Gần đây, không ít bậc phụ huynh đang rộ lên mối lo về vấn đề con tăng cân, đặc biệt trong thời kì giãn cách xã hội. Các em ở nhà, ít cơ hội vận động ngoài trời, lại có nhiều thời gian để… ăn, ngủ và sử dụng các thiết bị công nghệ. Do đó, để có chế độ dinh dưỡng hợp lý, phụ huynh cần hiểu đúng về thừa cân, béo phì.
Trẻ thừa cân, béo phì tăng nhanh báo động
Theo các chuyên gia dinh dưỡng, thừa cân, béo phì là sự tích tụ mỡ bất thường, vượt quá mức làm ảnh hưởng đến sức khỏe. Hiện nay, thừa cân, béo phì ở trẻ em đang là vấn đề thách thức sức khỏe cộng đồng trên.
Theo ước tính của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) năm 2016, có khoảng 41 triệu trẻ dưới 5 tuổi và 340 triệu trẻ em từ 5-19 tuổi bị thừa cân, béo phì. Ở Việt Nam, tỷ lệ thừa cân, béo phì có xu hướng tăng nhanh, đặc biệt là ở khu vực thành phố.
 |
| Gia tăng trẻ em thừa cân, béo phì. (Ảnh: soyte.hanoi.gov.vn) |
Theo kết quả Tổng điều tra Dinh dưỡng toàn quốc 2019 – 2020 của Viện dinh dưỡng quốc gia, tỷ lệ trẻ em thừa cân, béo phì tăng gấp 2,2 lần, từ 8,5% năm 2010 lên thành 19,0% năm 2020.
Để đánh giá trẻ bị thừa cân, béo phì ngoài việc quan sát hình thể của trẻ thì số đo cân năng và chiều cao cho phép ta nhận định một cách khách quan. Có nhiều tiêu chuẩn đánh giá béo phì ở trẻ em, phổ biến là phương pháp đánh giá z-score của chỉ số khối cơ thể (BMI) theo tuổi và giới.
BMI = Cân nặng (kg)/ Chiều cao (m) x Chiều cao (m)
Công thức trên được áp dụng khi trẻ từ 2 tuổi trở lên.
Đối với trẻ từ 2-5 tuổi: thừa cân khi z-score BMI ≥ 2SD và béo phì khi ≥ 3SD.
Đối với trẻ từ 5-18t: thừa cân khi z-score BMI ≥ 1SD và béo phì khi ≥ 2SD.
Thực tế, trẻ em thừa cân, béo phì tại Việt Nam tăng nhanh báo động trong 10 năm qua, đặc biệt tại thành thị. Theo thống kê của Bộ Y tế, riêng năm 2020, tỷ lệ thừa cân béo phì khu vực thành thị đã chạm ngưỡng 26,8%, nông thôn là 18,3% và miền núi là 6,9%. Trước đó, Viện dinh dưỡng quốc gia cũng đã công bố tỷ lệ béo phì ở trẻ em nội thành tại TP. Hồ Chí Minh đã vượt 50%, tại Hà Nội vượt 41%.
Tình trạng thừa cân kéo dài sẽ gây rối loạn chức năng trong cơ thể diễn tiến thành bệnh. Bệnh tiến triển âm thầm trong một quãng thời gian dài khiến việc điều trị, phục hồi sẽ vô cùng khó khăn và tốn kém.
Theo chuyên gia dinh dưỡng, thừa cân, béo phì cũng có thể ảnh hưởng đến sự phát triển chiều cao, việc dậy thì của trẻ, đồng thời để lại nhiều nguy cơ mắc bệnh khi trưởng thành.
Theo WHO, béo phì ở trẻ em là một trong những gánh nặng sức khỏe cộng đồng nghiêm trọng nhất của thế kỷ 21.
TS.BS. Lưu Thị Mỹ Thục - Trưởng khoa Dinh dưỡng - Lâm sàng, tiết chế (Bệnh viện Nhi Trung ương) cho rằng: Hậu quả của thừa cân, béo phì thường khó nhận biết ngay, nhưng không thể xem nhẹ. Khi trẻ béo phì chẳng may mắc những bệnh lý như tiêu chảy, viêm phổi,... bệnh thường có xu hướng tiến triển nặng hơn, thời gian điều trị kéo dài”. Về mặt tâm lý, từ 8 tuổi trở lên, khi đã bắt đầu nhận thức về hình thể, trẻ thừa cân dễ tự ti và gặp khó khăn trong việc giao tiếp. Do đó chuyên gia cảnh báo, trẻ béo phì tiềm ẩn nguy cơ trầm cảm cao.
