"Mô hình, giải pháp quản lý chất thải rắn sinh hoạt và giảm chất thải nhựa tại các đô thị"

Đồng chí Phan Xuân Thủy: 

Thưa các đồng chí!

Cảm ơn câu hỏi của đồng chí Nhà báo Kim Sơn. Như các anh chị đã biết, sau hơn 3h trao đổi, buổi Tọa đàm “Mô hình, giải pháp quản lý chất thải rắn sinh hoạt và giảm chất thải nhựa tại các đô thị” đã nêu rõ các nội dung, nhất là từ phát biểu của các đồng chí với vai trò là cơ quan quản lý, với vai trò là cơ quan triển khai các nghị quyết, chủ trương,  đường lối của Đảng và Nhà nước, các đồng chí thuộc các đơn vị như: Uỷ ban Khoa học và Môi trường của Quốc hội, Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường (Bộ Tài nguyên Môi trường), Cục Biển và hải đảo Việt Nam… Đặc biệt, tất cả các câu trả lời của các đồng chí trong gần 3h vừa qua tôi thấy đã rõ tất cả các nội dung, kể cả những vấn đề đặt ra về bảo vệ môi trường trong thời gian tới. Cảm ơn các đồng chí đã đến dự buổi Tọa đàm của Ban Tuyên giáo Trung ương với tinh thần trách nhiệm và rất say mê trong công việc của mình.

Trở lại câu hỏi của đồng chí Nhà báo, qua trao đổi và nghe 5 đồng chí trả lời câu hỏi, tôi xin tổng hợp lại 5 vấn đề sau:

Như nhiều đồng chí đã khẳng định, trước hết là phải tăng cường công tác giáo dục, nâng cao nhận thức của người dân về bảo vệ môi trường. Và muốn làm được vấn đề này thì công tác tuyên truyền phải tiếp tục được đổi mới bằng nhiều hình thức và phương pháp. Bây giờ chúng ta đã chuyển sang nền tảng số trong công tác tuyên truyền và như đồng chí Toàn nói đây là vấn đề không phải thực hiện trong một ngày, một năm mà phải là thực hiện chương trình qua nhiều thời gian và phải có tích cực vào cuộc của cả hệ thống chính trị tuyên truyền chứ không riêng gì các cơ quan tuyên truyền như lực lượng báo chí là lực lượng tiên phong.

Vấn đề thứ hai, cần chú ý đến vấn đề tăng cường quản lý nhà nước về vấn đề quản lý rác thải rắn và rác thải nhựa tại các đô thị và hiện nay như các đồng chí biết ,vấn đề rác thải đưa ra biển tới 70% là từ các dòng sông, từ nhiều địa phương và  vấn đề này không phải của một quốc gia mà phải là nhiều quốc gia trên thế giới chung tay vào. Theo tôi, thực hiện phải từ người dân và không phải 9 tỉnh ký kết mà tỉnh nào cũng phải ký kết để thực hiện.

Vấn đề thứ ba, phải đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ trong vấn đề xử lý rác thải, đặc biệt là rác thải rắn, rác sinh hoạt. Hiện vấn đề của chúng ta bây giờ là chưa có nhiều nhà máy lớn, chưa có nhiều khoa học tiến bộ. Tuy nhiên, chúng ta phải tính lâu dài, có kế hoạch trong quá trình ứng dụng khoa học công nghệ vào xử lý chất thải rắn, chất thải sinh hoạt đáp ứng quá trình phát triển, quá trình đô thị hoá hiện nay.

Vấn đề thứ tư, tiếp tục hoàn thiện các cơ chế, chính sách và thực hiện tốt việc triển khai các nghị quyết của Trung ương, pháp luật về môi trường và các chủ trương của Chính phủ trong vấn đề xử lý rác thải. Và chúng ta đã có lộ trình giai đoạn 2021-2030, 2030-2050. Như vậy, Chính phủ đã đặc biệt quan tâm và có lộ trình cụ thể. Chúng ta phải huy động cả hệ thống chính trị vào cuộc, không phải một năm và phải nhiều năm. Như chúng ta đã biết, trong 4 năm qua, từ 70% chỉ giảm xuống được 60% thôi.  Như vậy là chúng ta cần phải nỗ lực hơn nữa và đi liền với đó là các cơ chế, chính sách phải phù hợp. Uỷ ban nhân dân các tỉnh, thành phố phải thực hiện tốt các chủ trương, chính sách về bảo vệ môi trường.

Vấn đề thứ năm, phải xác định đây là nhiệm vụ lâu dài và thường xuyên để tỉnh nào, địa phương nào trên các cơ sở Nghị quyết của Đảng, chính sách của Chính phủ có kế hoạch triển khai tốt để làm sao chúng ta thực hiện tốt vấn đề bảo vệ môi trường trong thời gian tới, và đúng như cam kết của Chính phủ trong việc bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng trưởng xanh và các vấn đề khác.

Có lẽ, 5 vấn đề mà 5 đồng chí trao đổi, tôi cũng xin tổng hợp lại và tôi cảm thấy rất phấn khởi khi qua trao đổi của 5 đồng chí chuyên gia, nhà khoa học, những đồng chí đã từng trải trong các cơ quan quản lý, cơ quan chuyên môn được thấu hiểu hơn. Và cũng mong rằng các em học sinh, sinh viên hôm nay đang được nghe trực tiếp tất cả các nội dung mà các nhà khoa học nhà quản lý trao đổi, các em sẽ là những người tuyên truyền về bảo vệ môi trường trong thời gian tới.

Hiện nay, nhiều tỉnh, thành đã có nhiều mô hình hiệu quả thì chúng ta phải nhân rộng, mà lực lượng ấy chính là các em thanh niên, sinh viên và báo chí truyền thông. Có thể thấy, nơi nào mà truyền thông tốt sẽ đạt nhiều kết quả tốt hơn nữa trong vấn đề bảo vệ môi trường.

Xin cảm ơn các đồng chí!

Đồng chí Hoàng Văn Thức:

Khi tổ chức phân loại rác tốt sẽ giảm lượng rác thải đi xử lý; rác thải được thu gom lại bán lại cho những nhà sản xuất có thể sử dụng như: nhựa, sắt thép…, tạo nguồn thu. Nếu rác thải mà chúng ta đã quy hoạch, tiếp tục sinh ra khí gas, điện thì chúng ta tiếp tục làm, chuyển tải thành lợi nhuận tiếp theo. Chúng ta sẽ đẩy mạnh kinh tế tuần hoàn, trong đó có kinh tế tuần hoàn về rác thải sinh hoạt. Đây là chủ đề lớn, vừa quan tâm vừa khuyến khích người dân, các hộ gia đình tham gia vào chương trình này.

Muốn giảm thiểu ô nhiễm do tác động của rác thải, thì đầu tiên cần tăng cường công tác thu gom để xử lý. Theo số liệu thống kê, năm 2023, trên toàn quốc, khu vực đô thị thu gom xử lý được 95%, nông thôn với tỷ lệ 75%, còn một tỷ lệ nhất định chúng ta chưa đi xử lý hết. Các địa phương cần quan tâm thêm. Trong đó, các khu dân cư tập trung phải thu gom rác 100%. Còn vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa, tuyến nào thu gom được thì chúng ta thu gom, còn lại chúng ta hướng dẫn người dân không thu gom thì tự xử lý.

Thứ hai tiếp tục đầu tư hạ tầng xử lý rác thải sinh hoạt để giảm thiểu rác thải. Đối với những bãi rác còn mất vệ sinh, cần có giải pháp cải tạo và xử lý, đòi hỏi nguồn lực đầu tư của trung ương, địa phương, cũng như xã hội hóa. Cần nguồn lực đầu tư lớn.

Giải pháp nữa là truyền thông, cần ưu tiên số một. Bên cạnh đó, cần tăng cường hợp tác về khoa học công nghệ với các nước để tiếp thu các giải pháp nhằm giảm thiểu, xử lý tốt rác thải.

Đồng chí Văn Ngọc Thịnh: Đúng là sự tham gia của các tổ chức, đoàn thể đóng vai trò rất quan trọng không chỉ trong vấn đề xử lý rác thải nhựa mà trong cuộc sống hàng ngày.

