Làm sâu sắc hơn nữa quan hệ Đối tác chiến lược Việt Nam - Pháp
Nhận lời mời của Tổng thống Cộng hòa Pháp Emmanuel Macron, Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng tiến hành chuyến thăm chính thức Cộng hòa Pháp từ ngày 25 - 27/3/2018
Chuyến thăm chính thức Cộng hòa Pháp của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng sẽ là cuộc gặp gỡ cấp cao đầu tiên giữa hai nước từ khi Pháp có Tổng thống mới và diễn ra vào dịp kỷ niệm 45 năm quan hệ ngoại giao (1973 - 2018), 5 năm quan hệ Đối tác chiến lược giữa hai nước (2013 - 2018). Đây cũng là chuyến thăm đầu tiên của Tổng Bí thư Đảng ta đến khu vực Tây Âu trong nhiệm kỳ Đại hội XII trong bối cảnh quan hệ thương mại Việt nam - EU bước vào thời kỳ then chốt trong năm 2018.
Pháp là cường quốc kinh tế lớn thứ 5 thế giới và đứng thứ 3 thế giới về xuất khẩu dịch vụ. Pháp có số lượng doanh nghiệp rất lớn, trong đó có doanh nghiệp hàng đầu thế giới. Pháp có truyền thống lâu đời trong phát minh công nghiệp, hệ thống giáo dục chất lượng cao, đội ngũ nghiên cứu trình độ cao; đầu tư nhiều cho công tác nghiên cứu - phát triển; năng suất lao động thuộc loại hàng đầu thế giới. Thu nhập quốc dân (GDP) 2017: 1.905 tỷ USD (đến Quý III 2017). Tăng trưởng GDP cả năm 2017: 1,8 % (tăng so với 1,1% năm 2016)
Tính đến năm 2015, Pháp đứng thứ 5 trên thế giới về đầu tư ra nước ngoài, đạt 1.199 tỷ USD, sau Mỹ, Anh, Đức và Nhật (lùi một bậc so với năm 2014), tập trung chủ yếu tại Trung Quốc, châu Âu và Bắc Mỹ (chiếm ¾ tổng vốn đầu tư của Pháp). Nguồn vốn nước ngoài đầu tư vào Pháp hàng năm có xu hướng giảm sút, Pháp là địa chỉ hấp dẫn thứ 9 thế giới về thu hút đầu tư nước ngoài, đạt 660 tỷ USD tính đến năm 2015 (so với vị trí thứ 6 năm 2012). Tính riêng năm 2015, nguồn vốn đầu tư ra nước ngoài của Pháp đạt 34 tỷ euro, đứng thứ 11 trên thế giới (so với vị trí thứ 16 năm 2013). Đầu tư của nước ngoài vào Pháp đạt 39,6 tỷ USD. Pháp là nước đứng đầu châu Âu về sản xuất và xuất khẩu nông sản. Hàng năm Pháp xuất siêu khoảng 6,6 tỷ USD hàng nông sản (gồm lúa mì, rượu nho, các sản phẩm thịt và sữa). Năng suất lao động nông nghiệp cao, công nghiệp chế biến thực phẩm rất phát triển chiếm xấp xỉ 3,5% GDP.
Việt Nam và Pháp thiết lập quan hệ ngoại giao ở cấp Đại sứ ngày 12/4/1973. Giai đoạn 1975 - 1978: Sau khi thống nhất đất nước, Việt Nam và Pháp tăng cường quan hệ nhiều mặt. Pháp bắt đầu hỗ trợ Việt Nam trong quá trình khôi phục đất nước. Đỉnh cao quan hệ là chuyến thăm Pháp của Thủ tướng Phạm Văn Đồng tháng 4/1977. Pháp là quốc gia đi đầu các nước phương Tây trong khai thông quan hệ với Việt Nam, xoá nợ cho Việt Nam, giúp Việt Nam giải quyết nợ với các nước chủ nợ thành viên CLB Paris. Tháng 9/2013, hai nước đã ký Tuyên bố chung về quan hệ đối tác chiến lược Việt Nam - Pháp.
