 |
| Những năm qua, ngành năng lượng Việt Nam đã có những bước tiến vượt bậc, cơ bản đáp ứng được các mục tiêu đề ra trong chiến lược phát triển năng lượng quốc gia đến năm 2030. (Ảnh minh họa: P.N). |
Những năm qua, ngành năng lượng Việt Nam đã có những bước tiến vượt bậc, cơ bản đáp ứng được các mục tiêu đề ra trong chiến lược phát triển năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Mặc dù vậy, để ngành năng lượng phát triển bền vững, hạn chế những bất cập hiện nay, cần đồng bộ một hệ thống giải pháp, trong đó chú ý đến việc tuân theo một chuẩn mực thống nhất của cơ chế thị trường.
Ngày 28/12/2020 Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 2233/QĐ-TTg phê duyệt Đề án phát triển thị trường năng lượng cạnh tranh đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 với mục tiêu xây dựng, hình thành và phát triển thị trường năng lượng (than, khí, điện) cạnh tranh lành mạnh, theo từng giai đoạn và có sự điều tiết của Nhà nước, đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia góp phần đáp ứng yêu cầu tăng trưởng kinh tế - xã hội và thực hiện các mục tiêu, chính sách của Đảng và Nhà nước, tăng cường hội nhập quốc tế.
Đề án đặt ra mục tiêu cụ thể bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia, góp phần bảo đảm giữ vững an ninh, quốc phòng và phát triển nền kinh tế độc lập, tự chủ của đất nước; cung cấp đầy đủ năng lượng với chất lượng cao cho phát triển kinh tế - xã hội.
Chuyển đổi ngành năng lượng sang hoạt động theo cơ chế thị trường cạnh tranh có sự điều tiết của nhà nước, đảm bảo cạnh tranh lành mạnh, minh bạch, bình đẳng, không phân biệt đối xử, thu hút và đa dạng hóa phương thức đầu tư và kinh doanh trong lĩnh vực năng lượng; đồng thời khai thác và sử dụng hợp lý, có hiệu quả nguồn tài nguyên năng lượng trong nước. Đồng thời phát triển thị trường năng lượng đồng bộ, liên thông giữa các phân ngành than, khí và điện lực; bảo đảm giá năng lượng minh bạch do thị trường quyết định...
Với định hướng chiến lược đúng đắn của Đảng, sự vào cuộc tích cực của cả hệ thống chính trị và sự tham gia, ủng hộ của người dân, ngành năng lượng nước ta đã có bước phát triển nhanh, tương đối đồng bộ trong tất cả các phân ngành, lĩnh vực; bám sát định hướng và đạt được nhiều mục tiêu cụ thể đề ra.
Ngành năng lượng tích cực thực hiện chuyển đổi sang hoạt động theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và đang trở thành một ngành kinh tế năng động thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Huy động nguồn lực lớn cho đầu tư phát triển ngành năng lượng với sự tham gia của nhiều thành phần kinh tế, nòng cốt là các doanh nghiệp Nhà nước...
Cụ thể, cung cấp năng lượng, đặc biệt là cung cấp điện cơ bản đáp ứng đủ yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội với chất lượng ngày càng được cải thiện. Đã bước đầu hình thành thị trường phát điện và bán buôn điện. Về cơ bản, việc điều chỉnh giá điện đã được tính toán, đánh giá, cân nhắc tương đối đầy đủ tác động đến lạm phát, đời sống người dân, hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp và việc điều hành kinh tế vĩ mô. Các doanh nghiệp năng lượng Nhà nước đã có bước phát triển mạnh mẽ, phát huy vai trò trụ cột trong bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.
Công nghiệp khai thác dầu khí, lọc hoá dầu tiếp tục phát triển, hình thành được một số cơ sở lọc hoá dầu quy mô lớn. Giá xăng dầu trong nước được điều hành để cơ bản phù hợp với diễn biến giá xăng dầu thế giới. Sử dụng công cụ Quỹ bình ổn giá một cách hiệu quả và linh hoạt nhằm hạn chế mức biến động mạnh của giá xăng dầu trong nước so với biến động của giá thế giới, góp phần thực hiện mục tiêu kiểm soát lạm phát và hỗ trợ phục hồi kinh tế, bảo đảm hài hòa lợi ích giữa các chủ đầu tư xây dựng hạ tầng cung cấp điện có sự phát triển mạnh mẽ, đưa điện lưới quốc gia tới hầu hết mọi miền của đất nước. Việc sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả ngày càng được quan tâm. Đã bước đầu thực hiện chuyển đổi ngành năng lượng sang hoạt động theo cơ chế thị trường; huy động được nguồn lực lớn cho đầu tư phát triển với sự tham gia của nhiều thành phần kinh tế, nòng cốt là các doanh nghiệp nhà nước.
