Chủ tịch Hồ Chí Minh và đồng chí Phạm Văn Đồng (Ảnh tư liệu).
Với tấm lòng kính yêu sâu sắc đối với đồng chí Phạm Văn Đồng, tôi muốn trình bày ở đây một đặc điểm mà tôi ghi nhận về đồng chí đã từ lâu. Đồng chí là một con người phát triển toàn diện, một nhà lãnh đạo cách mạng xuất sắc trên mọi lĩnh vực của cuộc sống.
Người ta thường nói, Hồ Chí Minh là một người đại nhân, đại trí, đại dũng.
Đại nhân, vì Người đã hiến dâng cả cuộc đời cho sự nghiệp giải phóng của dân tộc, của giai cấp và của nhân dân với lòng thương yêu vô hạn.
Đại trí, vì Người đã do học tập và suy ngẫm, vươn tới đỉnh cao của trí tuệ nhân loại, tiếp thu chủ nghĩa Mác - Lênin, mở ra con đường bách thắng của cách mạng Việt Nam.
Đại dũng, vì Người là anh hùng dân tộc đã vượt muôn ngàn khó khăn và thử thách để kiên cường chiến đấu chống đế quốc và phong kiến, đưa cách mạng Việt Nam đến thành công.
Là một trong những học trò ưu tú nhất của Chủ tịch Hồ Chí Minh lại thường xuyên ở cạnh Bác, đồng chí Phạm Văn Đồng đã suốt đời phấn đấu và rèn luyện với tinh thần Nhân, Trí, Dũng của Người, trở thành một nhà lãnh đạo xuất sắc của Đảng và Nhà nước ta.
Cuộc đời 94 tuổi của đồng chí là cuộc đời rực sáng những tình cảm sâu sắc và bao la đối với Tổ quốc và nhân dân, đối với số phận của cả nhân loại và của một con người. Cũng như Hồ Chí Minh, đồng chí có một niềm say mê vô hạn: Đó là Tổ quốc được độc lập và thống nhất, nhân dân được tự do và hạnh phúc, nhân loại được sống trong hoà bình và hữu nghị.
Đồng chí đã suốt đời không ngừng học tập theo tinh thần của Lênin và Hồ Chí Minh là "Học, học nữa, học mãi". Từ một học sinh Trường Bưởi, đồng chí đã miệt mài tự học và vươn tới đỉnh cao trí tuệ, trở thành một trí thức toàn diện về kiến thức đông tây, kim cổ. Với những hiểu biết rộng lớn và sâu sắc về mọi vấn đề đang được đặt ra ở trong nước và trên thế giới, đồng chí đã rất sáng suốt và nhạy bén khi giải quyết mọi công việc mà đồng chí đảm nhiệm trước Đảng và nhân dân.
Đồng chí bị thực dân Pháp bắt giữ, tra tấn và giam trong xà lim Côn Đảo ngay từ năm 1929. Từ đó, trải qua những ngày cực khổ trong nhà tù, chiến đấu không mệt mỏi qua các thời kỳ thăng trầm của cách mạng Việt Nam, đồng chí đã sống một cuộc đời đầy gian nan thử thách. Với ý chí gang thép, với tinh thần lạc quan, với cuộc sống thanh đạm, đồng chí đã xây dựng cho mình một bản lĩnh hoàn chỉnh, thể hiện những phẩm chất cách mạng đầy đủ của người học trò và bạn chiến đấu của Bác Hồ: "giầu sang không thể quyến rũ, nghèo khó không thể lay chuyển, uy vũ không thể khuất phục".
Với bản lĩnh cách mạng đó, đồng chí Phạm Văn Đồng đã đảm nhiệm và hoàn thành rất nhiều nhiệm vụ trọng đại của Đảng.
Năm 1940, được gặp lãnh tụ Hồ Chi Minh, đồng chí được giao trách nhiệm quan trọng xây dựng căn cứ địa cách mạng ở các tỉnh vùng biên giới Việt - Trung. Là đại biểu của Đại hội quốc dân Tân Trào, đồng chí được bầu là một thành viên của Uỷ ban giải phóng dân tộc.
Sau Cách mạng Tháng Tám đồng chí lại được Đảng và Bác Hồ giao phó rất nhiều công việc lớn của Nhà nước: Bộ trưởng Bộ Tài chính, Bộ trưởng Ngoại giao, Phó Thủ tướng rồi Thủ tướng Chính phủ.
Về mặt đối ngoại, đồng chí là một nhà ngoại giao xuất sắc trong mọi công việc giao tiếp với nước ngoài, có tầm nhìn xa trông rộng, nhất là khi đồng chí là Trưởng đoàn Việt Nam tại Hội nghị Phôngtennơblô (1946), Hội nghị Giơnevơ (1954) và nhiều hội nghị những người đứng đầu các nước trong Phong trào Không liên kết.
