Trong lịch sử phát triển của xã hội Việt Nam từ xưa đến nay đã chứng minh, đối với người Việt, quan hệ gia đình là một trong những mối quan hệ quan trọng nhất. Gia đình không chỉ là môi trường quan trọng hình thành, nuôi dưỡng và giáo dục nhân cách con người mà còn có vai trò rất lớn trong việc hình thành và phát triển xã hội, góp phần xây dựng, tô thắm, làm rạng rỡ thêm bản sắc văn hóa dân tộc; là nơi giữ gìn, vun đắp, phát huy những giá trị truyền thống quý báu của con người Việt Nam; là “pháo đài” chống lại tệ nạn xã hội…
Gia đình truyền thống Việt Nam luôn đề cao mối quan hệ giữa các thành viên, coi văn hóa ứng xử là hạt nhân gắn kết mọi người trong gia đình. Xuất phát từ những giá trị truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc, bao đời nay, gia đình truyền thống Việt Nam được hình thành và phát triển với những chuẩn mực giá trị tốt đẹp như: Kính trên nhường dưới, hòa thuận, thủy chung, nghĩa tình, hy sinh cho con, tôn trọng, hiếu lễ với ông bà, cha mẹ, anh em, yêu thương đùm bọc lẫn nhau, hiếu học, cần cù, sáng tạo trong lao động... Có lẽ chính vì thế nên gia đình luôn được ví là “tổ ấm”, là bến đỗ bình yên cho mỗi thành viên, là nơi mà ngọn lửa yêu thương luôn ngự trị và sưởi ấm cho mỗi người.
 |
| Sự yêu thương, sẻ chia... chính là sợi dây gắn kết các thành viên trong gia đình (Ảnh minh họa: HT) |
Nhiều thách thức đối với gia đình hiện đại
Trải qua nhiều thế hệ, gia đình Việt Nam được hình thành và phát triển với những giá trị chuẩn mực tốt đẹp và ngày càng được giữ gìn, vun đắp và phát huy. Thế nhưng trong xã hội hiện đại, gia đình truyền thống Việt Nam đang có nhiều biến chuyển và bị mai một những giá trị tốt đẹp. Gia đình đôi khi không còn thực sự là “tổ ấm”, là bến đỗ bình yên của mỗi người. Cuộc sống hiện đại, con người bị cuốn vào vòng xoáy của công việc nên nhiều khi không dành thời gian đúng mức cho gia đình. Cũng vì thế, trong gia đình, sợi dây gắn kết giữa các thành viên ngày càng lỏng lẻo. Việc tìm tiếng nói chung cũng ngày càng khó khăn. Khoảng cách giữa các thế hệ ông bà, cha mẹ và con cái ngày càng rộng hơn.
Nhất là trong thời kỳ công nghệ số, sự xuất hiện của internet, thiết bị thông minh trong gia đình có thể tăng sự kết nối giữa các thành viên nhưng cũng có thể khiến sự gắn kết giữa các thành viên trở nên lỏng lẻo, rời rạc. Thời đại công nghệ 4.0 nhờ có các thiết bị công nghệ điện tử thông minh, các thành viên trong gia đình dù sống xa nhau hàng trăm km nhưng vẫn nắm bắt được thông tin của nhau, vẫn gần gũi, thân thuộc. Bởi, chỉ cần điện thoại thông minh có kết nối mạng hai người cách xa nhau vẫn có thể thấy nhau, trò chuyện tâm sự với nhau bất cứ lúc nào và bao lâu tùy thích. Thiết bị công nghệ và internet còn giúp các mỗi người có thể tham khảo thực đơn, nấu những món ăn ngon cho bữa cơm để “giữ lửa” gia đình. Thế nhưng việc lạm dụng quá mức những thiết bị này cũng chính là tác nhân khiến cho nhiều gia đình tan vỡ.