Trong lĩnh vực khai thác than và các dịch vụ hỗ trợ ngành than đã có nhiều nhà đầu tư trong và ngoài nước quan tâm, tích cực tham gia trên thị trường chứng khoán. Đã đầu tư xây dựng nhiều dự án mỏ than có công suất lớn; sản lượng khai thác than thương phẩm tăng; thuỷ điện phát triển nhanh, gần đây điện gió và điện mặt trời bắt đầu phát triển với tốc độ cao.
Có thể nói, ngành năng lượng trở thành ngành kinh tế năng động, đóng góp rất quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh tại nhiều địa phương và đất nước.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, thị trường năng lượng cạnh tranh phát triển chưa hoàn chỉnh, đồng bộ, thiếu liên thông giữa các phân ngành, giữa phát điện với truyền tải điện, chưa đạt mục tiêu đề ra; chính sách giá năng lượng còn bất cập, chưa hoàn toàn phù hợp với cơ chế thị trường, chưa tách bạch với chính sách an sinh xã hội.
Mục tiêu bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia còn nhiều thách thức, đặc biệt đã xảy ra tình trạng thiếu xăng dầu cục bộ năm 2022, thiếu điện một số thời điểm của năm 2023; các nguồn cung trong nước không đủ đáp ứng yêu cầu, phải nhập khẩu năng lượng ngày càng lớn; nhiều dự án điện bị chậm so với quy hoạch, kế hoạch; một số chỉ tiêu bảo đảm an ninh năng lượng đang biến động theo chiều hướng bất lợi.
Cùng với đó, công tác quản lý, khai thác nguồn tài nguyên năng lượng còn hạn chế. Hiệu quả khai thác, sử dụng năng lượng còn thấp. Cơ sở hạ tầng ngành năng lượng còn thiếu và chưa đồng bộ. Trình độ công nghệ trong một số lĩnh vực thuộc ngành năng lượng chậm được nâng cao, việc nội địa hoá và hỗ trợ thị trường từ các dự án trong ngành năng lượng cho hàng hoá cơ khí chế tạo sản xuất trong nước còn hạn chế. Chất lượng nguồn nhân lực, năng suất lao động trong một số lĩnh vực còn thấp.
Một số dự án năng lượng do doanh nghiệp nhà nước đầu tư còn thua lỗ; một số dự án năng lượng đầu tư ra nước ngoài tiềm ẩn nhiều khả năng mất vốn. Công tác bảo vệ môi trường trong ngành năng lượng có nơi, có lúc chưa được quan tâm đúng mức, gây bức xúc xã hội.
Chưa hết, tiến độ hình thành thị trường điện triển khai còn chậm so với mục tiêu đề ra; vận hành thị trường điện gặp các khó khăn, vướng mắc, đặc biệt là điều kiện và cơ cấu ngành điện. Chính sách tín dụng đầu tư của Nhà nước, quy định về thời gian cho vay và gia hạn nợ còn bất cập, hạn chế. Việc chuyển giao, tiếp nhận công trình điện do tư nhân đầu tư sang Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) quản lý, vận hành còn vướng mắc trong việc thực hiện xác lập quyền sở hữu nhà nước, chuyển giao, tiếp nhận tài sản.
Chính sách giá điện còn nhiều bất hợp lý. Cơ cấu biểu giá bán lẻ thực hiện theo Luật Điện lực chưa phù hợp với thực tế tiêu thụ điện của các nhóm khách hàng. Giá điện sinh hoạt của người dân chi trả còn cao hơn mức giá cho nhóm khách hàng là hộ sản xuất, kinh doanh, chưa phù hợp với mục tiêu khuyến khích sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả đối với các ngành, lĩnh vực sản xuất thâm dụng điện.
Các tín hiệu thị trường ở khâu phát điện chưa được phản ánh một cách đầy đủ ở giá điện áp dụng cho hộ tiêu dùng cuối cùng; công thức tính toán, xác định biến động của các thông số đầu vào cơ bản lên giá điện chưa được hoàn thiện... Trong khi đó, giá truyền tải điện quá thấp, không thu hút được nhà đầu tư làm dự án lưới điện.
Thị trường xăng dầu trong nước còn bị động, thiếu hụt nguồn cung và vướng mắc trong cơ chế điều hành. Việc Quỹ bình ổn giá xăng dầu bị thả nổi dẫn đến những hệ lụy và bất cập hiện tại, nhất là khi giao quyền quản lý tài khoản quỹ cho thương nhân đầu mối. Bởi việc giao tiền cho một thành phần của thị trường dễ dẫn đến lũng đoạn và chiếm đoạt quỹ.
Có thể nói, nếu vấn đề năng lượng không được giải quyết thì tình hình có thể vượt khỏi tầm kiểm soát của chính phủ, thậm chí, sẽ trở thành mối đe dọa tới sự ổn định xã hội. Do đó, để phát huy kết quả đạt được, khắc phục những hạn chế, bất cập, thích ứng kịp thời với bối cảnh trong giai đoạn mới, việc cần làm là cần hoàn thiện khung chính sách, pháp luật về phát triển năng lượng. Muốn thế, các cơ quan của Quốc hội, Chính phủ, các Bộ, ngành, địa phương cần tập trung rà soát, trình Quốc hội việc sửa đổi, bổ sung Luật Điện lực, Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, Luật Các tổ chức tín dụng, Luật Khoáng sản, Luật Hóa chất, Luật Quản lý và sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp; sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật khác để tháo gỡ các vướng mắc, điểm nghẽn khi triển khai đầu tư các dự án, hạ tầng năng lượng.