Trong nững năm qua, Việt Nam và Pháp đã trao đổi nhiều đoàn cấp cao. Về phía Pháp, các lãnh đạo cấp cao Pháp sang Việt Nam: Tổng thống François Mitterrand năm 1993, Tổng thống Jacques Chirac năm 1997 và 2004, Tổng thống François Hollande năm 2016; Thủ tướng François Charles Amand Fillon tháng 11/2009; Chủ tịch Thượng viện Christian Poncelet năm 2003 và 2008; Chủ tịch Quốc hội Claude Bartolone tháng 3/2016; Bộ trưởng Ngoại giao Laurent Fabius tháng 8/2013. Về phía Việt Nam, các Lãnh đạo cấp cao ta thăm Pháp gồm: Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu năm 2000, Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh năm 2005, Chủ tịch nước Trần Đức Lương năm 2002, Thủ tướng Võ Văn Kiệt năm 1993, Thủ tướng Phan Văn Khải năm 1998 và Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng các năm 2007, 2013 và 2015; Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Văn An năm 2005 và Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Phú Trọng năm 2008; Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh tháng 3/2013.
Hai nước có nhiều cơ chế hợp tác, đáng lưu ý có: Đối thoại chiến lược an ninh quốc phòng giữa 2 Bộ Ngoại giao, Bộ Quốc phòng Việt Nam và Pháp, do Bộ Ngoại giao chủ trì, họp thường kỳ hai năm một lần. Kỳ họp lần thứ 5 đã diễn ra tại Việt Nam từ ngày 15 - 16/3/2012. Trong Tuyên bố chung quan hệ Đối tác chiến lược Việt Nam - Pháp (9/2013), hai bên đã thống nhất nâng lên cấp Thứ trưởng.
Đối thoại cấp cao thường niên về kinh tế: Là cơ chế sát nhập Hội đồng cấp cao vì sự phát triển hợp tác kinh tế Việt - Pháp và Diễn đàn kinh tế tài chính Việt - Pháp, do Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Việt Nam và Bộ trưởng Ngoại thương Pháp đồng chủ trì và họp phiên đầu tiên ngày 09/4/2013. Phiên họp lần thứ 4 diễn ra tại Paris tháng 7/2016. Đây là cơ chế nhằm thảo luận các vấn đề chung trong hợp tác kinh tế hai nước, cũng như các dự án kinh tế song phương cụ thể. Phiên họp lần thứ 5 diễn ra tại Hà Nội ngày 24/1/2018.
Quan hệ thương mại Việt Nam - Pháp liên tục phát triển, hàng hóa của Việt Nam xuất khẩu vào thị trường Pháp tăng mạnh hơn hành hóa của Pháp xuất khẩu sang Việt Nam. Trong những năm gần đây, Việt Nam luôn xuất siêu vào thị trường Pháp. Tổng kim ngạch thương mại song phương năm 2017 đạt 4,6 tỷ USD, tăng 11,6% so với năm 2016 trong đó xuất khẩu sang Pháp đạt hơn 3,35 tỷ USD, tăng 11,8%; nhập khẩu đạt 1,27 tỷ USD, tăng 11,1% so với 2016. Hàng hóa của Việt Nam xuất khẩu sang Pháp tương đối phong phú, đa dạng, bao gồm: giầy dép, dệt may, đồ gia dụng, hàng nông lâm, thủy sản, đá quý, đồ trang sức, đồ điện, điện tử, dụng cụ cơ khí, gốm sứ các loại, cao su, than đá, đồ chơi, sản phẩm thể thao, giải trí, sản phẩm nhựa, hàng mây tre đan…
Năm 2017, xuất khẩu mặt hàng điện thoại và linh kiện sang Pháp đạt hơn 1,131 triệu USD. Đây là năm thứ 7 liên tiếp, mặt hàng này giữ vị trí cao nhất trong danh mục hàng xuất khẩu của Việt Nam sang Pháp. Tiếp theo là sự tăng trưởng ngoạn mục về xuất khẩu Dệt may với kim ngạch xuất khẩu đạt hơn 526 triệu USD. Da giày và máy tính và linh kiện lần lượt tụt xuống vị trí thứ ba và thứ tư với kim ngacgh xuất khẩu lần lượt là 511 và 207 triệu USD.
