Đó là thông tin được đề cập tại hội thảo khu vực nhằm chia sẻ thông tin về Dự án phát triển hệ thống cảnh báo dịch sốt xuất huyết tích hợp dữ liệu quan trắc từ vệ tinh, hay còn gọi là hệ thống D-MOSS do Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP), Tổ chức Thế giới (WHO) và Bộ Y tế Việt Nam phối hợp cùng một liên minh đối tác do HR Wallingford phối hợp tổ chức tại Hà Nội ngày 18/11.
Tham dự hội thảo có ông Nguyễn Trường Sơn, Thứ trưởng Bộ Y tế; đại diện của các tổ chức quốc tế như UNDP, WHO, Đại sứ quán Anh, Bộ Y tế Việt Nam, Viện Khí tượng-Thủy văn và Biến đổi Khí hậu (IMHEN) thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường, các bệnh viện, Sở Y tế các tỉnh, thành Hà Nội, ĐắkLắk, Đồng Nai và Khánh Hòa cũng như các chuyên gia trong Dự án D-MOSS.
    |
 |
| Ông Đặng Quang Tấn, Phó Cục trưởng phụ trách, Quản lý và Điều hành Cục Y tế dự phòng phát biểu tại hội thảo |
D-MOSS là mô hình trên nền tảng web, tích hợp các dữ liệu được quan trắc từ vệ tinh như sự sẵn có nước, lượng mưa và nhiệt độ kết hợp với các dữ liệu về tỷ lệ mắc sốt xuất huyết để dự báo sớm trước vài tháng khả năng bùng phát dịch sốt xuất huyết ở phạm vi huyện, tỉnh và khu vực. Hệ thống D-MOSS sẽ bổ sung như một công cụ khoa học hỗ trợ quá trình lập kế hoạch phòng chống sốt xuất huyết.
Hệ thống D-MOSS được phát triển trong khuôn khổ một dự án sáng tạo đa bên do Cơ quan Vũ trụ Vương quốc Anh tài trợ. D-MOSS là hệ thống cảnh báo sốt xuất huyết đầu tiên tích hợp dữ liệu quan trắc từ vệ tinh và dữ liệu về thời tiết để đưa ra các cảnh báo thường quy. D-MOSS là một hệ thống chạy trên nền tảng web có thể dự báo các đợt dịch sốt xuất huyết bùng phát trước tới 6 tháng.
Hệ thống D-MOSS được giới thiệu cho các bên liên quan ở 7 quốc gia (gồm Bangladesh, Cambodia, CHDCND Lào, Malaysia, Philippines, Sri Lanka và Thái Lan). Khả năng nhân rộng hệ thống D-MOSS ra các quốc gia này cũng đã được nghiên cứu.
Tại hội thảo, đại diện của 7 quốc gia đã trình bày về hệ thống và các phương pháp mà các quốc gia này hiện đang sử dụng trong việc theo dõi và phòng chống sốt xuất huyết.
Sốt xuất huyết là bệnh do vi-rút từ muỗi gây ra và có tốc độ lây truyền nhanh nhất trên thế giới. Bệnh đã có mặt trên 150 nước, khoảng 40% dân số thế giới hiện đang sống ở các quốc gia có nguy cơ mắc sốt xuất huyết hàng ngày. Theo ước tính, sốt xuất huyết gây tổn thất trên toàn cầu khoảng 9 tỷ USD/năm.
Khu vực Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương bị ảnh hưởng nặng nề nhất. Mặc dù tình hình dịch tễ sốt xuất huyết trở nên nghiêm trọng hơn trong những năm gần đây nhưng hiện vẫn chưa có một hệ thống cảnh báo dịch sốt xuất huyết trước 6 tháng. Tại Việt Nam, sốt xuất huyết gây gánh nặng lớn về y tế công cộng như tỷ lệ mắc, tỷ lệ tử vong do sốt xuất huyết cao. Ngoài ra, sốt xuất huyết cũng gây thiệt hại lớn cho nền kinh tế Việt Nam. Từ năm 2000, số ca mắc sốt xuất huyết ở Việt Nam đã tăng hơn 100%. Năm 2017, Việt Nam hứng chịu một đợt dịch sốt xuất huyết lớn, ảnh hưởng tới 170.000 người và 38 ca tử vong.
