Chuyện tái định cư dự án Thủy điện Sơn La

Lớp học tại xã Chiềng Cọ vùng tái định cư thủy điện Sơn La

Quá trưa chúng tôi mới tới được Sơn La, bước ra khỏi xe có cảm giác như bị lửa táp vào mặt. Tại sảnh lễ tân nhà khách của tỉnh, các đồng chí trong Ban quản lý dự án tái định cư đã có mặt, màn chào hỏi kết thúc tôi đề nghị được đi thực tế ngay. Chúng tôi leo tuốt lên chiếc xe Mitsibishi của Ban quản lý đang nổ máy và lên đường luôn.

Đồng bào được chọn quê hương mới

Ông Lò Ngọc Ón, Phó trưởng ban quản lý dự án tái định cư tỉnh cho chúng tôi biết; Ngay từ những năm 2003, tỉnh đã tổ chức cho đại diện các bản đi thăm và tìm hiểu nơi đất mới của mình sẽ đến, các hộ được giới thiệu kỹ về vùng đất sẽ trở thành quê hương của họ để bà con tự chọn. Có nhiều hộ phi nông nghiệp đã chọn khu tái định cư đô thị gần thành phố Sơn La, các hộ còn lại chọn những vùng có đất để canh tác.

Ở tất cả các điểm tái định cư, tỉnh Sơn La quan tâm nhất là cân đối đất sản xuất và nước, sau đó mới làm đường giao thông và đưa dân đến. Mỗi hộ tái định cư được phân 400m2 đất nhà ở, còn đất sản xuất chia theo nhân khẩu. Khi di chuyển đến điểm tái định cư, các hộ được ứng trước tối đa 30% số tiền trên tổng giá trị được đền bù nhà. Khi dựng xong nhà, tiếp tục được thanh toán nốt số còn lại. Giá trị đền bù nhà ở cho hộ tái định cư từ 2-4 người/hộ là 50 triệu đồng. Hộ có trên 4 khẩu cứ tăng thêm 1 người được cộng thêm 10 triệu đồng.

Ngoài ra, sau khi chuyển đến nơi ở mới, những hộ tái định cư được hỗ trợ lương thực bằng tiền có giá trị tương đương 20kg gạo/người/tháng trong thời gian 2 năm, được hỗ trợ sản xuất với mức 10 triệu đồng/nhân khẩu, hỗ trợ 5 triệu đồng/lao động cho chi phí đào tạo, chuyển đổi ngành nghề, mua sắm phương tiện lao động

Cuộc sống mới trên quê hương mới

Bản Chiềng Yên xã Chiềng Cọ là điểm đầu tiên mà chúng tôi dừng chân, đây là nơi ở mới của 62 hộ, 242 khẩu di dời từ bản Chiềng Yên xã Pacma huyện Quỳnh Nhai từ năm 2005. Do tái định cư sớm nên cuộc sống nơi đây đã vào nền nếp. Đường vào các dãy nhà thẳng tắp, hàng cột điện hạ thế được thi công chuẩn, mỗi hộ gia đình có một công tơ điện được để trong hòm composite. Cả bản có một trường học cấp cơ sở và mẫu giáo. Dưới chân cầu thang của các hộ bà con đã trồng cây rau thả con gà. Hộ nào cũng có một bể chứa chừng 10-15 khối nước. Điều làm chúng tôi ngạc nhiên là dưới sàn nhà của các hộ có từ 1 đến 2 xe máy mới coong. Trưởng bản, Lò Văn Nê 44 tuổi, kể cho chúng tôi: bản cũ dân ở rải rác, đi lại khó khăn, muốn ra thành phố phải đi đò qua sông Đà, mùa nước lũ chỉ còn cách trèo lên cây thôi, ở bản cũ trai bản thì săn bắt con thú con chim, gái bản thì trồng lúa trồng bắp, trẻ con đến trường không nhiều và không có điện để xem tivi, không ai biết đi xe đạp vì không có đường mà đi và cũng không có tiền mà mua . Nay ở bản mới có nhiều thứ lắm, có cái nước tự chảy vào bể, có cái điện sáng cái nhà, và xem phim suốt ngày, nhà nào cũng có 1-2 xe máy. Tôi hỏi tiền đâu mà mua xe máy nhiều vậy? Ông Nê đáp hồn nhiên : Tiền đền bù di dân đó. Thế đất trồng cây của các hộ ở đâu? Ông chỉ tay về phía trước bản, thủng thẳng trả lời: mỗi khẩu được 2000m2 tha hồ trồng cây, mùa nào cây đó, tôi nhìn theo tay ông, cây ngô đã lên xanh cao dần theo thế đất tít tắp tận chân núi.

Mặt trời đã treo nóc nhà, người già đã ngồi uống rượu với nhau, phụ nữ chăm sóc đàn gia cầm mang từ bản cũ sang. Trẻ con nô đùa trên bậc thang nhà sàn. Mấy sơn nữ nhìn thấy khách lạ, đỏ bừng mặt cười e lệ. Một vài quán xá đã mọc lên bán đồ thiết yếu phục vụ dân bản. Cuộc sống mới hiện dần.

Tạm biệt Chiềng Yên khi mặt trời gác núi, những làn khói mơ màng bay trên các nếp nhà sàn, dân bản đang chuẩn bị cho bữa tối. Câu nói của trưởng bản “đó chỉ là bề nổi của cuộc sống tái định cư thôi” cứ day dứt trong tôi.