WWF đã đồng hành với Việt Nam được 30 năm. 30 năm trước, người Việt sống phụ thuộc vào rừng; sau khi đồng hành, tôi thấy sự đồng hành, quan trọng là sự cam kết của chính quyền và các tổ chức đoàn thể sẽ đóng góp 50% thành công. Tôi tin rằng nếu không chỉ 9 thành phố đã cam kết với WWF mà cả các địa phương khác cùng cam kết thì sự thành công sẽ lớn hơn.

30 năm trước, chúng ta đã mất rất nhiều, trong đó có gỗ quý hiếm các loại, động vật và cả đa dạng sinh học. Tuy nhiên, nhờ sự cam kết, chúng ta đã đóng cửa rừng, không có khai thác rừng tự nhiên nữa. Như vậy, độ che phủ rừng đã phục hồi từ 37% thời điểm năm 90 đến nay đạt 40%. Các loài thú tại các khu bảo tồn đã quay trở lại. Đó là kết quả của sự cam kết của lãnh đạo, sự đồng hành của các tổ chức đã tạo nên sự thay đổi. Với sự đồng hành này, vai trò của các tổ chức chính trị xã hội, các đoàn thể rất quan trọng bởi họ vừa là người trực tiếp tác động đến môi trường, họ cũng chính là nguyên nhân gây ra vấn đề.

Hôm nay, Tọa đàm với sự có mặt của rất nhiều bạn trẻ. Tôi cho đó chính là cơ hội cho thế hệ trẻ, họ chính là những người truyền cảm hứng, truyền bá những cam kết, đồng hành của Hội. Tôi hy vọng Việt Nam không những sẽ đi trước không chỉ trong lĩnh vực môi trường, xử lý rác thải nhựa mà cả trên nhiều lĩnh vực khác.

Đồng chí Nguyễn Đức Toàn:

Chương trình được thực hiện theo Dự án do Cục Biển và Hải đảo chủ trì thực hiện đến 2024. Mục tiêu của chương trình này về pháp lý rà soát lại xem cần bổ sung, hoàn thiện, điều chỉnh cũng như xây dựng văn bản hướng dẫn thực hiện chính sách, nâng cao nhận thức… Trong thời gian thực hiện với sự nỗ lực, nhất là tâm huyết của WWF với đội ngũ cán bộ dự án trách nhiệm và sự quyết liệt, tận tâm của cán bộ địa phương, dự án đã đạt một số kết quả đáng khích lệ, đánh giá cơ bản hiện trạng thực chất của vấn đề, nguyên nhân, nút thắt, đâu là điểm chính, đâu là điểm nóng, trên đặc thù địa phương xây dựng mô hình thu gom, xử lý phù hợp, xóa bỏ điểm nóng ô nhiễm… Có những điểm trước đây như một bãi rác nhưng sau khi thực hiện trở nên sạch sẽ và duy trì lâu dài. Đặc biệt, không chỉ làm từng bước mà còn làm đồng thời, nhân rộng những cách làm hiệu quả.

Có điều mà chúng tôi tâm đắc khi triển khai chương trình này là ở sự quyết liệt và tâm huyết, phải có được điều này thì mới giữ được các kết quả triển khai, nếu không quyết liệt, không tâm huyết thì xóa thêm điểm nóng, điểm nóng lại xuất hiện. Do đó, thông điệp muốn nhắn gửi vẫn là cần sự quyết liệt và tâm huyết, nhất là từ Trung ương xuống cơ sở.

Đầu năm 2024 này sẽ kết thúc dự án nhưng thành công của những mô hình tại các địa phương tham gia dự án sẽ được nhân rộng, làm sao để sứ mệnh giảm thiểu rác thải nhựa đạt hiệu quả như mong muốn.

Nhà báo Nguyễn Kim Sơn: Xin cảm ơn đồng chí Nguyễn Đức Toàn. Cũng xin được bày tỏ sự đồng cảm tới đồng chí và hy vọng thời gian tới, với các dự án quốc tế, đến từ cộng đồng và cả tư nhân khi kết thúc thì kết quả vẫn được duy trì và phát huy, nhân rộng ra toàn xã hội, góp phần hiệu quả vào công cuộc giảm thiểu rác thải nhựa hiện nay.

Đồng chí Tạ Đình Thi: Theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 thì hạn chót của việc ban hành các quy định về chất thải rắn sinh hoạt ở địa phương theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường là 31/12/2024. Nghĩa là bắt đầu từ năm 2025, tất cả các tỉnh phải triển khai quy định về phân loại rác tại nguồn.

Thực hiện chính sách này không chỉ thúc đẩy quá trình tuần hoàn tài nguyên, chủ động nguyên liệu sản xuất, bảo vệ môi trường mà còn tạo ra một môi trường đô thị văn minh, ý thức của người dân nâng cao, qua đó phản ánh được sự phát triển của xã hội cả về phương diện vật chất và tinh thần.

Phải khẳng định, sự chủ động và hành động quyết liệt của các địa phương trong việc xây dựng các mô hình quản lý rác nhựa ở cấp địa phương không chỉ giúp tạo ra môi trường trong sạch cho người dân, giảm ảnh hưởng đến các ngành kinh tế như du lịch, giao thông, thuỷ sản... mà còn góp phần quan trọng vào quá trình xây dựng và phát triển kinh tế-xã hội bền vững tại địa phương, hiện thực hóa các kết quả và mục tiêu quốc gia đã đề ra.

Đồng chí Tạ Đình Thi:

Mới đây, Bộ Tài nguyên và Môi trường ban hành Quyết định số 3257/QĐ-BTNMT ngày 07 tháng 11 năm 2023 ban hành tiêu chí Nhãn sinh thái Việt Nam đối với bao bì nhựa thân thiện với môi trường. Theo đó, bao bì nhựa thân thiện với môi trường gồm các loại bao bì nhựa phân hủy sinh học; bao bì nhựa tái chế được sản xuất với nguyên liệu chính là nhựa polyethylene (nhựa PE) hoặc polypropylene (nhựa PP), có dạng túi (có  miệng túi, có đáy túi, có thành túi) hoặc dạng màng để có thể bao bọc, che phủ, chứa đựng và bảo vệ giá trị sử dụng của sản phẩm, hàng hóa trong sinh hoạt hoặc trong các lĩnh vực công nghiệp, nông nghiệp, xây dựng...

Bộ cũng đang tích cực xây dựng các bộ tiêu chí nhãn sinh thái Việt Nam cho các sản phẩm, quá trình công nghiệp khác, nhằm sản phẩm, dịch vụ được tạo ra từ các nguyên liệu, vật liệu, công nghệ sản xuất và quản lý thân thiện môi trường, giảm tác động tiêu cực đến môi trường trong quá trình sử dụng, thải bỏ, bảo đảm an toàn cho môi trường, sức khỏe con người.

Ở nước ta, cũng đã có một số công ty sản xuất sản phẩm, bao bì thân thiện với môi trường, tuy nhiên giá thành còn cao, khả năng chứa đựng và sự tiện lợi không bằng túi nhựa tổng hợp, do đó chưa phổ biến, các sản phẩm này chủ yếu được xuất khẩu sang Mỹ và Châu Âu.

Việc tổ chức Luật Bảo vệ môi trường với nhiều chính sách mới liên quan đến quản lý chất thải rắn sinh hoạt cần phải được quan tâm đầy đủ hơn nữa và cần được tăng tốc triển khai trong thời gian tới thì mới đáp ứng được yêu cầu thực tế.

Đồng chí Hoàng Văn Thức:

Tôi xin chúc mừng và hoan nghênh tỉnh Quảng Trị là 1 trong 16 tỉnh đã ban hành quy định về quản lý chất thải rắn sinh hoạt chi tiết trên địa bàn tỉnh, trong đó có công tác phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại hộ gia đình, cá nhân. Đây là một trong những quy định bắt buộc trong Luật Bảo vệ môi trường có giao trách nhiệm cho chính quyền các địa phương khi triển khai trong công tác quản lý chất thải rắn sinh hoạt trên địa bàn, trong đó có nội dung về phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn.