Hàng hóa nhập khẩu từ Pháp về Việt Nam đa phần là những mặt hàng có giá trị cao, hàm lượng chất xám và công nghệ lớn, trong đó dược phẩm, máy móc thiết bị và phương tiện vận tải luôn chiếm tỷ trọng đáng kể và kim ngạch nhập khẩu cao. Năm 2017, nhập khẩu mặt hàng dược phẩm đạt hơn 342 triệu USD, tiếp theo là mặt hàng máy móc thiết bị đạt 223 triệu USD. Năm 2017, Pháp đứng thứ 3 trong các nước châu Âu (sau Hà Lan và Anh) và đứng thứ 16 trong tổng số 125 quốc gia và lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam, với 513 dự án đầu tư còn hiệu lực, tổng số vốn đầu tư đăng ký đạt 2,8 tỷ USD. Đầu tư trực tiếp của Pháp tập trung chủ yếu vào các lĩnh vực: thông tin và truyền thông (20% tổng vốn đầu tư), công nghiệp chế biến - chế tạo, sản xuất - phân phối điện khí nước điều hòa; phân bổ tại 36 địa phương, dẫn đầu là Bà Rịa - Vùng Tàu (7 dự án trị giá hơn 1 tỷ USD), thành phố Hồ Chí Minh (188 dự án trị giá 994,6 triệu USD), Hà Nội (96 dự án trị giá 450,1 triệu USD). Vốn đầu tư của Pháp chủ yếu theo hình thức liên doanh (chiếm 35%), đầu tư 100% vốn nước ngoài (33%), hợp đồng hợp tác kinh doanh, còn lại là các hình thức công ty cổ phần, BTO, BT và BOT. Quy mô trung bình của một dự án là 11,59 triệu USD/dự án (ở mức thấp so với bình quân chung là 15 triệu USD/dự án). Tính đến nay, các doanh nghiệp Việt Nam đã đầu tư sang Pháp 09 dự án với tổng vốn đầu tư là 3,47 triệu USD.
Pháp là nhà tài trợ châu Âu song phương ODA hàng đầu cho Việt Nam và Việt Nam đứng thứ 2 trong số các nước hưởng ODA của Pháp tại châu Á (sau Afghanistan) với tổng số vốn cam kết lên đến 18,4 tỷ USD (tính từ năm 1993). Năm 2017, Việt Nam đã giải ngân 104 triệu USD. Việt Nam là một trong ít nước được hưởng cả ba kênh viện trợ tài chính của Pháp là viện trợ phát triển chính thức từ ngân khố, cho vay ưu đãi từ Cơ quan Phát triển Pháp (AFD) và từ Quỹ Đoàn kết ưu tiên (FSP).
Đến nay, Pháp đã cung cấp cho Việt Nam và vay ưu đãi tổng số đạt 2,2 tỷ euro. Trước đây, các dự án thường có mức vốn trung bình (tối đa 55 triệu euro/dự án). Nay Pháp cam kết mức vốn lớn tới 280 triệu euro/dự án và quan tâm nhiều đến các dự án hạ tầng quy mô lớn. Một số dự án trọng điểm là dự án vệ tinh nhỏ VNREDSat-1 (57,8 triệu euro), trường Đại học Khoa học Công nghệ Hà Nội (100 triệu euro), tầu điện ngầm Hà Nội (335 triệu euro)...
Hợp tác giáo dục và đào tạo giữa Việt Nam và Pháp đã hình thành và phát triển từ đầu những năm 1980. Pháp luôn coi giáo dục và đào tạo là mục tiêu ưu tiên trong hoạt động hợp tác của mình tại Việt Nam, tập trung chủ yếu vào việc giảng dạy và phát triển tiếng Pháp, đào tạo nguồn nhân lực ở bậc đại học, sau đại học trong nhiều lĩnh vực: quản lý kinh tế, ngân hàng, tài chính, luật, công nghệ mới…
Hiện hai bên đã triển khai một số dự án trọng điểm trong lĩnh vực đào tạo như: Chương trình đào tạo kỹ sư chất lượng cao tại Việt Nam (PFIEV, Trung tâm đào tạo về quản lý Việt - Pháp (CFVG), dự án thành lập hai Trung tâm Đại học Pháp (PUF) tại Đại học Quốc gia Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, Viện tin học Pháp ngữ (IFI). Tháng 10/2010, trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội, do Pháp tài trợ 100 triệu euro, đã khai giảng khóa học đầu tiên. Đây là một trong bốn trường đại học tiêu chuẩn quốc tế tại Việt Nam. Hàng năm, Chính phủ Pháp dành 80 suất học bổng cho sinh viên Việt Nam sang Pháp học tập, nhằm giúp Việt Nam trong lĩnh vực đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Chính sách học bổng của Pháp tập trung chủ yếu cho các chương trình đào tạo ở bậc học thạc sỹ và tiến sỹ. Số lượng sinh viên Việt Nam du học tại Pháp tăng khoảng 40% trong vòng 10 năm qua và hiện có trên 7000 sinh viên (Pháp là nơi có lượng du học sinh Việt Nam lớn thứ 3 trên thế giới).