Về thị trường năng lượng, chính sách giá điện, giá than, giá xăng dầu, đề xuất cơ chế, chính sách vận hành thị trường năng lượng cạnh tranh phù hợp với hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp theo lộ trình phát triển thị trường năng lượng cạnh tranh.
Phải rà soát, đánh giá tính khả thi của các dự án nguồn và lưới điện dự kiến thu hút đầu tư hoặc được cam kết đầu tư bằng nguồn vốn ngoài ngân sách nhà nước giai đoạn 2025-2030. Nghiên cứu cơ chế, chính sách phù hợp, khả thi về đầu tư, phát triển, quản lý hệ thống kho, cảng dự trữ xăng dầu tại khu vực Bắc - Trung - Nam để đáp ứng yêu cầu về dự trữ, bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.
Cùng với đó, nâng cao năng lực, trình độ khoa học, công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành năng lượng. Ngoài ra, cần có cơ chế đưa cạnh tranh vào khâu đầu tư, ví dụ việc đấu thầu lựa chọn chủ đầu tư các dự án theo tổng sơ đồ phát triển điện lực là một giải pháp nên được áp dụng.
Tiếp tục đẩy mạnh công tác giám sát, kiểm toán, thanh tra, kiểm tra, điều tra và kết luận, xử lý dứt điểm các vụ việc tồn đọng; làm rõ nguyên nhân gây ra khoản lỗ của các Tập đoàn/Tổng công ty nhà nước phát triển năng lượng trong thời gian qua.
Đồng thời thúc đẩy nhanh xã hội hoá các cơ sở hạ tầng và dịch vụ trong ngành năng lượng. Chủ động và tích cực hợp tác quốc tế trong lĩnh vực này. Huy động nguồn lực trong xã hội, khuyến khích kinh tế tư nhân tham gia phát triển năng lượng.
Trong quá trình triển khai cần thực hiện nghiêm chính sách bảo vệ môi trường ngành năng lượng gắn với mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn và phát triển bền vững, chuyển dịch năng lượng công bằng. Phát triển hạ tầng năng lượng bền vững, kết nối khu vực. Trong quá trình đó cần chú ý tăng cường khả năng tự chủ, đa dạng hoá, đảm bảo tính hiệu quả, nâng cao nội lực, tăng cường tỷ lệ nội địa hoá.
Song song với đó phải đổi mới cơ chế, chính sách, phát triển thị trường năng lượng đồng bộ, liên thông, hiện đại và hiệu quả, phù hợp với định hướng xã hội chủ nghĩa. Cần có những chính sách khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia hoạt động sản xuất, cung cấp năng lượng theo hướng xã hội hóa để tránh sự độc quyền, đồng thời tạo cơ chế cạnh tranh bình đẳng giữa các doanh nghiệp trong lĩnh vực năng lượng, góp phần thu hút và sử dụng vốn đầu tư một cách hiệu quả.
Trong thời điểm hiện nay một vấn đề hết sức quan trọng trong việc bảo đảm an ninh năng lượng đối với Việt Nam chính là ý thức tiết kiệm của người dân, doanh nghiệp và các cơ quan nhà nước. Tiết kiệm năng lượng phải trở thành quốc sách hàng đầu, trong đó đặc biệt lưu ý tới việc sử dụng năng lượng một cách hiệu quả thì mới có thể bảo đảm cho phát triển bền vững trong tương lai. Cần phải triển khai đồng bộ các biện pháp, trong đó tập trung khai thác những thế mạnh riêng của Việt Nam so với các nước khác trong khu vực về thủy điện, phong điện và điện mặt trời.
Một vấn đề nữa cần được quan tâm là nghiên cứu sản xuất và đưa vào sử dụng các thiết bị tiết kiệm năng lượng đồng thời với việc tối ưu hóa hoạt động của các doanh nghiệp theo hướng giảm tiêu hao năng lượng. Hiện nhiều nước đang tích cực triển khai nghiên cứu cải tiến các quy trình công nghệ, sử dụng các thiết bị tiết kiệm năng lượng, tối ưu hóa việc sử dụng năng lượng để giảm tải sức ép đối với nguồn cung.
Năng lượng là một trong những yếu tố rất quan trọng đối với nền kinh tế thế giới nói chung và tình hình kinh tế - xã hội từng nước nói riêng. Do đó, đối với đất nước chúng ta, vấn đề phải nhanh chóng xây dựng một thị trường năng lượng đúng nghĩa nếu không muốn đối diện với nguy cơ tụt hậu do không đảm bảo được an ninh năng lượng là một yêu cầu cấp bách đặt ra./.