Về mặt đối nội, với tư cách là Phó Thủ tướng, đồng chí đã giúp Bác Hồ trong việc điều hành công việc của Chính phủ, xây dựng bộ máy chính quyền từ Trung ương đến các bộ và các cấp trong toàn quốc. Những công việc ấy cũng đi vào nền nếp từ khi đồng chí trực tiếp đảm nhiệm công việc Thủ tướng Chính phủ trong những năm căng thẳng nhất của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Với phong cách làm việc dân chủ, đồng chí thường lắng nghe một ý kiến kiến nghị và trên quan điểm thực tiễn, đồng chí cùng Chính phủ quyết định nhiều vấn đề lớn về chủ trương, chính sách trước khi đưa ra thực hiện.
Trong lĩnh vực xã hội và văn hoá, với nhiều ý nghĩ sâu sắc và sáng tạo, đồng chí đã có đóng góp lớn trong việc củng cố khối đại đoàn kết toàn dân, góp phần động viên các dân tộc, các tôn giáo, cùng toàn thể nhân dân tích cực đem sức người, sức của phục vụ cho tiền tuyến và xây dựng đất nước.
Về văn hoá, đồng chí trực tiếp chỉ đạo việc xây dựng và đổi mới tổ chức và hoạt động của các ngành giáo dục, khoa học, văn học nghệ thuật, y tế, thể dục thể thao... Những bài nói, bài viết và những buổi nói chuyện của đồng chí về các lĩnh vực nói trên toát ra những sự hiểu biết hoàn chỉnh về nền văn hoá của Việt Nam vừa phát huy truyền thống của dân tộc, vừa tiếp thụ tinh hoa kiến thức của nhân loại. Quá trình hoạt động cách mạng và những thành tựu của đồng chí Phạm Văn Đồng là những minh chứng rực rỡ về một con người phát triển toàn diện. Đồng chí vừa có tầm nhìn bao quát về mặt vĩ mô đối với Tổ quốc và nhân loại, đối với quá khứ và tương lai, vừa có những ý nghĩ và việc làm cụ thể trên mọi lĩnh vực vi mô của đời sống.
Về phần mình, dần dần tôi nhận rõ con người và bản lĩnh của Anh Tô khi tôi còn là người phụ trách một số bộ, ngành và một số địa phương. Những lần tiếp xúc và làm việc với đồng chí Phạm Văn Đồng, tôi đều kính phục đồng chí về trình độ uyên bác trong hiểu biết, về sự nhạy bén của đồng chí trước những vấn đề mấu chốt ở các địa phương và về cách giải quyết nhanh gọn của đồng chí nước mọi vấn đề được nêu ra.
Từ khi được cử làm Phó Thủ tướng Chính phủ bên cạnh đồng chí Phạm Văn Đồng trong thời gian đồng chí làm Thủ tướng, tôi càng thấy rõ hơn nữa phẩm chất và tài năng của đồng chí thể hiện cụ thể và sinh động qua công việc hàng ngày của đồng chí. Đồng chí thường nhấn mạnh trước Hội đồng Chính phủ và cán bộ cơ quan: bản chất và đặc trưng của Nhà nước ta, một nhà nước của dân do dân, vì dân, kết hợp truyền thống dân chủ và đoàn kết của dân tộc với lý luận sâu sắc chủ nghĩa Mác - Lênin về nhà nước và pháp quyền.
Trong những lần họp Hội đồng Chính phủ và trong những dịp tiếp xúc với các ngành, các địa phương, đồng chí đã giải quyết mọi việc một cách chuẩn xác và cụ thể xuất phát từ lợi ích của nhân dân và đường lối của Đảng phù hợp với thực tiễn cụ thể.
Về sinh hoạt và tác phong hàng ngày, đồng chí đã luôn luôn lấy Bác Hồ và mục tiêu phấn đấu.
Đồng chí sống một cuộc sống giản dị trong cả ăn, mặc ở. Đồng chí sử dụng thời gian của mình theo một kế hoạch được thực hiện rất nghiêm túc và chuẩn xác. Cuộc họp dự kiến đến 11 giờ thì đúng 11 giờ là kết thúc. Đồng chí định nói chuyện trong nửa giờ thì không bao giờ vượt quá thời gian dự kiến. Hàng ngày đồng chí bố trí giờ nào việc ấy: giờ ngủ, giờ thức, giờ thể dục, giờ ăn, giờ làm việc. Chính do làm việc rất khoa học nên đồng chí có thì giờ đọc sách báo, có thì giờ giải trí và nghỉ ngơi, giữ được phong thái ung dung tự tại, không bị động và lúng túng trước mọi diễn biến của công việc hàng ngày. Tình cảm sâu sắc của đồng chí dành cho dân tộc, cho nhân dân lao động cũng thể hiện sinh động đối với các anh em cộng sự đối với các đồng chí giúp việc, thư ký, cần vụ, lái xe... Mọi người được dịp gần gũi đồng chí đều nhận ra ở đồng chí dáng dấp của người cha, người anh vừa nghiêm khắc, vừa nhân từ, vừa thân thiết.
Đồng chí Phạm Văn Đồng đã vĩnh biệt chúng ta. Nhưng hình ảnh Anh - nhà lãnh đạo toàn diện, nhà văn hoá uyên bác, nhà ngoại giao tầm cỡ sẽ sống mãi trong lòng mến yêu của đồng bào đồng chí của đông đảo bạn bè trong và ngoài nước. Tên tuổi đồng chí sẽ còn mãi trong những trang sử vàng của dân tộc.