Bộ TN&MT đã có văn bản hướng dẫn các địa phương phân loại chất thải rắn sinh hoạt. Đây là văn bản hướng dẫn khung nguyên tắc phân loại theo đúng quy định tại Khoản 1 Điều 75 Luật Bảo vệ môi trường. Trên cơ sở này, đề nghị chính quyền các địa phương ban hành quy định về quản lý chất thải rắn sinh hoạt trên địa bàn như tỉnh Quảng Trị đã làm. Hiện nay, có khoảng hơn 30 tỉnh đã được Thủ tướng phê duyệt quy hoạch tỉnh, trong đó có nội dung về quản lý chất thải rắn sinh hoạt. Các địa phương còn lại cần đẩy nhanh tiến độ để trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt được quy hoạch tỉnh. Bởi vì, chúng ta muốn đầu tư cơ sở hạ tầng thu gom, phân loại, xử lý chất thải rắn sinh hoạt thì phải nằm trong quy hoạch tỉnh và phải có nguồn lực đầu tư.

Phân loại chất thải rắn tại nguồn ở Việt Nam không phải là câu chuyện mới mà đã có hàng chục năm nay. Nhưng tại sao chúng ta triển khai không thành công? Một trong những nguyên nhân chúng tôi rút ra chính là sự không đồng bộ giữa phân loại, hạ tầng thu gom và hạ tầng xử lý. Chẳng hạn, có một dự án hợp tác quốc tế hỗ trợ cho một địa phương nào đó hướng dẫn bà con phân loại các loại rác thải khác nhau nhưng chúng ta có hạ tầng thu gom nhưng không có hạ tầng  xử lý theo loại rác phân loại, rồi lại chôn lấp rác bằng vi sinh, như thế không hiệu quả.

Chính vì thế, cách đi lần này và theo hướng dẫn của Bộ TN&MT là phải triển khai đồng bộ từ việc phân loại đến hạ tầng thu gom cũng như hạ tầng xử lý. Trên quy hoạch tỉnh được Thủ tướng phê duyệt thì tỉnh sẽ có quy hoạch địa điểm nào sẽ đầu tư nhà máy đốt rác hay tiếp tục cho chôn lấp bằng vi sinh, hay triển khai nhà máy mùn hữu cơ, phân bón thì tuỳ vào hạ tầng từng khu vực mà tỉnh sẽ ra kế hoạch để quản lý và hướng dẫn người dân ở khu vực đó phân loại.

Chính quyền các địa phương cần vào cuộc, phải có kế hoạch, quy hoạch để triển khai.  Đồng thời phải có tập huấn, tuyên truyền, hướng dẫn cho người dân cụ thể để triển khai phân loại.

Vấn đề thứ hai mà tôi cho rằng rất quan trọng là nguồn lực. Phải vừa huy động nguồn lực từ trung ương, địa phương và nguồn lực xã hội hoá. Về xử lý rác thải thì hiện nay có nhiều doanh nghiệp sẵn sàng đầu tư, quan trọng là giá hấp dẫn. Hiện nay, luật cũng đã quy định giao chính quyền cấp tỉnh ban hành đơn giá này, cố gắng sao có đơn giá hấp dẫn để thu hút các đầu tư. Còn hạ tầng thu gom thì cơ bản nhà nước sẽ phải đầu tư.

Vấn đề khác hết sức quan trọng khác là tuyên truyền vận động người dân, phải cả hệ thống vào cuộc như Tọa đàm chúng ta thực hiện hôm nay là một ví dụ điển hình. Đặc biệt, ở cấp địa phương cần tuyên truyền sâu rộng, liên tục, kéo dài, không thể làm một sớm một chiều mà xong được. Chúng tôi đi khảo sát kinh nghiệm thế giới thì thấy, để làm công tác hướng dẫn phân loại này thì các nước tiên tiến như Nhật Bản, Hàn Quốc cũng mất hàng chục năm; thậm chí để tạo thành thói quen phân loại rác đúng quy định thì mất một thế hệ. Do vậy, chúng ta cũng đừng quá sốt ruột, phải đi theo lộ trình và phải phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương. Vấn đề là chúng ta phải mạnh dạn làm, đầu tiên là ban hành các văn bản quy định rồi triển khai hướng dẫn.

Trong thời gian tới, Bộ TN&MT sẽ tổ chức các đoàn đi công tác các địa phương để kiểm tra, hướng dẫn, hỗ trợ các địa phương triển khai hoạt động phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại hộ gia đình, cá nhân. Đồng thời hỗ trợ các địa phương trong việc tăng cường tuyên truyền, vận động, hướng dẫn nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng về quản lý CTRSH, tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về ý thức, xây dựng lối sống thân thiện với môi trường của người dân.

Đồng chí Nguyễn Đức Toàn:

 Trong bối cảnh hiện nay, tôi đồng ý với nhận xét vai trò nòng cốt của các đô thị được đánh giá như là một giải pháp hiệu quả nhằm làm giảm ô nhiễm chất thải rắn. Lý do đô thị là nơi phát thải ra chất thải rắn nhiều nhất. Thứ hai là nhận thức ở các đô thị tương đối cao và hạ tầng được đầu tư một cách cơ bản. Thứ ba là mức độ lan tỏa cũng như tác động, tính cộng đồng từ các đô thị cũng là khá mạnh mẽ. Mức độ tiếp cận khoa học kỹ thuật cũng như là mô hình quản lý xử lý tại các đô thị khá thuận lợi.

Tuy nhiên, trong quá trình chúng tôi tham gia thực hiện các chương trình như: Chương trình Đô thị giảm nhựa, chương trình Thành phố sạch – Đại dương xanh, như dự án Thành phố sạch – Đại dương xanh gặp nhiều khó khăn. Điều đó cho thấy, giữa lý thuyết và điều chúng ta triển khai trong thực tế cần phải có quá trình mới đạt được mục tiêu đề ra.

Tôi cho rằng khó khăn đầu tiên, đó là nhận thức và ý thức. Nếu thực hiện tốt điều này, chúng ta sẽ giảm thiểu được rác thải rất là nhiều. Từ ngày xưa, chúng ta sử dụng đồ dùng rõ rồi. Bây giờ chúng ta thiên về tiện lợi. Về vấn đề này, ý thức không chỉ ở cộng đồng người dân mà còn ở cán bộ, công nhân viên trong ngành, thực sự rất quan trọng.

Thứ hai là hạ tầng chưa đáp ứng được yêu cầu và chưa đồng bộ. Để đáp ứng tiêu chuẩn từ thu gom, phân loại, xử lý… rất khó. Do đó, chúng ta có tình trạng rất khó lý giải. Đó là chúng ta phân loại rác xong rồi, lại đổ dồn lại; hoặc tại các đô thị, theo báo cáo, chúng ta thu gom đạt 100%, tuy nhiên thu gom xong có bị phân tán hay không?. Đây là những vấn đề còn bất cập đặt ra.

Thứ ba là khó khăn về mô hình quản lý và giải pháp công nghệ. Vấn đề này rất khó, làm sao hài hòa giữa tiêu chuẩn, quy chuẩn và hiệu quả kinh tế. Tôi cho rằng, việc lựa chọn mô hình thế nào, giải pháp công nghệ nào thì chúng ta cần căn cứ vào điều kiện thực tế mà không cần chạy theo mô hình nào, mà cần phải hài hòa và có lộ trình phù hợp.

Thứ tư, đó là khó khăn về nguồn nhân lực trong thiết kế thu gom, tái chế rác thải. Và cuối cùng, đó là sự vào cuộc và trách nhiệm của cộng đồng doanh nghiệp. Chúng ta chưa thu hút được trách nhiệm của cộng đồng doanh nghiệp, trong khi đó doanh nghiệp cũng là một trong những nguyên nhân tạo nên chất thải rắn, chất thải nhựa./.

Đồng chí Tạ Đình Thi:

Như các diễn giả đã trao đổi, chúng ta đã có những chính sách về chất thải rắn sinh hoạt hiệu quả, có các quy định cụ thể thúc đẩy việc tái chế, tái sử dụng như EPR, kinh tế tuần hoàn… Các chính sách này đã bắt kịp với chính sách quản lý tiên tiến của các nước phát triển trên thế giới, vấn đề là chúng ta tổ chức thực hiện như thế nào.

Để đưa những chính sách này vào cuộc sống, chúng ta đang thúc đẩy nhanh nhất có thể từ khâu phân loại, thu gom, vận chuyển, xử lý… , qua đó có thể thấy cần tập trung thực hiện vào một số vấn đề:

Về công tác quy hoạch, cần làm tốt quy hoạch cấp quốc gia, cấp tỉnh là vấn đề đầu tiên cần quan tâm. Việc phát triển hạ tầng thu gom, tái sử dụng, tái chế cần chú trọng quy mô phù hợp với tính chất, đặc điểm của từng khu vực, đô thị, địa phương; bảo đảm tính chuyên nghiệp và phát huy lợi thể của từng vùng. Tập trung phát triển công nghệ tái chế, hệ thống thu gom rác thải sinh hoạt hiện đại. Ngoài ra, trong quá trình quy hoạch cũng cần tính toán đến những người thu gom rác thải. Thực tế đội ngũ này giúp việc thu gom, phân loại, tái chế, tái sử dụng rất hiệu quả.

