 |
| GS.TS Thái Kim Lan đang giới thiệu về bộ sưu tập gốm cổ sông Hương. |
Bảo tàng Gốm cổ sông Hương (120 Nguyễn Phúc Nguyên, TP. Huế, tỉnh Thừa Thiên Huế) được UBND tỉnh Thừa Thiên Huế cho phép đi vào hoạt động từ tháng 4/2022. Đây là nơi lưu giữ bộ sưu tập gốm cổ được vớt lên từ đáy sông Hương do GS.TS Thái Kim Lan cùng những người yêu Huế dày công sưu tập hơn 30 năm qua.
Gần 5 nghìn hiện vật
Nằm trong một ngôi nhà vườn rộng rãi, bảo tàng Gốm cổ sông Hương có diện tích khoảng 700m2, sưu tầm và trưng bày gần 5.000 hiện vật gốm cổ được trục vớt từ đáy sông Hương có niên đại từ gốm Chàm, gốm Sa Huỳnh, Tiền sử, Sơ sử, Lê sơ... Những vật dụng dùng trong đời sống hằng ngày như lu, hũ, bình, chén, bát bồng, bình vôi làm bằng các chất liệu khác nhau như đất nung, sành, gốm men được trưng bày phong phú trong bảo tàng.
Bảo tàng được chia làm ba không gian trưng bày chính gồm: Đi tìm thời gian đã mất; Sông Hương kể chuyện và Gốm cổ trong đời sống văn hóa vật chất, tinh thần của người xưa. Nó thuộc ba thời: thời tiền Sa Huỳnh-Sa Huỳnh (cách ngày nay 3.000 năm-2.500 năm), thời Chăm Pa (thiên niên kỷ I đầu Công nguyên), thời Lý-Trần đến thời Nguyễn (thế kỷ 19-20).
 |
| Gần 5 nghìn hiện vật được sắp xếp gọn gàng và đánh ký tự về thời gian ra đời. |
Nhiều người cho rằng, có lẽ đây cũng là bảo tàng tư nhân đầu tiên và duy nhất hiện nay ở Việt Nam chỉ trưng bày những hiện vật gốm cổ được tìm thấy từ một dòng sông. Đây cũng là nơi bảo quản, lưu giữ, trưng bày, giáo dục, quảng bá, phát huy giá trị di sản văn hóa sông Hương. Ngoài ra, là điểm đến văn hóa độc đáo để công chúng tham quan, học tập, tìm hiểu về lịch sử văn hóa và tương tác, trải nghiệm các hoạt động tái hiện cuộc sống của cư dân thời cổ, nghề làm gốm cổ truyền.
Theo bà Kim Lan, hơn 30 năm về trước, trong một lần dạo quanh phố Huế, bà cùng anh trai bị hớp hồn bởi những chiếc bình gốm nhỏ nhắn xinh xinh được người ta bán dọc vỉa hè. Hỏi ra, hai anh em mới biết những chiếc bình vôi, bình gốm, đĩa sành đó được người dân lặn vớt dưới lòng sông Hương.
“Thời nhỏ tôi ở Huế, sau đó lớn lên rồi làm việc ở Đức. Khi thấy những bình gốm đó, tuổi thơ tôi lại ùa về và không ngờ sông Hương là nơi gắn liền với tuổi thơ mình lại chất chứa những hiện vật với nhiều giai đoạn lịch sử như vậy. Tôi cùng anh trai lấy làm thích thú và bắt đầu nhập cuộc sưu tầm những cổ vật lòng sông từ đây”, bà Lan chia sẻ.
Sau đó, bà với anh trai bắt đầu mua rồi sưu tập, khi thì từ những người bán dạo ở vỉa hè, khi thì trực tiếp đến xem những người thợ lặn tận dưới lòng sông để mua về, cất giữ. Bảo tàng là nơi gửi gắm, trao truyền lại chút gì đó cho đời sau nên bà Lan rất lấy làm tâm đắc và mãn nguyện.