Phát biểu tại hội thảo, ông Đặng Quang Tấn, Phó Phó Cục trưởng phụ trách, Quản lý và Điều hành Cục Y tế dự phòng ( Bộ Y tế) cho biết “Bộ Y tế đánh giá cao sáng kiến và sự hỗ trợ kĩ thuật mà dự án mang lại. Đây là sáng kiến đầu tiên được hình thành và thử nghiệm trên thế giới, và đã quy tụ hàm lượng lớn chất xám khoa học từ nhiều tổ chức quốc tế và trong nước. Thông tin mà các quốc gia chia sẻ đóng góp một phần quan trọng vào nỗ lực chung của khu vực trong việc ứng phó với dịch sốt xuất huyết bởi vì dịch sốt xuất huyết không có biên giới địa lý giữa các quốc gia”.
Cũng tại hội thảo, bà Sitara Syed, Phó trưởng đại diện thường trú của UNDP tại Việt Nam cho biết “Cuộc chiến chống lại sốt xuất huyết đòi hỏi sự hợp tác và hiệp đồng giữa các quốc gia và khu vực nhằm đảm bảo những thông tin tốt nhất, kinh nghiệm hay nhất và công cụ sáng tạo được chia sẻ kịp thời. Sốt xuất huyết gia tăng với mức độ phức tạp và khó lường do tác động của biến đổi khí hậu. Với bất cứ quốc gia nào, các công cụ hiện tại cần được bổ sung thêm bằng các công cụ mới, sáng tạo có tính tương tác nhằm giúp kiểm soát và giảm thiểu sự lây truyền rộng hơn của căn bệnh này”.
Theo bà Sitara Syed, tỷ lệ mắc sốt xuất huyết tăng rất nhanh trên toàn thế giới, tăng 30 lần trong 50 năm qua. Dịch sốt xuất huyết đã khiến khoảng 390 triệu người bị ảnh hưởng hàng năm. Dịch sốt xuất huyết không những tăng về số ca mắc mà còn lây truyền ra các khu vực mới và bùng phát nhiều vụ dịch. Trong 10 tháng vừa qua của năm 2019, hàng nghìn ca mắc sốt xuất huyết đã được ghi nhận ở các nước tham dự hội thảo và theo đó cũng có hàng trăm ca tử vong do sốt xuất huyết.
Khi biến đổi khí hậu diễn ra nhanh, sốt xuất huyết sẽ có xu hướng thay đổi nhiều do sốt xuất huyết bị ảnh hưởng lớn bởi các yếu tố như nhiệt độ, độ ẩm và lượng mưa. Sự sẵn có nước (nước đọng) cũng tác động trực tiếp đến dịch sốt xuất huyết vì nước đọng là nơi muỗi đẻ trứng và sinh sản. Tuy nhiên, nước đọng hay quản lý nguồn nước ít khi được tính tới trong các mô hình dự báo sốt xuất huyết ở các nước.
Với sự tương quan chặt chẽ giữa các yếu tố thời tiết và tỷ lệ mắc sốt xuất huyết, việc kết hợp dự báo sự sẵn có nước và dự báo sốt xuất huyết cùng sự hỗ trợ từ công nghệ vệ tinh, hệ thống dự báo sốt xuất huyết này là sự sáng tạo đột phá lần đầu tiên được xây dựng trên thế giới trong khuôn khổ hợp tác giữa các tổ chức y tín.
Dự án thúc đẩy trao đổi chuyên môn giữa các đối tác quốc tế và trong nước ở nhiều lĩnh vực và giữa các châu lục nhằm ứng dụng số liệu và kinh nghiệm để tạo ra một hệ thống cảnh báo sớm, và coi đó là một công cụ phân tích giúp hệ thống y tế đẩy lùi những tác động do sốt xuất huyết gây ra ngày nay và sau này./.