Về tài chính, đây là nội dung quan trọng, chúng ta cần sử dụng hiệu quả kinh phí sự nghiệp môi trường. Hằng năm, Nhà nước đầu tư khá lớn, làm sao để sử dụng nguồn kinh phí này cho hiệu quả. Đa dạng hóa các nguồn lực, thúc đẩy hợp tác đối tác công tư (PPP). Bộ Tài nguyên và Môi trường đã tham mưu chính sách đa dạng hóa nguồn tài chính trong quản lý chất thải rắn sinh hoạt như tín dụng xanh, trái phiếu xanh, ưu đãi hộ trợ trong xử lý, tái chế chất thải; chính sách về EPR chính là để tạo ra nguồn tài chính để hỗ trợ quá trình này.

Tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức, trên các nền tảng số, nền tảng xã hội; thay đổi cách thức để tạo sự thu hút với cộng đồng, xã hội về bảo vệ môi trường nói chung và rác thải nói riêng.

Cần định hướng phát triển công nghệ theo thứ bậc ưu tiên: 1. Tái sử dụng; 2. Tái chế; 3. Thu hồi nhiên liệu, nguyên liệu, năng lượng; 4. Xử lý triệt để trước khi chôn lấp.

Tổ chức thực hiện cơ chế mở rộng trách nhiệm của nhà sản xuất PPI, thay đổi hành vi từ khâu thiết kế, sử dụng nguyên nhiên vật liệu thân thiện với môi trường, hạn chế tối đa việc sử dụng vật liệu nhựa, sử dụng một lần hướng tới vật liệu dễ tiêu hủy, tạo lập thị trường liên quan đến xử lý rác thải, trong đó có rác thải nhựa và rác thải sinh hoạt.

Cuối cùng, tập trung thiết kế hệ thống quan trắc, đánh giá, cơ sở dữ liệu về rác thải, trong đó có rác thải sinh hoạt và rác thải nhựa.

Đồng chí Hà Sỹ Đồng: Trước hết, tôi rất đồng tình với ý kiến các diễn giả trong chiều ngày hôm nay, tôi thấy rất đúng và rất trúng. Với các mục tiêu, quan điểm, khó khăn và hạn chế cần giải quyết tốt hơn trong thời gian tới, tỉnh Quảng Trị đã ban hành kế hoạch giai đoạn thứ nhất từ nay đến năm 2025, giai đoạn thứ hai đến năm 2030. Hiện nay, chúng tôi đang tập trung mọi nguồn lực để nâng cao hiệu quả về hoạt động thu gom vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt trên địa bàn của tỉnh và phấn đấu chất thải rắn sinh hoạt được xử lý theo phương thức chôn lấp đạt dưới 50% và triển khai đến 100% hộ gia đình thực hiện phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn như phần trước tôi đã trình bày, trao đổi. 70% tổ chức, cá nhân thu gom chất thải rắn sinh hoạt và 80% đơn vị vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt đáp ứng đồng bộ các phương tiện, trang thiết bị phù hợp với việc phân loại chất thải rắn sinh hoạt từ các hộ dân đến các địa điểm xử lý theo đúng quy định. 70% trạm trung chuyển tại các huyện, thị xã và thành phố được đầu tư xây dựng đảm bảo đáp ứng yêu cầu kỹ thuật về bảo vệ môi trường.

Hiện nay, chúng tôi đang đầu tư một khu xử lý chất thải trên địa bàn với công nghệ tiên tiến, hiện đại trong tái chế xử lý chất thải rắn sinh hoạt thành nguồn hữu cơ để làm nguyên liệu sản xuất phân bón; đốt, tiêu huỷ để thu hồi năng lượng để phát triển. Đây là dự án chúng tôi đang đầu tư xây dựng trong năm 2024 và phấn đấu đưa vào hoạt động trong năm 2025 để sử dụng có hiệu quả, thân thiện với môi trường và đảm bảo thu gom tái chế trên 90% rác thải nhựa tại các siêu thị, trung tâm thương mại. Từ năm 2025 đến năm 2030, chúng tôi đưa lộ trình chất thải rắn sinh hoạt xử lý theo phương pháp chôn lấp đạt dưới 30%, và tập trung chất thải rắn sinh hoạt để xử lý tại các khu xử lý với quy mô và công nghệ xử lý phù hợp với chất thải rắn phát sinh của địa phương và xử lý triệt để, ưu tiên áp dụng công nghệ tái chế, thu hồi năng lượng và chỉ chôn lấp chất thải rắn sinh hoạt đã qua xử lý mà hiện nay chưa có giải pháp tiêu huỷ hiệu quả, tiến tới không chôn lấp chất thải rắn. Đối với chất thải nhựa, kiên trì tuyên truyền để cán bộ, công chức, viên chức và người lao động trong các cơ quan, đơn vị và tổ chức xã hội, cộng đồng dân cư, doanh nghiệp về phát động phong trào chống rác thải và rác thải nhựa, hạn chế việc sử dụng và thải ra môi trường; khuyến khích sử dụng các sản phẩm có chất liệu thân thiện với môi trường. Các biện pháp hạn chế sử dụng các sản phẩm như túi ni-lông khó phân huỷ tại địa phương, những sản phẩm nhựa dùng 1 lần và lồng ghép, phát động các chủ đề về tác hại của các sản phẩm nhựa, túi ni-lông đối với môi trường trong các chiến dịch. Chúng tôi đã phát động các chiến dịch, ra quân tuyên truyền nhân Ngày môi trường thế giới 5/6, Ngày đại dương thế giới 8/6, Chiến dịch làm cho thế giới sạch hơn, Ngày đất ngập mặn, ngập nước, Ngày quốc tế đa dạng sinh học 22/5, Tuần lễ quốc gia về rác thải và vệ sinh môi trường nông thôn…

Các chương trình này chúng tôi lồng ghép để tuyên truyền vận động không sử dụng nước uống đóng trong các chai nhựa tại các cuộc họp, các cơ quan công sở, các đơn vị, thay thế sử dụng bằng cốc thuỷ tinh hoặc các sản phẩm có thể sử dụng nhiều lần thay cho chai nhựa hiện nay; hạn chế tiến tới lộ trình không sử dụng các sản phẩm từ nhựa trong các hoạt động, mua sắm văn phòng phẩm tại các cơ quan, đơn vị trên địa bàn tỉnh; giảm thiểu việc sử dụng, tăng cường tái chế sử dụng các sản phẩm từ nhựa; khuyến khích công chức và người lao động tại các cơ quan đơn sử dụng sản phẩm từ nhựa sử dụng nhiều lần, hạn chế chất thải nhựa ra môi trường. Bên cạnh đó, động viên sử dụng vật liệu từ nhựa có thể phân huỷ trong môi trường, thay thế các sản phẩm từ nhựa bằng các sản phẩm thân thiện với môi trường.

Ông Văn Ngọc Thịnh: Trên thực tế, dù còn tồn tại những khó khăn và hạn chế nhất là đối với các yêu cầu về cơ sở hạ tầng đồng bộ, nhưng nhiều địa phương vẫn nỗ lực triển khai các mô hình và giải pháp khá hiệu quả nhằm nâng cao công tác quản lý, thu gom, phân loại - xử lý rác, tăng tỷ lệ thu hồi rác tái chế; tích cực tuyên truyền, giáo dục, với sự hỗ trợ của các dự án, tổ chức trong và ngoài nước.

Dựa trên kinh nghiệm của một số dự án mà Tổ chức bảo tồn thiên nhiên thế giới WWF tại Việt Nam đã hỗ trợ và phối hợp triển khai với các địa phương, chúng tôi nhận thấy có nhiều giải pháp rất hiệu quả nhưng được xây dựng và thực hiện dựa vào nguồn lực của cộng đồng nên có thể thực hiện được song song với quá trình hoàn thiện hệ thống quản lý và cơ sở hạ tầng đồng bộ tại địa phương.