Hiểu thêm nét đẹp văn hoá Huế
Chủ nhân bảo tàng chọn nhà vườn “Thái tộc từ đường” của dòng họ của mình làm bảo tàng vì nó nằm bên cạnh sông Hương và có ẩn ý vì khi đến thăm Huế, mọi người sẽ được ngắm sông Hương trước, sau đó, du khách sẽ vào đây để xem, ngắm những hiện vật được vớt lên từ chính lòng sông ấy, họ sẽ hiểu và trân quý văn hóa, lịch sử ngàn xưa để lại. Qua đây, người dân sẽ hiểu thêm về nét đẹp văn hóa Huế nói riêng và văn hóa Việt Nam nói chung.
 |
| Du khách chụp ảnh khi đến tham quan Bảo tàng gốm sông Hương. |
Theo GS.TS Thái Kim Lan, sắp tới bảo tàng sẽ sử dụng những công nghệ trưng bày, thuyết minh hiện đại nhất như thuyết minh tự động, sử dụng QR code, bảo tàng ảo... để du khách có thể tự trải nghiệm, tự tìm hiểu những câu chuyện của các cổ vật đại diện cho những lớp trầm tích đáy sông. Đây cũng là cách để những người xây dựng bảo tàng gốm cổ sông Hương đưa những hiện vật mà mình đang có ra giới thiệu với thế giới, trên nền tảng số hiện đại.
Anh Lê Văn Tỵ (55 tuổi, nhân viên bảo tàng) cho biết, điểm khiến bảo tàng gốm cổ sông Hương khác với các bảo tàng khác ở chỗ khuyến khích người đến tham quan sờ nắm trực tiếp vào hiện vật.
“GS Lan cho du khách cầm nắm, sờ vào hiện vật khiến ai nấy đều thích thú. Việc người xem được cầm trên tay những chiếc bình vôi, mảnh sành không chỉ giúp họ hiểu thấu được vẻ đẹp thẩm mỹ của cha ông xưa mà còn cảm nhận được lớp trầm tích lưu lại trên từng món đồ cổ", anh Tỵ chia sẻ.
 |
| GS.TS Thái Kim Lan bên cạnh bộ sưu tập gốm từ sông Hương. |
Theo Tiến sĩ khảo cổ học Nguyễn Anh Thư - Khoa Di sản văn hoá, Đại học Văn hoá Hà Nội, ở Việt Nam các hiện vật gốm được phát hiện dưới các dòng sông rất nhiều nhưng sau đó bị phân tán đi khắp nơi và hầu như chưa có ai lập thành bảo tàng chuyên đề về gốm từ một dòng sông như ở Huế. Chúng ta thường chỉ biết nhiều đến Huế giai đoạn từ sau thế kỷ 14 và nhất là triều Nguyễn nhưng lịch sử vùng đất Huế thì từ lâu đời hơn rất nhiều. Vì thế, bảo tàng này có ý nghĩa vô cùng lớn với hàng nghìn năm lịch sử.
Theo Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Thừa Thiên Huế Phan Thanh Hải, với số lượng phong phú, độc đáo cả về chất liệu, loại hình, sưu tập gốm cổ sông Hương được xem là một bộ thông sử bằng hiện vật thật độc đáo, ghi lại sự hiện diện của các nền văn hóa xuyên suốt chặng đường hàng nghìn năm lịch sử cũng như quá trình hình thành, phát triển của vùng đất Cố đô xưa.
 |
| Sở Du lịch Thừa Thiên Huế chụp ảnh lưu niệm khi đến thăm bảo tàng. |
Ngoài ra, cổ vật được trưng bày tại bảo tàng gốm cổ sông Hương là chọn những món đồ nguyên vẹn, có tính thẩm mỹ cao, không chỉ quý giá mà còn rất đẹp, rất ưa nhìn. Tất cả được chứng minh khi những hiện vật có từ thời tiền, sơ sử cho đến giai đoạn Chăm Pa và văn hóa Đại Việt trở về sau.
Phó Chủ tịch thường trực UBND tỉnh Thừa Thiên Huế Nguyễn Thanh Bình cho biết tỉnh đã thông qua chính sách hỗ trợ, khuyến khích thành lập các bảo tàng tư nhân. Trong tương lai, ngoài bảo tàng gốm cổ sông Hương, tỉnh sẽ thành lập thêm nhiều bảo tàng ngoài công lập khác nhằm phát triển những bảo tàng này trở thành những điểm đến, những sản phẩm du lịch văn hóa cho tỉnh nhà.
“Chúng tôi biết rất nhiều người tâm huyết với nghiên cứu cổ vật được vớt lên từ lòng sông Hương, trong đó có GS.TS Thái Kim Lan. Khi hay tin bà Lan xây dựng Bảo tàng gốm cổ sông Hương, chúng tôi rất ủng hộ. Đây là địa chỉ hấp dẫn, một địa chỉ quảng bá Huế đến với công chúng gần xa”, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thừa Thiên Huế chia sẻ./.