Giao lưu văn hoá giữa hai nước ngày càng phát triển. Hàng năm, Chính phủ Pháp dành khoảng 5 triệu euro cho ngân sách hợp tác văn hóa với Việt Nam, cụ thể là hỗ trợ hoạt động của các trung tâm văn hóa Pháp tại Hà Nội (L’Espace), Tp. Hồ Chí Minh (Viện trao đổi văn hóa Pháp - IDECAF), Huế và Đà Nẵng. Hiệp định giữa hai Chính phủ về các Trung tâm Văn hóa được ký kết (tháng 11/2009) tạo cơ sở và điều kiện cho hoạt động của Trung tâm Văn hóa Việt Nam tại Paris, là một trong 2 trung tâm văn hóa Việt Nam ở nước ngoài. Liên hoan nghệ thuật Festival Huế được tổ chức lần đầu vào tháng 4/2000 với sự tài trợ và tham gia tích cực của Pháp (là đối tác đầu tiên của Festival Huế) đã trở thành một hoạt động văn hóa quốc tế, diễn ra 2 năm một lần. Pháp đứng thứ 7 trong các nước, vùng lãnh thổ có đầu tư nhiều nhất vào lĩnh vực du lịch tại Việt Nam, với 14 dự án tổng trị giá 188 triệu USD. Việt Nam xác định Pháp là thị trường khách trọng điểm. Hai bên đã phối hợp tổ chức thành công Năm Việt Nam - Pháp (2013 - 2014) tại hai nước nhân kỷ niệm 40 năm thiết lập quan hệ ngoại giao song phương.
Hợp tác Việt Nam - Pháp trong lĩnh vực khoa học và công nghệ hiện được thực hiện thông qua các dự án do Quỹ Đoàn kết ưu tiên (FSP) của Pháp tài trợ. Đây thường là các chương trình lớn, dài hạn về nghiên cứu, phát triển công nghệ, đào tạo phục vụ phát triển kinh tế xã hội; phát huy giá trị văn hóa; tăng cường năng lực về pháp luật và hành chính... Tháng 3/2007, Hiệp định hợp tác khoa học và công nghệ giữa hai Chính phủ đã được ký kết nhằm tạo môi trường thuận lợi cho các chuyên gia, cơ quan và tổ chức khoa học và công nghệ hai nước tăng cường hơn nữa quan hệ hợp tác. Hợp tác trong lĩnh vực ứng dụng hạt nhân ngày càng được tăng cường trong khuôn khổ Thỏa thuận giữa Viện Năng lượng Nguyên tử Việt Nam và Uỷ ban Năng lượng Nguyên tử Pháp (CEA) như hợp tác đào tạo cán bộ về công nghệ hạt nhân và khai thác sử dụng chương trình tính toán của CEA, cung cấp tài liệu tuyên truyền về điện hạt nhân cho công chúng. Tháng 11/2009, hai bên đã ký Hiệp định hợp tác về sử dụng năng lượng hạt nhân vì mục đích hòa bình, tạo khuôn khổ pháp lý cần thiết và những điều kiện thuận lợi cho các cơ quan, tổ chức khoa học và công nghệ, các cơ sở giáo dục và đào tạo, các doanh nghiệp hai nước liên quan đến năng lượng hạt nhân tiến hành các hoạt động hợp tác và đầu tư.