Một số khuyến nghị của chúng tôi bao gồm việc vận động ưu tiên giảm sử dụng túi ni-lông khó phân hủy và sản phẩm nhựa dùng một lần tại các cơ quan, đơn vị hành chính. Đồng thời tổ chức các phong trào cộng đồng tham gia xóa điểm nóng rác thải, ngăn chặn chất thải thất thoát ra môi trường, thúc đẩy các mô hình thu gom, phân loại rác tại nguồn trong cộng đồng như mô hình “Ngư dân mang rác về bờ”, giáo dục bằng hành động tại các hộ gia đình, hay mô hình “Trường học không rác thải nhựa”. Đặc biệt không thể không thể kể đến việc thúc đẩy khu vực kinh tế tư nhân tham gia và xã hội hóa công tác sản xuất, tiêu dùng, tái chế và tái sử dụng chất thải rắn sinh hoạt, đặc biệt là chất thải có khả năng tái chế, tái sử dụng.

Bên cạnh đó, chúng tôi cũng khuyến nghị các địa phương xem xét ưu tiên các giải pháp và mô hình có tầm nhìn và triết lý theo nguyên tắc “thuận thiên”. Đó là tôn trọng quy luật tự nhiên xuyên suốt quá trình thiết kế và triển khai các mô hình thích ứng theo tự nhiên, phù hợp với điều kiện thực tế. Với triết lý này, các giải pháp và mô hình nhìn chung không chỉ giúp giảm và tối ưu chi phí đầu tư ban đầu, mà còn giúp giảm chi phí vận hành và duy trì trong lâu dài, cũng như hạn chế các can thiệp thô bạo vào tự nhiên và thúc đẩy phát triển bền vững theo phương châm con người chung sống hài hòa với thiên nhiên.

Đồng chí Nguyễn Đức Toàn: Rác thải nhựa đại dương vẫn luôn là mối quan tâm khẩn thiết trong nhiều năm qua. Chúng ta đang đối diện với hiện trạng lượng rác thải đổ vào đại dương ngày một gia tăng, làm ảnh hưởng đến hệ sinh thái của đại dương, đồng thời đe dọa đến môi trường, xã hội và sức khoẻ của con người. Có một đặc thù tiếp nhận của đại dương khác với đất liền là đại dương nơi tiếp nhận chất thải cuối cùng của con người. Nếu đại dương không được làm sạch thì không những ảnh hưởng đến hệ sinh thái mà sẽ trở thành hiểm hoạ đến môi trường.

Hiện tại, nhựa đại dương không còn chỉ là vấn đề của một quốc gia hay một cá thể nào, mà còn là thách thức của toàn cầu. Toàn cầu ở ý nghĩa thứ nhất là từ nơi sản xuất, tiêu thụ, xả thải. Ý nghĩa thứ hai là chất thải từ trên biển, không phải do đất liền xả thải trực tiếp ra mà chất thải có thể trôi theo dòng hải lưu từ vùng biển này đến vùng biển khác. Chính vì vậy nên ảnh hưởng của nó mang tính chất tổng thể và không có giới hạn. Nó ảnh hướng đến hệ sinh thái, ảnh hưởng hoạt động của sinh vật biển, không những thế còn ảnh hưởng đến sức khoẻ con người thông qua chuỗi thức ăn và hoạt động kinh tế, đặc biệt là sinh kế của người dân. Chúng tôi cho rằng người dân ven biển đang phải chịu tổn thương nhiều nhất.

Nguồn gốc chính của rác thải nhựa đại dương là từ đất liền và trên biển. Đến nay cũng chưa có số liệu chắc chắn về việc đại dương của chúng ta một năm tiếp nhận bao nhiêu tấn rác thải và ở Việt Nam; một năm xả ra bao nhiêu rác thải. Nguồn phát sinh chất thải nhựa ra biển từ nguồn đánh bắt môi trường hải sản, từ trên tàu, từ hoạt động du lịch… Tuy nhiên, để giảm thiểu rác thải nhựa đại dương, ngoài việc chúng ta cần phải tập trung thu gom, xử lý rác thải nhựa trên đất liền thì chúng ta cần lưu ý, mặc dù chỉ là ô nhiễm vùng nhỏ thôi nhưng nó ảnh hưởng rộng đến các vùng khác. Nên xử lý rác thải nhựa đại dương phải là xử lý về mặt tổng thể.

Trong thời gian qua, tại Việt Nam, thực hiện Nghị quyết số 36-NQ/TW về “Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045,” Chính phủ, các cơ quan quản lý Nhà nước ở Trung ương và địa phương đã phối hợp cùng với các tổ chức trong và ngoài nước thực hiện nhiều giải pháp thông qua các dự án, các chương trình hành động cụ thể.

Đồng chí Tạ Đình Thi: Như tôi đã nói ở phần trên, Việt Nam là một trong những quốc gia trên thế giới có sự tiếp cận nhanh, tích cực, từ sớm và đã ban hành hệ thống chính sách, pháp luật khá đầy đủ, đồng bộ, toàn diện về bảo vệ môi trường nhằm mục tiêu phát triển bền vững. Trong việc quản lý chất thải rắn sinh hoạt, tuần hoàn tài nguyên, chúng ta đã ban hành, áp dụng nhiều chính sách mới có tính đột phá để thúc đẩy quá trình tái sử dụng, tái chế và thu hồi năng lượng. Cụ thể như việc tính giá thu gom xử lý chất thải rắn sinh hoạt theo lượng (ai xả rác nhiều thì phải chi trả nhiều); chính sách về trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất; chính sách ưu đãi, hỗ trợ các hoạt động thu gom, xử lý, tái chế chất thải... 

Đây là những chính sách đều dựa trên nguyên tắc người gây ô nhiễm phải trả tiền và nguyên lý sử dụng công cụ kinh tế để quản lý môi trường, do đó, về lý thuyết cũng như thực tế triển khai ở nhiều nước trên thế giới đều thu được kết quả thành công và phát huy được hiệu quả cao trong quản lý chất thải rắn sinh hoạt. Những quy định này thúc đẩy người dân thay đổi hành vi xuất phát từ lợi ích của chính bản thân mình và gia đình mình (thông thường người dân luôn có xu hướng tiết kiệm, giảm chi phí không cần thiết, trong đó việc phân loại và giảm thiểu rác thải cần được tính đến).

Trong thời gian qua, chúng ta thực hiện cũng có những hạn chế nhất định. Điều này có nhiều nguyên nhân khác nhau. Để chính sách này đi vào thực tế, có hiệu lực, hiệu quả thì các quy định về quản lý chất thải rắn cần tiếp tục được hoàn thiện và tổ chức thực hiện tốt, trong đó có định mức thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt. 

Căn cứ quy định của Luật Bảo vệ môi trường và các văn bản hướng dẫn thi hành, Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh phải ban hành quy định về quản lý chất thải rắn ở địa phương và tổ chức lại hệ thống thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt trên địa bàn để tổ chức thực hiện theo quy định về việc phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn, định giá thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt theo lượng.

Chúng tôi thấy rằng, khi hệ thống pháp luật đã đầy đủ, đồng bộ từ trung ương đến địa phương, thì công tác tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện cần phải được đẩy mạnh. Việc tuyên truyền vận động phải được thực hiện bài bản có chiến lược, thường xuyên, liên tục đến tất cả các tầng lớp nhân dân. Theo quan điểm của chúng tôi, Ban tuyên giáo các cấp có vai trò hết sức quan trọng trong việc định hướng, chỉ đạo tuyên truyền nâng cao nhận thức của người dân. Tôi lấy ví dụ, ở ngay các nước triển khai quy định quản lý chất thải rắn sinh hoạt đã hơn 30 năm nay như Hàn Quốc, khi mà việc phân loại, làm sạch, đổ rác đúng giờ, đúng nơi đã đi vào ý thức và nề nếp của người dân, trong khung giờ vàng trên kênh truyền hình quốc gia vẫn có các clip nhắc nhở, hướng dẫn người dân phân loại, làm sạch các sản phẩm, bao bì trước khi phân loại để đem đi tái chế. 

