Đây là khẳng định của ông Nuno Cunha, chuyên gia cao cấp về an sinh xã hội (Tổ chức Lao động Quốc tế - ILO) trong cuộc trao đổi với báo chí Việt Nam mới đây về đề xuất tăng tuổi nghỉ hưu dự kiến sẽ được đưa ra thảo luận tại Hội nghị Trung ương 7 khi bàn về cải cách chính sách bảo hiểm.
Ông Nuno Cunha, chuyên gia cao cấp về an sinh xã hội (Tổ chức Lao động Quốc tế - ILO)
Ảnh: KT
Phóng viên (PV): Thưa ông, vấn đề tuổi nghỉ hưu đang rất được quan tâm. Xin ông cho biết quan điểm của ILO về vấn đề tăng tuổi nghỉ hưu tại Việt Nam trong bối cảnh hiện nay là như thế nào?
Ông Nuno Cunha: Chúng tôi hiểu rằng người dân sẽ không hài lòng với việc tăng tuổi nghỉ hưu, đây là một quyết định khó khăn. Tuy nhiên nếu nhìn vào số liệu về tuổi thọ trung bình, đặc biệt là tuổi thọ của những người sống từ 60 trở lên, có thể thấy là ngày nay một phụ nữ Việt Nam khi đạt đến tuổi 60 thì có tuổi thọ trung bình đến 81.6. Như vậy nếu nghỉ hưu ở tuổi 55, phụ nữ Việt Nam sẽ nhận lương hưu hơn 26 năm. Tưởng tượng là nếu người này bắt đầu tham gia lao động từ 25 tuổi, tối đa có thể đóng được 30 năm (thậm chí ít hơn). Như vậy đóng 30 năm để hưởng lương hưu 26 năm là điều không thể. Do vậy không hề khó khi thấy được thách thức mà hệ thống cần xử lý. Lần này tình hình càng khó khăn hơn, không chỉ là việc tuổi thọ tăng, mà còn ở một yếu tố khác, đó là tỷ lệ dân số lao động trên 1 người già sẽ giảm từ 6.6 xuống còn khoảng 2. Chúng tôi không tưởng tượng nổi hệ thống sẽ tồn tại như thế nào nếu các tham số như tuổi nghỉ hưu không được điều chỉnh.
Hiểu rõ được các thách thức với hệ thống, và do vậy chúng tôi ủng hộ đề xuất tăng tuổi nghỉ hưu một cách từ từ. Theo đề xuất là mỗi năm tăng 3 tháng và bắt đầu tăng từ 2020, nghĩa là đến tận 2024 mới có người phụ nữ đầu tiên nghỉ hưu ở tuổi 56 và đến tận 2028 mới nghỉ ở tuổi 57. Việc tăng tuổi nghỉ hưu từ từ như vậy cho phép người dân và nền kinh tế điều chỉnh theo.
Chỉ có một vấn đề chúng thấy là vẫn còn sự khác biệt giữa tuổi nghỉ hưu của nam và nữ. Nhiều người nói sẽ là công bằng nếu cho phép phụ nữ nghỉ hưu sớm vì bên cạnh làm việc họ còn thực hiện chức năng chăm sóc gia đình làm họ bận rộn hơn. Một số người cũng nói là phụ nữ cần nghỉ hưu sớm về sức khỏe của họ không bằng nam giới. Những điều trên hoàn toàn sai lầm. Phụ nữ có tuổi thọ cao hơn nam giới. Về nguyên tắc sức khỏe của phụ nữ sau giai đoạn chăm sóc con cái bằng hoặc tốt hơn sức khỏe đàn ông.
Nếu nghỉ hưu sớm, phụ nữ sẽ có lương hưu thấp hơn (lương hưu của đàn ông) do thời gian đóng góp ít hơn, và thông thường phụ nữ có lương thấp hơn với nam giới (trong cùng công việc), trong khi thực tế là phụ nữ lại sống lâu hơn nam giới. Do vậy cách công bằng nhất là cần phải tiến tới cân bằng tuổi nghỉ hưu nam và nữ, cho phép phụ nữ nghỉ hưu với mức lương hưu cao hơn.
