Phong trào Không liên kết nửa thế kỷ khẳng định vai trò

Bản đồ các nước tham gia Phòng trào không liên kết  (xanh đậm)  và các nước quan sát viên (xanh nhạt).  (Nguồn: tapchicongsan.org.vn)

Những thăng trầm cùng lịch sử

Nhìn lại quá trình hình thành, Phong trào Không liên kết ra đời trong cao trào giải phóng dân tộc làm sụp đổ chủ nghĩa thực dân cũ và trong bối cảnh chiến tranh lạnh có nguy cơ dẫn đến chiến tranh thế giới mới. Chính sách không liên kết biểu thị ý chí của các nước độc lập non trẻ Á, Phi, Mỹ la tinh đoàn kết đấu tranh bảo vệ và củng cố độc lập chính trị, từng bước giành độc lập kinh tế, bảo vệ hòa bình thế giới để tồn tại và phát triển. Mặc dù hết sức đa dạng về văn hóa tín ngưỡng, về chế độ chính trị- xã hội, về lợi ích dân tộc, nhưng các nước không liên kết có nhiều đặc điểm giống nhau: đều đã bị thực dân đô hộ, kinh tế kém phát triển, cùng chung nguyện vọng muốn có hòa bình ổn định để xây dựng đất nước, thoát khỏi nghèo nàn và lạc hậu, Đó là cơ sở khách quan để phong trào có thể trở thành một tập hợp lực lượng rộng rãi, đoàn kết gắn bó trong một cương lĩnh hành động tối thiểu.

Tiền thân của Phong trào là hội nghị Bandung, Indonesia (18-24/4/1955) với sự tham dự của lãnh đạo 29 nước Á-Phi nhằm tìm kiếm cơ sở chung để hợp tác trong tương lai, tuyên bố chống lại chủ nghĩa thực dân và cam kết đứng trung lập giữa hai khối Đông - Tây. Trước ngày khai mạc Hội nghị Bandung, Ấn Độ và Trung quốc ra thông cáo chung nêu lên 5 nguyên tắc, về sau được gọi là 5 nguyên tắc chung sống hòa bình: Tôn trọng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của nhau; Không xâm lược lẫn nhau; Không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau; Bình đẳng và hai bên cùng có lợi; Cùng tồn tại hòa bình.

Trong giai đoạn 1989 -1992, Phong trào KLK đã có những khó khăn nhất định trong việc xác định lại mục tiêu cho hoạt động của mình khi thế giới không còn hai cực. Các nước đang phát triển tiếp tục đứng trước nguy cơ can thiệp và áp đặt có hại cho độc lập chủ quyền và quyền lợi của mình. Do vậy các nước này tiếp tục có nhu cầu tham gia vào Phong trào để có một diễn đàn phối hợp với nhau, góp phần bảo vệ lợi ích an ninh quốc gia và phát triển của mình. Trong bối cảnh đó, phong trào KLK tiếp tục đóng vai trò không thể thiếu là một tập hợp lực lượng chính trị hùng hậu, là diễn đàn quan trọng để các nước không liên kết đang phát triển hình thành tiếng nói chung đối với các vấn đề toàn cầu quan trọng liên quan đến hoà bình, an ninh và phát triển.

Kể từ Hội nghị cấp cao 10 (Jarkarta 1992), Phong trào KLK đã có những bước điều chỉnh nhất định nhằm thích ứng với tình hình mới. Các quốc gia thành viên đều nhất trí cho rằng: Phong trào có khả năng và cần tiếp tục phát huy tiếng nói và vai trò chính trị trong tình hình mới hiện nay vì hòa bình, phát triển, tự quyết dân tộc, độc lập và chủ quyền quốc gia. Phong trào tiếp tục là chỗ dựa tinh thần, là tập hợp đoàn kết rộng rãi của 114 nước đang phát triển vì những lợi ích căn bản chung của các nước này và vì mục tiêu phấn đấu cho một trật tự thế giới công bằng, bình đẳng, lành mạnh. Việc Phong trào liên tục có thêm thành viên mới (tăng từ 108 kể từ Hội nghị Cấp cao 10 năm 1992 lên 118 thành viên tại Hội nghị Cấp cao 14 năm 2006) đã tiếp tục thể hiện sức sống, sự hấp dẫn và khẳng định vai trò chính trị không thể thiếu của mình. Ngày càng có nhiều nước bên ngoài Phong trào mong muốn được làm quan sát viên, khách mời chứng tỏ vị thế, tầm quan trọng của diễn đàn này trong việc tăng cường hợp tác quốc tế, góp phần giải quyết các vấn đề cấp bách có tính khu vực hoặc toàn cầu.