Bên cạnh đó, một biện pháp không thể thiếu đó là phải có sự giám sát, phát hiện và xử lý vi phạm. Việc giám sát này, phổ biến nhất ở các nước đó là lắp đặt các camera an ninh ở khu vực công cộng để phát hiện hành vi xả rác không đúng quy định. Đối với nước ta, ngoài sử dụng camera an ninh ở khu vực công cộng, thì chúng ta cần phát huy vai trò của các tổ chức đoàn thể, quần chúng ở cơ sở như Hội phụ nữ, Đoàn thanh niên, Hội cựu chiến binh, Hội người cao tuổi,... để có thể giám sát, nhắc nhở kịp thời các hành vi xả rác bừa bãi...

Hiện nay, việc xử phạt vi phạm hành chính đối với các hành vi vi phạm quy định về quản lý chất thải rắn sinh hoạt đã có, chúng ta cần nghiêm túc thi hành, kịp thời phát hiện và xử lý nghiêm minh thì mới có tính răn đe, buộc người dân phải chấp hành.

Chúng ta cũng thấy rằng, việc thực hiện các chính sách này không thể một sớm một chiều mà có thể thành công ngay được. Chúng ta cần thời gian để người dân biết, làm quen, cố gắng thực hiện và tự nguyện thực hiện rồi thành thói quen, thành tác phong của mỗi người và điều đó cần phải kiên trì, có sự quyết tâm chính trị cao ở người đứng đầu ở địa phương và toàn bộ hệ thống chính trị cơ sở.

Đồng chí Hà Sỹ Đồng: Vâng, thực hiện Luật Bảo vệ môi trường 2020 về phân loại chất thải rắn, ban hành chính sách xả rác phải trả tiền, đồng thời ban hành các quy định mức giá tối đa về chất thải rắn sinh hoạt theo từng phân loại, theo từng công nghệ và các đối tượng khác nhau: dân cư đô thị, dân cư nông thôn, cơ sở sản xuất kinh doanh. Đến 2024, tất cả các cơ sở sản xuất kinh doanh và hộ gia đình phải triển khai thu gom, vận chuyển theo đúng quy định.

Từ cuối 2023, tỉnh ban hành Quy định chi tiết quản lý chất thải rắn sinh hoạt hộ gia đình, cá nhân trên địa bàn, trong đó nêu quy định chậm nhất 31/12/2024 phải thực hiện phân loại chất thải rắn thành 3 nhóm: (1) có khả năng tái sử dụng, (2) tái chế - chất thải thực phẩm và (3) chất thải sinh hoạt khác. Bên cạnh đó có cơ chế khuyến khích hộ gia đình, cá nhân phân loại, có bao bì ghi rõ, tuân thủ các quy định.

Mới đây, tỉnh cũng ban hành Quyết định ngày 25/1/2024 về thực hiện Đề án chất thải rắn sinh hoạt với mục tiêu nâng cao năng lực của các tổ chức, cá nhân hoạt động thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt, trong đó, phân công trách nhiệm cụ thể từng ngành, từng địa phương để thực hiện quy định phân loại rác theo Luật Bảo vệ môi trường cũng như quy định về cơ chế, chính sách, lộ trình, nguồn lực đầu tư thu gom, vận chuyển, xử lý trên địa bàn toàn tỉnh.

Thực tế, từ cuối 2023, mô hình phân loại rác hữu cơ, xử lý bằng chế phẩm sinh học được thí điểm và nhân rộng tại nhiều địa phương trên địa bàn tỉnh. Thông qua đó, UBND tỉnh giao Sở Tài nguyên và Môi trường cùng các đoàn thể cấp huyện, xã tích cực tuyên truyền vận động người dân tham gia vào công tác bảo vệ môi trường, việc phân loại rác thải sinh hoạt tại nguồn theo quy định có tăng lên qua các năm. Cụ thể, đạt 12% vào năm 2021 thì đến 2023 tăng lên 30%, hiện nay tiếp tục đẩy mạnh thiết kế các mô hình qua sở, ngành, địa phương, đoàn thể và mục tiêu đến 2025, 100% các hộ gia đình thực hiện phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn theo đúng quy định của pháp luật, nếu không tuân thủ sẽ xử lý theo pháp luật.

Đồng chí Tạ Đình Thi: Có nhiều vấn đề, nhưng vấn đề chủ yếu và cấp bách nhất hiện nay là việc đưa chính sách quản lý chất thải rắn sinh hoạt đi vào cuộc sống. Theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 thì hạn chót của việc ban hành các quy định về chất thải rắn sinh hoạt ở địa phương là 31/12/2024. Nghĩa là bắt đầu từ năm 2025 tất cả các tỉnh phải triển khai quy định về phân loại rác tại nguồn.

Tôi muốn nhấn mạnh thêm về việc xây dựng các dự án sản xuất điện từ rác thải. Đây là một trong các vấn đề quốc gia mà Nhà nước đã có chính sách. Tuy nhiên đến thời điểm hiện tại, trên cả nước cũng có rất ít nhà máy đã và đang được xây dựng, đi vào vận hành bước đầu. Đây là một trong những vấn đề sắp tới, Chính phủ và các cơ quan liên quan cần phải thúc đẩy. Vì đất chôn lấp rác thải càng ngày càng bị thu hẹp và việc tìm vị trí chôn lấp cũng trở nên rất khó khăn. Do vậy, chúng ta cần phát triển công nghệ để hạn chế chôn lấp bởi việc xử lý rác rắn sinh hoạt và giảm chất thải nhựa là vấn đề cấp thiết.

Đồng chí Hà Sỹ Đồng: 

 Vâng, đối với địa phương như tỉnh Quảng Trị chúng tôi đặt ra mục tiêu giảm thiểu rác thải nhựa trong các khu vực đô thị, nông thôn và ven biển. Đối với chúng tôi, dân số nông thôn chiếm 60%, có 4/10 đơn vị hành chính cấp huyện có biển, chiều dài bờ biển trên 75km, nên việc thực hiện các giải pháp giảm thiểu ô nhiễm rác thải nhựa phải thường xuyên, liên tục và song song với nhau. Từ năm 2018, địa phương đã ban hành kế hoạch giảm thiểu sử dụng, phòng chống rác thải nhựa trên địa bàn tỉnh. Tỉnh đã phát động phong trào chống rác thải nhựa tại tất cả các địa phương. Tỉnh cũng ban hành kế hoạch để tăng cường quản lý giảm thiểu chất thải nhựa trên địa bàn, do đó yêu cầu các địa phương triển khai các hoạt động tuyên truyền để nâng cao nhận thức của cộng đồng dân cư về rác thải, rác thải nhựa và thu gom sử dụng và tái chế, phối hợp các đơn vị báo chí tuyên truyền xây dựng các tin, bài về phát động và thực hiện các mô hình phân loại và thu gom rác thải nhựa.

Bên cạnh đó, về cơ chế, địa phương cũng luôn tích cực tìm kiếm các nguồn tài trợ, khuyến khích các cơ sở doanh nghiệp kinh doanh hoạt động trong lĩnh vực tái chế đầu vào, thực hiện thí điểm Đề án xử lý chất thải rắn sinh hoạt bằng phương pháp phân tách chất thải nhựa và vi sinh do công ty TNHH Sản xuất thương mại xuất nhập khẩu GRAB Food đề xuất, Dự án giảm thiểu rác thải nhựa đại dương do Cục Biển đảo Việt Nam (WWF) thực hiện tại 9 địa phương, trong đó có Quảng Trị. Trên địa bàn tỉnh cũng biểu dương một số mô hình về thu gom xử lý, tái chế và hạn chế rác thải nhựa hiệu quả như: Mô hình chống rác thải nhựa trên đảo Cồn Cỏ, Mô hình hạn chế sử dụng túi ni-lông; Mô hình thu gom ve chai; Mô hình hạn chế sử dụng đồ nhựa, bao bì, ni-lông và nhiều mô hình tiêu biểu hiệu quả khác của các tổ chức đoàn thể phát động… đã giảm thiểu phần nào rác thải nhựa trong khi nguồn lực đầu tư còn hạn chế. Dựa vào các mô hình này, hằng năm chúng tôi tổ chức tổng kết, rút kinh nghiệm, chia sẻ, động viên, khuyến khích để các tổ chức hội, đoàn thể tích cực hưởng ứng thành công.

Đồng chí Hà Sỹ Đồng: 

 Trước hết xin trân trọng cảm ơn Ban Tuyên giáo Trung ương, Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam tổ chức toạ đàm hôm nay mà tôi cho rằng rất thiết thực, ý nghĩa trong giai đoạn hiện nay, chúng ta đang triển khai những đường lối của Đảng, Chính phủ trong giai đoạn vấn đề biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường đang đặt ra thách thức rất lớn.