PV: Nhiều người cho rằng, hiện nay người lao động trực tiếp sản xuất tại Việt Nam đang phải vắt kiệt sức lực để làm việc, trong khi thu nhập còn rất thấp; nhiều người bị sa thải hoặc buộc phải nghỉ việc ở độ tuổi 35-40. Nâng tuổi nghỉ hưu đối với những đối tượng này sẽ càng thêm khó khăn, khiến họ thiệt thòi thêm?
Ông Nuno Cunha: Nếu người lao động bị vắt kiệt sức lực và bị sa thải hoặc buộc nghỉ việc ở độ tuổi 35-40, thì bạn phải đồng ý với tôi rằng đề xuất tăng tuổi nghỉ hưu từ hiện nay là 55 và 60 lên 56 và 61 vào năm 2024 sẽ không có tác động gì cả với vấn đề nêu ở trên. Điều mà hệ thống hưu trí có thể hỗ trợ người này là cho phép họ được nhận lương hưu ở độ tuổi 35 và 40. Điều này rõ ràng là không thể. Có các công cụ khác như bảo hiểm thất nghiệp trong trường hợp bị sa thải, tuy nhiên cũng có các phương thức khác như cải thiện điều kiện việc làm, nâng cao năng lực người lao động, thay đổi phương thức làm việc…
Việt Nam là một quốc gia có dân số đang già hóa nhanh, do vậy xã hội và nền kinh tế cần quan tâm đến việc sử dụng tiềm năng của từng con người theo cách thức tốt hơn. Rất cần phải đảm bảo điều kiện làm việc thích ứng với thể trạng của con người.
Tôi hiểu rằng mỗi người dân đều có mối quan tâm, và họ đều lo lắng khi tuổi nghỉ hưu tăng. Tuy nhiên tôi nghĩ rằng chúng ta cần phải hiểu rõ tác động của những thay đổi này là gì, và các vấn đề về cơ cấu đòi hỏi phải có các cải cách hoặc các chính sách khác, nhưng nó không liên quan mấy đến đề xuất tăng tuổi nghỉ hưu ở mức từ từ như vậy.
PV: Thưa ông, liệu tăng tuổi hưu ảnh hưởng tới năng suất lao động không, vì sao?
Ông Nuno Cunha: Tôi không nghĩ có bằng chứng cho thấy tăng tuổi nghỉ hưu sẽ làm ảnh hưởng đến nền kinh tế. Chúng tôi không nghĩ cứ nhất thiết là người già có năng suất lao động thấp. Chúng ta có thể điều chuyển họ đến các công việc thích hợp, tuy nhiên hãy nhìn vào vấn đề theo cách này – Người trẻ sẽ được đào tạo như thế nào nếu không có người già tích lũy kinh nghiệm và chia sẻ nó. Chúng ta cần hướng người già đến các công việc có thể chia sẻ kiến thức và đến các công việc họ có thể sử dụng kinh nghiệm của mình.
Đặc biệt, như tôi đã nói trên, trong đề xuất tăng tuổi nghỉ hưu từ từ như hiện nay thì có thể sẽ không thấy những tác động đến năng suất lao động.
PV: Ông có thể chia sẻ vấn đề tuổi nghỉ hưu tại các nước đang phát triển có các điều kiện tương tự như Việt Nam? Xu thế của thế giới đối với vấn đề tuổi nghỉ hưu?
Ông Nuno Cunha: Trên cả thế giới tuổi nghỉ hưu đều đang tăng. Ở các quốc gia, tuổi nghỉ hưu thường là 60 (giống như với nam giới ở Việt Nam). Nhưng tuổi nghỉ hưu đang tăng, vì tuổi thọ đang tăng và sức khỏe của con người đang tốt hơn. Thực tế này không chỉ diễn ra ở các nước giàu có như Nhật Bản hay châu Âu mà còn ở các quốc gia xung quanh Việt Nam. Nhiều quốc gia trong khu vực hiện nay cũng đang tranh luận về vấn đề này và nếu tuổi nghỉ hưu chưa tăng thì nó sẽ sớm được tăng.
PV: Xin trân trọng cảm ơn ông!/.