Pháp là nước phương Tây đầu tiên có tùy viên quốc phòng tại Việt Nam (1991). Quan hệ hợp tác này ngày càng phát triển, trao đổi đoàn thường xuyên (Bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam thăm Pháp 12/2009; Bộ trưởng Quốc phòng Pháp thăm Việt Nam 7/2010, 6/2016). Hai nước đã ký Hiệp định hợp tác Thỏa thuận khung giữa hai nước được ký vào năm 1997. Tháng 11/2009, hai bên đã ký Thỏa thuận giữa hai Bộ Quốc phòng thống nhất tổ chức luân phiên hàng năm Ủy ban hỗn hợp về hợp tác quốc phòng (cấp Thứ trưởng). Cơ chế này được đổi tên thành Đối thoại chính sách quốc phòng và tổ chức phiên họp đầu tiên vào tháng 11/2016. Phiên họp thứ 2 của Đối thoại chính sách quốc phòng đã diễn ra tại Hà Nội ngày 11 và 12/01/2018.
Khởi xướng từ đầu những năm 1990, hợp tác phi tập trung Việt Nam - Pháp trở thành nét đặc thù trong quan hệ Việt Nam - Pháp. Hiện có 38 địa phương của Pháp có quan hệ đối tác với 18 tỉnh/thành Việt Nam. Từ năm 1990, có 235 dự án hợp tác phi tập trung giữa địa phương hai nước, tập trung trong lĩnh vực y tế, giáo dục, nước và vệ sinh, bảo tồn di sản, cộng đồng pháp ngữ, phát triển nông thôn, phát triển bền vững, với quy mô không lớn nhưng nhìn chung có tác dụng tốt.
Từ năm 1996, hai nước tổ chức gặp gỡ và thảo luận về tình hình hợp tác giữa các địa phương nhằm đánh giá hoạt động hợp tác và trao đổi kinh nghiệm hợp tác giữa địa phương hai nước. Tính đến nay (2016), hai nước đã phối hợp tổ chức thành công 10 kỳ họp luân phiên tại Pháp và Việt Nam: Hội nghị lần 10 đã được tổ chức vào 14 - 16/9/2016 tại thành phố Cần Thơ; Hội nghị lần 11 dự kiến sẽ được tổ chức tại Thành phố Toulouse (Pháp) vào năm 2019.
Hiện có 30 dự án hợp tác đào tạo y học và cận y học như đào tạo bác sỹ nội trú tại các bệnh viện Pháp. Các dự án hợp tác này được tài trợ từ các Quỹ đối tác bệnh viện của Bộ Ngoại giao Pháp, Chương trình liên đới mạng điều trị (ESTHER) và quỹ riêng của các bệnh viện Pháp. Hợp tác y tế Việt Nam - Pháp ưu tiên đào tạo ngành y, củng cố đào tạo nhân viên chăm sóc, củng cố khả năng quản lý bệnh viện.
Đều là thành viên của Tổ chức Quốc tế Pháp ngữ, hai nước có nhiều hoạt động hợp tác trong khuôn khổ tổ chức Pháp ngữ, đặc biệt trong lĩnh vực giảng dạy tiếng Pháp, giảng dạy đại học, các hoạt động nghị viện…
Cộng đồng người Việt Nam tại Pháp được hình thành từ những năm chiến tranh thế giới lần thứ nhất 1914 - 1918, đến Pháp trong những thời điểm và hoàn cảnh khác nhau, tổng số hiện nay khoảng trên 300.000 người, phần lớn đã vào quốc tịch Pháp, gồm nhiều thành phần nhưng chủ yếu là người lao động, viên chức, buôn bán nhỏ và học sinh sinh viên. Cộng đồng ngày càng tăng thêm về số lượng và đa dạng hơn về thành phần do ngày càng có nhiều học sinh, sinh viên, nghiên cứu sinh sang học tập (khoảng 7.000 người), một số không nhỏ từ các nước Đông Âu sang.
Chuyến thăm chính thức Cộng hòa Pháp của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhằm thiết lập quan hệ với chính quyền mới của Pháp, tạo động lực, xác lập khuôn khổ và định hướng nhằm làm sâu sắc hơn nữa quan hệ Đối tác chiến lược Việt Nam - Pháp. Chuyến thăm thúc đẩy quan hệ chính trị - ngoại giao, mở rộng quan hệ kinh tế - thương mại, đồng thời đẩy mạnh hợp tác an ninh - quốc phòng, giáo dục, đào tạo, khoa học - công nghệ, năng lượng, phát triển bền vững… góp phần khẳng định, nâng cao vị thế quốc tế của Việt Nam và vị trí, vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam./.