Phải khẳng định rằng sự chủ động và hành động quyết liệt của các địa phương trên cả nước nói chung, trong đó có tỉnh Quảng Trị nói riêng, như xây dựng các mô hình quản lý và xử lý rác thải nhựa có vai trò rất quan trọng trong việc tạo ra  môi trường trong sạch cho người dân, giảm ảnh hưởng đến các ngành kinh tế như du lịch, giao thông vận tải, thuỷ sản, nông nghiệp, góp phần xây dựng, phát triển kinh tế - xã hội một cách bền vững của các địa phương, đặc biệt là những đóng góp tích cực, hiệu quả cho môi trường biển, hải đảo, triển khai Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 và Đề án tăng cường công tác quản lý chất thải nhựa tại Việt Nam và Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý rác thải nhựa đại dương và nhiều chương trình mục tiêu quan trọng khác của quốc gia trong giai đoạn hiện nay

Tại Quảng Trị thời gian qua, trên cơ sở chủ trương, định hướng của quốc gia, tỉnh đã chủ động ban hành các chương trình, kế hoạch hành động cụ thể phù hợp với tình hình thực tiễn ở địa phương. Hiện nay, tình hình triển khai thiết lập hệ thống thu gom xử lý chất thải rắn sinh hoạt trên địa bàn toàn tỉnh rất hiệu quả, ở khu vực đô thị đạt 90%, ở khu vực nông thôn đạt trên 60 %; tất cả các thành phố, huyện, thị xã, 10 đơn vị hành chính trên địa bàn đều có bãi chôn lấp rác hợp vệ sinh, đầu tư các lò đốt rác thải sinh hoạt. Đặc biệt, tỉnh cũng đã quy hoạch phát triển kinh tế xã hội giai đoạn 2021 - 2030 tầm nhìn đến năm 2050 về các việc thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt, cũng như kế hoạch phân rác tại nguồn, cải tiến nâng cao chất lượng hệ thống xử lý chất thải rắn sinh hoạt cũng như chất thải nhựa, để thực hiện thành công chương trình MTQG về xây dựng NTM, trong các tiêu chí xã đề xuất đạt chuẩn NTM và NTM nâng cao phải có tiêu chí về môi trường rất cụ thể, nên người dân cũng dần dần nâng cao ý thức, có trách nhiệm trong thu gom rác thải trong nhà, trong vườn, trong các sản phẩm, đảm bảo an toan toàn vệ sinh môi trường.

Bên cạnh những kết quả đạt được, Quảng Trị cũng tham khảo, thực hiện các mô hình của các địa phương khác trong việc thực hiện các giải pháp về quản lý chất thải rắn có hiệu quả như giảm thiểu chất thải nhựa. Tuy nhiên, nguồn lực của địa phương rất khó khăn, nhất là công tác phân loại, xử lý, tái chế, giảm thiểu rác thải nhựa còn đặt ra nhiều thách thức đối với các cơ quan quản lý. Vì vậy rất cần sự hỗ trợ về nguồn lực của Chính phủ, các bộ, ngành về khoa học công nghệ, để đóng góp tích cực trong việc thực hiện thành công mục tiêu và chiến lược quốc gia về quản lý, xử lý chất thải rắn đến năm 2025, tầm nhìn 2050; xây dựng mô hình kinh tế tuần hoàn bền vững, xã hội phát triển.

Ông Văn Ngọc Thịnh:

Với sự đi lên của khoa học, công nghệ cũng như sự phát triển của kinh tế - xã hội, thì mức tiêu dùng bình quân đầu người trên thế giới cũng như tại Việt Nam đã gia tăng nhanh chóng so với trước kia. Song song với đó là lượng chất thải phát sinh nhiều hơn. Trong đó thì chất thải nhựa đang nhận được nhiều sự quan tâm.

Ô nhiễm nhựa có thể nói là một trong những vấn đề môi trường cấp bách nhất hiện nay. Do có nhiều ưu điểm và công dụng khác nhau nên nhựa ngày càng được sử dụng rộng rãi trong hàng triệu ứng dụng. Ước tính giá thị trường mà các nhà sản xuất chi trả cho nhựa nguyên sinh năm 2019 là khoảng 370 tỷ đô la Mỹ - một mức giá được cho là khá rẻ. Ví dụ 1 tấn nhựa PET nguyên sinh thời gian qua cũng chỉ có giá xung quanh mốc 1.000 đô la Mỹ.

Tuy nhiên theo nghiên cứu của WWF Quốc tế, lý do chi phí nhựa rẻ như hiện nay là bởi vì nó chưa bao gồm những chi phí phát sinh do tác động tiêu cực trong suốt vòng đời của nhựa, bao gồm:

Chi phí từ phát thải khí nhà kính từ quá trình sản xuất và quản lý mà chúng ta phải chi trả một cách gián tiếp dựa trên giá và phí các-bon nhằm tuân thủ các cam kết về các-bon.

Chi phí và rủi ro về sức khoẻ con người bị ảnh hưởng bởi các chất ô nhiễm hoá học trong quá trình sản xuất, sử dụng, xử lý chưa được kiểm soát, đặc biệt là từ việc đốt rác không đúng tiêu chuẩn.

Chi phí trong công tác quản lý chất thải cả chính thức và phi chính thức. Chi phí này bao gồm phí môi trường áp dụng trong quy định thực hiện Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) đã bắt đầu được triển khai tại Việt Nam từ đầu năm nay.

Chi phí quản lý chất thải chưa phù hợp, bao gồm: Các khoản chi phí gián tiếp cho dịch vụ hệ sinh thái, dịch vụ làm sạch môi trường do chất thải nhựa gây nên các tổn hại, thậm chí hủy hoại hệ sinh thái bao gồm một số nhóm loài có giá trị kinh tế. Các khoản chi phí cơ hội bị mất, sụt giảm doanh thu từ thuỷ sản và du lịch do ô nhiễm nhựa.

Mức chi phí tối thiểu theo vòng đời của nhựa cao hơn nhiều so với giá thị trường, và chúng ta đang gánh chịu những chi phí phát sinh ngoại vi phát sinh từ hệ thống sản xuất và tiêu dùng nhựa chưa phù hợp hiện nay.

Với việc có nhiều mục đích sử dụng, có độ bền cao, đồng nghĩa với việc những chi phí ngoại vi này sẽ phát sinh trong thời gian dài. Nhựa mất hàng trăm đến hàng nghìn năm để phân huỷ hoàn toàn và khi phân rã ra sẽ phân huỷ thành hạt nhựa siêu nhỏ. Điều này khiến nhựa khó thu hồi và loại bỏ một khi chúng bị thải vào môi trường.

Đồng chí Hoàng Văn Thức: 

Tôi xin đính chính một chút về nội dung câu hỏi của Nhà báo Phương Nhung, nói “cả nước hiện nay chưa có địa phương nào có mô hình xử lý chất thải sinh hoạt hoàn thiện” là chưa chính xác. Qua khảo sát đã có mô hình hoàn thiện mà các địa phương có thể học tập, tôi sẽ nhắc tới sau.

Với tình hình gia tăng số lượng chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) như hiện nay, thống kê thời điểm cuối năm 2019 khoảng 23,6 triệu tấn, đến cuối năm 2023 phát sinh 24,5 triệu tấn rác thải rắn sinh hoạt. Về cơ sở và công nghệ xử lý hiện nay, toàn quốc có 1.456 cơ sở xử lý CTRSH, trong đó có 7 cơ sở đốt CTRSH có phát điện; 7 dự án đốt rác phát điện; 476 cơ sở đốt CTR không phát điện, 951 cơ sở chôn lấp CTRSH,

Về công nghệ xử lý, theo số liệu năm 2019 có 70% rác thải chôn lấp, con số này hiện đã giảm xuống còn khoảng 64%. Các địa phương đã rất nỗ lực để giảm tỷ lệ này. Tuy nhiên, Bộ TN&MT đang rất lo lắng, bởi theo Chiến lược Bảo vệ môi trường quốc gia, mục tiêu đến năm 2030 toàn quốc giảm tỷ lệ CTRSH chôn lấp trực tiếp xuống còn dưới 30%. Đây là áp lực rất lớn cho ngành và các địa phương bởi thời gian qua Bộ TN&MT đã quan tâm chỉ đạo sát sao mới giảm được 6%.