Thuận Châu đất lành chim đậu

Chúng tôi tình cờ gặp tiến sĩ kinh tế Nguyễn Minh Đức, Chủ tịch huyện

Màu xanh của vùng tái định cư thủy điện Sơn La

Thuận Châu, biết chúng tôi đi tìm hiểu công tác tái định cư tại Sơn La, ông bộc bạch: Chưa có dự án nào mà phải di dân nhiều như dự án thủy điện Sơn La, di chuyển 19000 hộ dân ra khỏi lòng hồ đúng hẹn mà không phải cưỡng chế một hộ nào, theo tôi đó là một thành công lớn trong công tác vận động quần chúng của Đảng bộ và các cấp chính quyền trong toàn tỉnh. Theo lời mời của ông, đoàn công tác của chúng tôi lại lên đường đi Thuận Châu.

Trên đường tới Thuận Châu ông Đức cho biết thêm, huyện Thuận Châu có 2 xã bị ảnh hưởng vùng ngập lòng hồ Thuỷ điện Sơn La là xã Liệp Tè và xã Chiềng Ngàm. Không chỉ lo di dân trên địa bàn mà còn phải xây dựng các khu tái định cư để đón dân từ vùng ngập huyện Quỳnh Nhai, Mường La . Mải trò chuyện nên vèo cái đã đến xã Phổng Nái, nơi đây cách Tp Sơn La cỡ 60km. Con đường vào bản Mường Chiên phẳng lỳ, tôi theo chân Vũ Huy Hùng, trưởng ban quản lý di dân huyện đi dạo một vòng quanh bản. Bản Mường Chiên mới định cư từ năm 2007, bản có 65 hộ, cũng điện đường trường trạm, khuôn viên quanh nhà của bà con rau lên xanh mướt, góc nhà có khu vệ sinh tự hoại hẳn hoi. Lò Văn Lự làm trưởng bản từ năm 1998, lên đây vẫn được bà con bầu làm trưởng bản kể cho chúng tôi nghe: Năm 2002 biết bản tôi trong diện giải tỏa, tôi và bà con cũng hoang mang lắm, đã bao đời dân bản gắn bó với mảnh đất quê hương, giờ phải di dời đến nơi mới liệu đến bao giờ mới an cư được. Là trưởng bản đại diện cho dân tôi đề nghị với huyện cho đi thăm và chọn nơi ở mới cho bản. Đây chính là nơi tôi và một số bà con đã chọn. Hồi mới đến bà con không quen khí hậu nên ốm luôn vì ở bản cũ lúc nào cũng nóng còn ở đây lạnh quanh năm mà, (ừ nhỉ giờ tôi mới nhận ra nơi này mát thật gần trưa mà nhiệt độ ngoài trời có 28o C thảo nào cây cối xanh tốt thế kia. Chẳng bù cho Tp Sơn La giờ này chắc vẫn trên 40o C). Hồi mới đến đây người già cứ ngẩn ngơ vì nhớ quê cũ, đám thanh niên có tiền đền bù mua sắm đủ thứ từ xe máy đến điện thoại di động, đám phụ nữ không có suối để tắm giặt cũng thắc mắc trưởng bản đấy. Khi đến quê mới cái gì cũng mang theo chỉ có con suối là không mang được, trưởng bản nhớ tiếng suối và thèm con cá suối lắm rồi. Thế nhà vệ sinh xịn thế kia dân bản có thích không, trưởng bản cười hiền: Cũng không thích lắm đâu, không sướng bằng đi vào rừng nhưng cán bộ dự án nói là dùng nhà vệ sinh này chống ô nhiễm môi trường gì đó nên phải chấp hành thôi. Điều làm tôi ngạc nhiên khi thấy nhà nào cũng có vườn mận lúc lỉu quả chín tím trĩu cành và dưới tán mận là chè xanh đang cho búp.

Vũ Huy Hùng giải thích: Vùng này nguyên là bản của đồng bào di cư từ Thái Bình những năm 1960- 1961. Vườn mận, vườn chè này cũng của họ trồng trọt chăm bẵm hàng chục năm. Do tích cóp được ít tiền nên người thì hồi hương, người thì xuống Tp Sơn La, người thì ra mặt đường số 6 kinh doanh buôn bán, họ đã nhượng đất đai vườn tược cho ban tái định cư để chia cho bà con. Đây cũng là nghĩa cử cao đẹp cùng chung tay lo việc lớn của đồng bào mình. Và do có vườn chè vườn mận nên bà con có đồng ra đồng vào. Hùng cho biết thêm do khí hậu vùng này mát mẻ hợp với việc trồng cây nông sản hàng hóa nên ban dự án đã hướng dẫn cho bà con trồng chè, cà phê, song cây ngô vẫn là cây chủ lực, vì loại cây này cho năng suất cao không mấy khi bị rớt giá. Hiện nay trong địa bàn huyện đã có một số công ty thu mua nông sản cho bà con nên không sợ được mùa xuống giá như chỗ ở cũ. Thế ban dự án theo bà con đến khi nào tôi hỏi Hùng anh trả lời: chắc là lâu đó chị, không biết các huyện bạn thế nào chứ huyện em xác định phải luôn sát cánh với dân bản để xử lý kịp thời những phát sinh vướng mắc, hướng dẫn bà con trồng cây, lo phân bón, hướng dẫn chăn nuôi và lo cả khâu phòng dịch bệnh. Đúng là Thuận Châu đất tốt khí hậu trong lành mát mẻ lại có những cán bộ dự án hết lòng vì dân, tôi thầm nghĩ có như vậy mới xứng đáng với sự hy sinh của bà con khi phải rời bỏ quê hương xứ sở mồ mả ông bà để nhường đất cho một dự án thủy điện lớn nhất nước.