Một thực trạng đáng buồn hiện nay là có không ít các gia đình bố mẹ và con cái mỗi người một góc sử dụng một thiết bị thông minh để xem phim, lướt facebook, chơi game… Các thành viên vẫn quây quần bên nhau sau mỗi ngày làm việc, nhưng thay vì giao tiếp, chuyện trò, tâm sự, chia sẻ trực tiếp để hiểu và đồng cảm với nhau thì họ lại im lặng chôn chặt những nỗi niềm, thả hồn vào những nhân vật trên thế giới ảo, trên mạng xã hội. Thậm chí, nhiều ông bố, bà mẹ còn sử dụng thiết bị thông minh, intermet để dụ con ăn, dụ con tự chơi để làm việc của mình hoặc nghỉ ngơi thay vì chơi đùa, trò chuyện cùng con. Sự lạm dụng, chìm đắm trong thế giới mạng đã vô tình tạo điều kiện cho sự lạnh lẽo len lỏi vào tổ ấm gia đình. Nó âm thầm phá vỡ các giá trị truyền thống, sự cố kết bền chặt trong mỗi gia đình. Mỗi người đã tự đẩy mối quan hệ của bản thân, gia đình trở nên xa cách, khiến các thành viên không “xa mặt” nhưng “cách lòng”. Và nguy hiểm hơn, các thành viên trong gia đình mất dần kỹ năng giao tiếp, thấu hiểu nhau trong cuộc sống, trở nên thờ ơ, lạnh nhạt và xa lánh nhau. Không chỉ ảnh hưởng về tinh thần, việc lạm dụng internet và thiết bị thông minh có thể gây nguy hại cho sức khỏe, tâm lý con người, đặc biệt là trẻ nhỏ. Không ít người có biểu hiện “nghiện” sử dụng internet và bị lệ thuộc vào nó… Không có sự chia sẻ, không tìm được tiếng nói chung, tình cảm ngày một phai nhạt… đẩy nhiều gia đình đến tình trạng ly hôn, ly thân. Nhiều gia đình cố tình duy trì nhưng chỉ như cái “vỏ”, trong đó cốt lõi của gia đình không còn.
Không chỉ có vậy, dưới tác động của những mặt trái thời kỳ hội nhập, sự suy thoái về đạo đức, lối sống của một số thành viên trong gia đình ngày một gia tăng. Trong xã hội hiện đại, các biểu hiện tiêu cực trong gia đình cũng vì thế mà ngày càng nhiều, đặc biệt là bạo lực gia đình đang trở thành vấn đề nhức nhối. Nhiều năm qua, tình trạng này diễn ra không chỉ ở nông thôn, miền núi, mà còn xuất hiện ngày càng nhiều ở khu vực thành thị. Những câu chuyện về mâu thuẫn vợ chồng; con cái ngược đãi cha mẹ; bố mẹ xâm hại, đánh đập con cái hay anh, em ruột thịt chém, giết lẫn nhau… không còn là chuyện lạ lẫm trên các mặt báo. Ðiều đáng nói, bạo lực gia đình hiện nay có nhiều biến đổi về hình thức và mức độ nghiêm trọng hơn.
Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng cũng làm cho cấu trúc gia đình có sự vận động, thay đổi, các giá trị cốt lõi về gia đình có nguy cơ bị mai một dần. Gia đình đương đại xuất hiện nhiều vấn đề mới mà trước kia chưa từng có. Đặc biệt xuất hiện ngày càng nhiều và đa dạng các mô hình về gia đình. Mô hình gia đình truyền thống ngũ đại đồng đường, tứ đại đồng đường, tam đại đồng đường ngày càng ít đi. Các gia đình hạt nhân chỉ có vợ chồng con cái ngày càng tăng lên. Đặc biệt trong xã hội hiện đại đang xuất hiện ngày càng nhiều các gia đình đơn thân, gia đình không con, gia đình cùng giới, kết hôn với người nước ngoài…. Trong đó, loại hình gia đình đơn thân đang có xu hướng phát triển như một phong trào đáng báo động. Đáng ngại nhất là những người mẹ đơn thân không chỉ do hoàn cảnh xô đẩy, bất đắc dĩ phải lựa chọn cuộc sống như vậy mà hiện nay, đặc biệt là ở thành thị, nhiều phụ nữ thành đạt cũng lựa chọn lối sống này. Một phần vì họ tự tin vào bản thân, một phần vì họ mất niềm tin vào gia đình, vào bạn đời.
 |
| Gia đình truyền thống tam đại ,tứ đại đồng đường ngày càng ít đi, gia đình hạt nhân chỉ có vợ chồng con cái ngày càng tăng lên (Ảnh: Theo Báo Gia đình xã hội) |
Xây dựng tiền đề cho một “xã hội hạnh phúc”
Thực tiễn đã chứng minh, một gia đình hạnh phúc, hòa thuận sẽ tác động tới cộng đồng, thúc đẩy xã hội vận động tạo ra sự biến đổi và phát triển. Gia đình hạnh phúc bền vững không chỉ có sự "no ấm, bình đẳng, tiến bộ" mà còn là nơi hội tụ tổng thể những nét đẹp văn hoá của mỗi gia đình, cộng đồng và xã hội. Gia đình hòa thuận, hạnh phúc góp phần làm cho xã hội phồn vinh.