Chủ quan vì không thấy hậu quả “nhãn tiền”
Mặc dù hiện nay, nhiều phụ huynh nhận thức được thừa cân, béo phì là không tốt nhưng vẫn còn chủ quan và rất ít khi chủ động kiểm tra cân nặng của trẻ định kỳ.
Theo điều tra của Viện Dinh dưỡng quốc gia, có đến 53% các vị phụ huynh không biết con mình bị thừa cân, hoặc đánh giá thấp hơn một mức so với thực tế. “Phụ huynh thường chỉ đưa con đến khám vì trẻ đau chân, đau xương, hay lo lắng về chiều cao. Đến khi thăm khám thì bác sĩ mới ghi nhận trẻ bị thừa cân, béo phì” – BS. Lưu Thị Mỹ Thục cho hay.
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng tăng cân thiếu kiểm soát ở trẻ. Trong đó, việc cung cấp dinh dưỡng quá mức chính là nguyên nhân mấu chốt. Nhiều gia đình Việt vẫn quan niệm “nuôi con bằng mắt", trẻ phải tròn trịa, đầy đặn thì mới “đạt chuẩn”.
 |
| Kiểm tra thường xuyên chiều cao, cân nặng của trẻ để sớm phát hiện thừa cân, béo phì ở trẻ (Ảnh: Báo Sức khỏe và Đời sống) |
Theo BS. Lưu Thị Mỹ Thục, khi xã hội phát triển, cha mẹ mong muốn con có dinh dưỡng tốt để phát triển não bộ, chiều cao nhưng lại cung cấp thiếu cân đối, thường có xu hướng cho trẻ ăn nhiều hơn nhu cầu cần thiết. Ngoài ra, việc lười vận động, ít ăn cùng gia đình, nạp quá mức thức ăn nhanh, nước ngọt công nghiệp,... cũng là những nguyên nhân gia tăng tỷ lệ thừa cân, béo phì ở trẻ nhỏ.
Các chuyên gia khuyến nghị, để giúp trẻ phát triển cân đối, phụ huynh cần theo dõi tiến trình phát triển của con thông qua biểu đồ tăng trưởng, tham chiếu các thước đo để nhận biết ngay nếu con vượt ngưỡng cân nặng và tuyệt đối không thờ ơ trước dấu hiệu thừa cân.
Hậu quả trẻ béo phì thường không đến ngay. Do đó, nhiều cha mẹ xem nhẹ tình trạng thừa cân, thậm chí còn có tâm lý chủ quan trẻ sẽ cân đối trở lại khi dậy thì. Cha mẹ cần phải dự phòng thừa cân, béo phì cho trẻ ngày từ sớm để giúp con phát triển cân đối, toàn diện và tránh được những hệ lụy sức khỏe khi trưởng thành.
Phối hợp nhiều loại thực phẩm và thay đổi thường xuyên trong bữa ăn
Các chuyên gia dinh dưỡng cho rằng: “Không có một thức ăn nào là hoàn hảo và có đầy đủ các chất dinh dưỡng cần thiết theo nhu cầu cơ thể, vì vậy cần đa dạng và phối hợp nhiều loại thực phẩm và thay đổi thường xuyên trong bữa ăn hàng ngày. Cha mẹ cần chia nhỏ khẩu phần ăn hàng ngày và có sự phân chia ở tỷ lệ cân đối giữa nguồn chất đạm động vật và thực vật để trẻ không cảm thấy chán ăn.”
Cụ thể, nên cho trẻ ăn cả dầu thực vật và mỡ động vật ở tỷ lệ cân đối trong khẩu phần ăn. Bao gồm các chất đạm, lương thực, chất béo, rau, quả chín.
Đáng chú ý, trong lượng chất béo trong mùa dịch cần đảm bảo một tỉ lệ cân đối giữa nguồn chất béo động vật (mỡ lợn, mỡ gà,...) và chất béo thực vật (dầu, đậu tương, vừng, lạc...) . Trong khẩu phần hàng ngày ít nhất là 40% chất béo thực vật, chất béo động vật không nên vượt quá 60%, nên ăn phối hợp cả mỡ động vật và dầu thực vật, không nên thay thế hoàn toàn mỡ động vật bằng các chất béo thực vật
Bên cạnh đó, cần bổ sung thêm nhiều Vitamin, khoáng chất cho cơ thể.
Phụ huynh cũng nên cung cấp đủ các vitamin và khoáng chất cần thiết (vitamin A, C, D, E, sắt, kẽm selen) sẽ tăng đề kháng cho cơ thể.
Ngoài ra, có thể bổ sung viên đa vi chất dinh dưỡng hoặc các sản phẩm dinh dưỡng có chứa sắt, kẽm, vitamin A, D, E... nếu chế độ ăn của bé không đảm bảo chất dinh dưỡng nói trên hoặc khi cơ thể cần được bổ sung./.