Đối với việc xử lý CTRSH, hiện nay trên toàn quốc có 03 mô hình chính sau đây: (1) Mô hình xử lý tập trung; (2) Mô hình quản lý phân tán: xử lý tại bãi chôn lấp của thôn, xã; (3) Mô hình tự xử lý tại hộ gia đình.

- Mô hình xử lý tập trung: Mô hình xử lý tập trung là mô hình chất thải sinh hoạt được xử lý hợp vệ sinh, theo quy định của pháp luật, đơn vị có chức năng xử lý là các công ty môi trường có chức năng xử lý. Các công nghệ thường áp dụng cho mô hình xử lý tập trung gồm chôn lấp, công nghệ đốt rác không thu hồi nhiệt, công nghệ phân loại và ủ phân compost, công nghệ chuyển đổi rác thành năng lượng và một số công nghệ khác. Mô hình này phụ thuộc rất nhiều vào nguồn kinh phí cũng như điều kiện cơ sở hạ tầng, giao thông thuận lợi, tập trung đông dân cư và tỷ lệ thu gom cao…

- Mô hình thu gom vận chuyển và xử lý phân tán: Mô hình này chủ yếu áp dụng cho khu vực xã, thôn có điều kiện giao thông không thuận lợi để xử lý tập trung và xa khu xử lý/chôn lấp. Hầu hết CTRSH được chôn lấp ở các bãi chôn lấp (BCL) chưa hợp vệ sinh, sau khi BCL đầy có thể đóng cửa. Chất thải rắn sau khi được thu gom sẽ vận chuyển thẳng đến bãi chôn lấp chất thải của thôn, xã.

- Mô hình tự xử lý: Ngoài hai mô hình xử lý như trên, hiện nay đã xuất hiện các mô hình xử lý chất thải hộ gia đình được nhiều kết quả đáng khích lệ. Một số hộ dân thực hiện xử lý tại hộ gia đình theo hình thức làm phân hữu cơ trồng cây, nuôi giun quế để làm thức ăn chăn nuôi. Việc thực hiện phương án tự xử lý tại hộ gia đình không chỉ tiết kiệm chi phí thu gom rác mà còn tăng giá trị dinh dưỡng cho nông sản.

Ngoài 3 mô hình trên, mô hình chất thải rắn liên hợp Nam Bình Dương có đầy đủ công nghệ từ đốt rác phát điện, làm compost, thu gom, phân loại, chôn lấp… Với dây chuyền như vậy, Bình Dương hiện nay phát sinh trên 2 nghìn tấn rác thải mỗi ngày. Toàn bộ rác thải sinh hoạt trên địa bàn tỉnh Bình Dương được thu gom vận chuyển về khu liên hợp này. Khu liên hợp đã đầu tư 20 dây chuyển, mỗi dây chuyền xử lý được 150 tấn, rác được đưa về là rác tổng hợp. Khu liên hợp đã tách, phân loại, còn lại ủ, phần trơ không dùng sẽ chôn lấp. Với mô hình này nhiều địa phương có thể áp dụng được. Chúng tôi sẽ tiếp tục hướng dẫn các địa phương triển khai mô hình xử CTRSH trong thời gian tới. Hy vọng việc xử lý rác thải rắn sinh hoạt của chúng ta sẽ tốt hơn.

Trước hết tôi xin chân thành cảm ơn Ban Tuyên giáo Trung ương, Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam! Xin gửi lời chào, lời chúc mừng tốt đẹp nhất tới các quý vị đại biểu tham dự buổi Tọa đàm hôm nay.

Việt Nam đang trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đặc biệt quá trình đô thị hóa đang diễn ra nhanh chóng. Hiện nay chúng ta đang đối mặt với nhiều vấn đề về môi trường, trong đó có chất thải rắn. Trong chất thải rắn thì chất thải đô thị, sinh hoạt và rác thải nhựa là những vấn đề gây bức xúc. Việt Nam là một trong những quốc gia có lượng chất thải rắn lớn, phát sinh từ các khu đô thị, nông thôn và khu công nghiệp. Theo ước tính năm 2019, chất thải rắn sinh hoạt tại các đô thị là khoảng gần 36 nghìn tấn/ngày, ở nông thôn là hơn 28 nghìn tấn. Tổng khối lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh ở cả khu vực đô thị và nông thôn năm 2019 đã tăng khoảng 50% so với năm 2010. Nguyên nhân chính của mức tăng đáng kể này là do những yếu tố khách quan, chủ quan của quá trình đô thị hóa và công nghiệp hóa gắn liền với phương thức sản xuất hàng hóa, tiêu dùng, phân phối, cách thức quản lý, năng lực phân loại, thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải và ý thức của người dân cũng như doanh nghiệp.

Chất thải rắn sinh hoạt ở nước ta hiện nay, có khoảng 20% là chất thải có thể tái chế; 60% chất thải hữu cơ có thể làm compost, phân vi sinh, biogas ... còn lại là chất thải khác có thể đem thiêu đốt thu nhiệt hoặc chôn lấp. Như vậy cần có chính sách để tái chế, tái sử dụng. Phần lớn các thành phần trong chất thải rắn sinh hoạt đều có thể tái chế, tái sử dụng, thu hồi năng lượng và chôn lấp. Nếu việc chôn lấp được thực hiện đúng quy cách cũng có thể tạo ra tài nguyên không gian. Đối với chất thải nhựa, theo Ngân hàng Thế giới (World Bank) đến nay chúng ta chỉ tái chế khoảng 33% các nhựa chính (PE, PP, PET, HDPE).

Mặt khác, trong các loại chất thải thì chất thải rắn sinh hoạt khó quản lý và xử lý triệt để nhất do ý thức của đa số người dân còn chưa cao, hệ thống phân loại, thu gom, vận chuyển và xử lý còn nhiều hạn chế. Đặc biệt, tại các đô thị lớn có tốc độ đô thị hóa cao, các khu vực phát triển công nghiệp nhanh, nguồn phát sinh chất thải rắn sinh hoạt tăng nhanh trong các năm gần đây và nhiều nơi không thể tìm thêm được địa điểm chôn lấp mới trong khi chưa có các công nghệ xử lý tiên tiến thay thế, người dân chưa thực hiện việc phân loại chất thải rắn tại nguồn.  

Ðể giải quyết vấn đề chất thải rắn, giảm thiểu nguy cơ gây ô nhiễm và suy thoái môi trường, và nguy cơ cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên, Việt Nam đã ban hành và tổ chức thực hiện nhiều chủ trương, chính sách, pháp luật liên quan. Điều đáng lưu ý là nước ta cũng như nhiều nước trong khu vực đang từng bước chuyển dịch từ các mô hình "kinh tế tuyến tính" sang "kinh tế tuần hoàn" với mục tiêu phát triển bền vững đất nước. Chúng ta đã luật hóa nội dung kinh tế tuần hoàn trong Luật Bảo vệ môi trường năm 2020.

Luật cũng quy định rõ trách nhiệm của các Bộ, cơ quan ngang Bộ, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh trong việc thực hiện lồng ghép kinh tế tuần hoàn ngay từ giai đoạn xây dựng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chương trình, đề án phát triển, quản lý, tái sử dụng, tái chế (Điều 142). Tư duy về kinh tế tuần hoàn này cũng được lồng ghép trong các điều, khoản khác như đẩy mạnh chi tiêu công xanh (GPP), mở rộng trách nhiệm của nhà sản xuất (EPR), phát triển ngành công nghiệp môi trường, dịch vụ môi trường.

Việc quản lý chất thải rắn sinh hoạt được chú trọng giải quyết ngay tại nguồn, việc giảm thiểu, phân loại, tái chế, tái sử dụng và thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn. Theo quy định tại khoản 1 Điều 75 và khoản 7 Điều 79 Luật Bảo vệ môi trường, việc phân loại chất thải rắn tại nguồn phải được thực hiện chậm nhất là ngày 31 tháng 12 năm 2024.

Mặt khác, chúng ta cũng đang tích cực tham gia đàm phán, xây dựng Thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa nhằm mục tiêu bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của Việt Nam, trên cơ sở quy định của các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên và các quy định của pháp luật hiện hành.

Như vậy vấn nạn rất rõ, mấu chốt là làm sao đưa chính sách pháp luật, và đặc biệt là Luật Bảo vệ môi trường 2020 vào cuộc sống.