Có thể nói, trong quá trình hoạt động của mình, Phong trào KLK đã tham gia tích cực vào việc giải quyết các vấn đề trọng đại của thế giới. Trong chiến tranh lạnh, Phong trào KLK với những nguyên tắc, mục tiêu cơ bản của mình, đã có vai trò và đóng góp quan trọng vào đời sống chính trị quốc tế nói chung và việc bảo vệ lợi ích đối với các nước đang phát triển nói riêng. Tình hình thế giới, thực tế, đã có những biến đổi sâu sắc theo chiều hướng tích cực nhờ có sự đoàn kết đấu tranh của các lực lượng hoà bình, độc lập và dân chủ. Phong trào đã góp phần quan trọng vào cuộc đấu tranh bảo vệ hòa bình và an ninh quốc tế, ngăn ngừa nguy cơ chiến tranh hạt nhân, đòi giải trừ quân bị và thành lập khu vực hoà bình và phi hạt nhân. Đây là nguồn cổ vũ và ủng hộ mạnh mẽ cuộc đấu tranh giải phóng và bảo vệ độc lập dân tộc, là lực lượng quan trọng trong cuộc đấu tranh đòi thiết lập trật tự kinh tế quốc tế mới và trật tự thông tin quốc tế mới. Đặc biệt, KLK đã đóng góp đáng kể vào việc giải quyết tranh chấp và xung đột giữa các nước thành viên bằng biện pháp hòa bình.

Việt Nam đóng góp tích cực cho phong trào Không liên kết

Việt Nam đã sớm gắn bó và đóng góp vào quá trình phát triển của Phong trào KLK thông qua cuộc đấu tranh lâu dài, gian khổ và anh dũng chống ngoại xâm, giải phóng đất nước, giành độc lập dân tộc. Việt Nam đã tham dự Hội nghị Á-Phi năm 1955 tại In-đô-nê-xi-a, tiền thân của Phong trào KLK. Tại Hội nghị, ta đã tích cực thúc đẩy đoàn kết giữa các nước mới giành độc lập, góp phần xác lập những nguyên tắc cơ bản sau này trở thành các nguyên tắc chỉ đạo hoạt động của Phong trào KLK. Trong những năm 1960-1970, tuy chưa là thành viên chính thức của Phong trào, Việt Nam đã có những đóng góp quan trọng vào cuộc đấu tranh của các nước KLK và đang phát triển bằng việc đi đầu trong phong trào giải phóng dân tộc, góp phần quan trọng xóa bỏ chủ nghĩa thực dân, chống đế quốc. Từ 1976 khi ta tham gia Phong trào, Việt Nam luôn tích cực phối hợp chặt chẽ các nỗ lực tăng cường đoàn kết của Phong trào, đóng góp vào cuộc đấu tranh chung của Phong trào vi các mục tiêu hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội và phát triển.

Hội nghị kỷ niệm 50 năm Phong trào KLK tại Xéc-bi-a đầu tháng 9 này là một sự kiện đặc biệt của Phong trào. Sau 50 năm, các nước thành viên KLK lại tập hợp tại thành phố Ben-gờ-rát, ngay chính nơi khai sinh ra Phong trào để cùng nhau ôn lại quá trình phát triển của Phong trào nửa thế kỷ qua và định hướng cho con đường phát triển của Phong trào trong thời gian tới. Hội nghị sẽ tập trung đánh giá tình hình quốc tế phức tạp hiện nay, thảo luận những thách thức mới đối với Phong trào cũng như các biện pháp tăng cường sự đoàn kết, tính năng động và vai trò của Phong trào trong bối cảnh quốc tế mới. Đoàn Việt Nam do Thứ trưởng Ngoại giao Lê Lương Minh dẫn đầu sẽ tham gia Hội nghị.

Thứ trưởng cho biết, thực hiện đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ và chủ trương tích cực và chủ động hội nhập quốc tế của Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI, trong thời gian tới, chúng ta sẽ tiếp tục phấn đấu tham gia một cách hiệu quả, thực chất vào công việc của Phong trào KLK. Chúng ta sẽ tích cực phối hợp cùng các nước KLK phấn đấu duy trì hòa bình, an ninh quốc tế, tạo dựng môi trường thuận lợi cho công cuộc phát triển của các dân tộc thông qua việc thúc đẩy đối thoại để ngăn ngừa, giải quyết các tranh chấp, xung đột trên cơ sở Hiến chương LHQ và các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế. Chúng ta sẽ thúc đẩy tăng cường đoàn kết để tăng cường sức mạnh của Phong trào, kiên trì các mục tiêu và nguyên tắc hoạt động của Phong trào, tăng cường hợp tác Nam-Nam trong việc ứng phó với nhiều vấn đề toàn cầu như tác động của cuộc khủng hoảng tài chính-kinh tế, vấn đề biến đổi khí hậu, an ninh lương thực, an ninh năng lượng, bảo đảm nguồn nước. Chúng ta sẽ tích cực đóng góp vào cuộc đấu tranh của Phong trào nhằm dân chủ hóa quan hệ quốc tế thông qua việc cải tổ LHQ và các thể chế đa phương, kể cả các thể chế tài chính, nhằm đảm bảo các thể chế này có thể ứng phó tốt hơn với khủng hoảng và phục vụ lợi ích của các nước thành viên, đặc biệt là các nước đang phát triển./.