đồng thời đe dọa từ chối thực hiện các biện pháp trong lĩnh vực giải trừ quân bị và kiểm soát vũ khí, kể cả việc rút khỏi START mới,...

Bất đồng nối tiếp bất đồng, Nga còn lên danh sách những quan chức cấp cao của Mỹ bị cấm nhập cảnh vào "xứ sở Bạch Dương" để đáp trả hành động của Oasinhtơn "cấm cửa" nhiều quan chức của Nga với cáo buộc liên quan tới cái chết của luật sư người Nga Xécgây Magnítxki (Sergei Magnitsky) năm 2009. Bên cạnh đó, việc một tòa án Mỹ kết án Víchto Bút (Viktor Bout) trong vụ án "Kẻ lái buôn thần chết" cũng khiến mối quan hệ Nga-Mỹ càng trở nên căng thẳng.

Rõ ràng, những bất đồng nảy sinh giữa Oasinhtơn và Mátxcơva trong năm 2011 đang đẩy tiến trình "tái khởi động" quan hệ Nga - Mỹ đi vào ngõ cụt. Giới phân tích cho rằng căng thẳng hiện nay trong mối quan hệ giữa hai cường quốc trên khó có thể hạ nhiệt trong năm 2012 khi tại hai nước này diễn ra các cuộc bầu cử tổng thống. Điều quan trọng là giới lãnh đạo cấp cao hai nước cần tiếp tục thể hiện thiện chí đàm phán để tìm được tiếng nói chung nhằm tháo gỡ những bất đồng trong quan hệ song phương./.