Xác định được tầm quan trọng của gia đình trong việc phát triển xã hội, Đại hội lần thứ XIII của Đảng đã đề ra mục tiêu: Xây dựng gia đình no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh. Đặc biệt, ngày 24/6/2021, Ban Bí thư đã ban hành Chỉ thị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác xây dựng gia đình trong tình hình mới. Chỉ thị đã khẳng định: Xây dựng gia đình hạnh phúc chính là tạo nền tảng để xây dựng xã hội hạnh phúc, là vấn đề hết sức hệ trọng của dân tộc ta. Công tác xây dựng gia đình vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển bền vững đất nước.
Tổng kết về 15 năm thực hiện Chỉ thị số 49-CT/TW của Ban Bí thư khóa IX về xây dựng gia đình thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Chỉ thị cũng nêu rõ: Nhiều gia đình đã tiếp cận được những dịch vụ xã hội cơ bản, chất lượng cuộc sống ngày càng nâng cao. Kinh tế hộ gia đình đã đóng vai trò quan trọng trong thu nhập quốc dân; nhiều hộ gia đình đã nỗ lực vươn lên làm giàu chính đáng. Bảo vệ, chăm sóc, giáo dục trẻ em và chăm sóc người cao tuổi trong gia đình được coi trọng và có nhiều tiến bộ. Bình đẳng giới, quyền trẻ em, vai trò của phụ nữ trong gia đình và xã hội ngày càng được đề cao. Chăm lo, vun đắp, xây dựng, giữ gìn hạnh phúc gia đình là giá trị cao đẹp mà mỗi người Việt Nam luôn quan tâm thực hiện và hướng tới. Các giá trị chung thủy, yêu thương, chia sẻ và bình đẳng trong hôn nhân luôn được coi trọng… Những thành tựu của công tác xây dựng gia đình đã góp phần tích cực vào quá trình phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng, phát triển văn hóa và con người Việt Nam; thực hiện thành công Mục tiêu Thiên niên kỷ về chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ sơ sinh.
Tuy nhiên, một số cấp ủy, chính quyền, đoàn thể chưa nhận thức đầy đủ về vai trò, tầm quan trọng của gia đình và công tác xây dựng gia đình. Việc quán triệt và tổ chức thực hiện Chỉ thị số 49-CT/TW của Ban Bí thư, chính sách, pháp luật của Nhà nước về gia đình có nơi còn thiếu đồng bộ. Chi tiêu của gia đình cho dịch vụ xã hội cơ bản còn chiếm tỉ trọng lớn, nhất là cho dịch vụ y tế và giáo dục. Chưa quan tâm phát huy vai trò của cộng đồng và đầu tư nguồn lực cho công tác xây dựng gia đình. Chưa có giải pháp đồng bộ, kịp thời để phòng ngừa, ngăn chặn tác động tiêu cực của cơ chế thị trường, lối sống thực dụng, thông tin tiêu cực trên Internet và mạng xã hội tới gia đình. Chưa xử lý triệt để tình trạng bạo lực gia đình, buôn bán phụ nữ, xâm hại tình dục, sử dụng lao động trẻ em; sự phối hợp giữa gia đình với nhà trường và xã hội trong định hướng giá trị, giáo dục đạo đức, lối sống cho giới trẻ còn hạn chế. Việc bình xét, công nhận gia đình văn hoá ở nhiều nơi còn hình thức…
Để gia đình thực sự là tổ ấm và thực hiện hiệu quả công tác xây dựng gia đình trong tình hình mới, xây dựng gia đình no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh theo Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, ngoài những giải pháp như Chỉ thị đã đề ra: Nâng cao nhận thức về vai trò của gia đình đối với sự phát triển của xã hội; hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật về gia đình; nâng cao năng lực quản lý nhà nước về công tác xây dựng gia đình..., vấn đề cốt lõi nhất có lẽ vẫn thuộc về ý thức của mỗi con người. Mỗi thành viên trong gia đình phải biết tôn trọng, nâng niu các giá trị chuẩn mực của gia đình truyền thống, phải dành thời gian quan tâm, giúp đỡ nhau cùng tiến bộ, tạo ra môi trường lành mạnh, tràn ngập yêu thương. Một “gia đình bình an” chính là tiền đề quan trọng của một “xã hội hạnh phúc”./.