Đặc sắc nghệ thuật dân gian Việt Nam

Nghệ thuật Hát Xoan, tỉnh Phú Thọ.

Hát Xoan là di sản văn hóa phi vật thể đại diện cho vùng Đất Tổ - Phú Thọ. Là loại hình dân ca nghi lễ, phong tục được biết đến với các tên gọi khác như hát cửa đình hay “Khúc môn đình”, hát Xoan là hình thức nghệ thuật đa yếu tố: Ca nhạc, hát, múa, phục vụ nhu cầu tín ngưỡng của cộng đồng.

Trong hát Xoan, múa và hát luôn song hành với nhau; điệu múa được dùng để minh họa cho lời hát. Các tiết mục múa hát trong hát Xoan thường theo thứ tự nhất định. Sức sống của loại hình nghệ thuật này nằm ở sự kết hợp của loại hình hát lễ nghi với hát giao duyên, tồn tại lâu dài, được nhiều thế hệ yêu thích.

Nghệ nhân hát Then xứ Lạng.

Hát Then xuất phát từ cuộc sống của người Tày và người Nùng. Nghệ thuật diễn xướng tín ngưỡng dân gian này ẩn chứa và phô diễn những giá trị lịch sử, văn hóa tín ngưỡng lâu đời của đồng bào Tày, Nùng, Thái. Bên cây đàn tính, những câu ca được xuất phát từ cuộc sống lao động, mang những giá trị văn hóa đặc sắc, gửi gắm đến người nghe những lời ngợi ca đạo đức, phê phán thói xấu. Hát Then thường diễn ra vào các dịp lễ quan trọng như: lễ cầu mùa, cầu yên, cấp sắc. Hát Then của đồng bào Tày, Nùng, Thái vùng cao phía Bắc được ví là "điệu hát thần tiên", "điệu hát của Trời”.

Tiết mục “Xúy Vân giả dại” của tích Chèo cổ Kim Nham.

Chèo là loại hình nghệ thuật dân gian hình thành và phát triển từ khoảng thế kỷ thứ X, rất phổ biến ở vùng Bắc Bộ. Các vở chèo được các nghệ nhân dân gian lấy cảm hứng sáng tác từ những tích cổ truyền miệng dân gian, hay những câu chuyên thần thoại. Nội dung phản ánh về những số phận bi thương, những mối tình duyên trắc trở, thói hư tật xấu của người đời... tác động mạnh đến cảm xúc người xem, cùng với đó là niềm tự hào dân tộc phản ánh rõ nét qua từng vở chèo diễn ở sân đình, được nhân dân nhiệt tình đón nhận.

Trong môn nghệ thuật Chèo, trống là nhạc cụ đặc trưng. Trong những lễ hội mùa xuân hay dịp lễ hội vào lúc nông nhàn, khi tiếng trống rộn rã, hào hùng nổi lên, dân làng háo hức ùa về sân đình lắng nghe tiếng hát, tiếng đàn và chiêm ngưỡng điệu múa uyển chuyển của người nghệ nhân là một dấu ấn đậm nét của văn hóa vùng Bắc bộ.

Hát Ca trù ở phố cổ Hà Nội.

Ca trù - Di sản phi vật thể nhân loại, nghệ thuật dân gian của Việt Nam có lịch sử lâu đời, phổ biến ở miền Bắc và Bắc Trung Bộ. Ca trù gắn liền với lễ hội, phong tục, tín ngưỡng, văn chương, âm nhạc, tư tưởng, triết lý sống của người Việt. Ca trù có nhiều tên gọi khác như hát ả đào, hát cô đầu, hát nhà trò, hát nhà tơ..., không gian diễn chính: hát cửa đình (hát thờ), hát cửa quyền (hát cung đình hay hát chúc hỗ), hát tại gia (hát nhà tơ), hát thi và hát ca quán (hát chơi). Nghệ thuật biểu diễn này dùng nhiều thể loại văn chương như thể phú, thể truyện, thể ngâm, hát nói. Tiếng ngân nga của các đào nương hòa quyện tiếng đàn đáy, phách, trống... tạo nên sức hấp dẫn tuyệt vời của loại hình nghệ thuật dân gian này.

Hát Quan họ tại Hội Gióng (Gia Lâm, Hà Nội).

Quan họ là những làn điệu dân ca có lịch sử lâu đời ở vùng đất Bắc Ninh, Bắc Giang. Nét độc đáo của loại hình nghệ thuật dân gian này là tiếng hát đối đáp của các đôi nam nữ giao duyên với những đề tài về tình yêu, về lòng yêu nước. Mỗi mùa Xuân, dịp lễ hội trên vùng đất quan họ lại vang lên những tiếng ca ngọt ngào và trữ tình sôi nổi, xua tan đi mệt mỏi sau những tháng ngày dài lao động. Những làn điệu dân ca trữ tình, đằm thắm gìn giữ từ bao đời nay đã trở thành niềm tự hào của mỗi người dân vùng Kinh Bắc. Những lời ca, tiếng hát bình dị, mộc mạc nhưng mượt mà, sâu lắng của các liền anh, liền chị quan họ đã trở thành nét sinh hoạt truyền thống không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người dân nơi đây.

Tiết mục rối nước “Đua thuyền” của Nhà hát Múa rối Thăng Long, Hà Nội.

Múa rối nước, nghệ thuật múa rối nước phổ biến ở vùng Đồng bằng Bắc Bộ, một trong những nét văn hóa đặc sắc nhất. Từng con rối tượng trưng cho những nhân vật quen thuộc với cuộc sống lao động như: anh nông dân, chú trâu cày, tiều phu... Các câu chuyện Rối nước đều có xuất phát từ cuộc sống thường nhật được kể trên nền âm nhạc và các làn điệu truyền thống. Nghệ sỹ rối là những người nông dân, tạo tác con rối cũng chính là người nông dân. Bối cảnh trò rối là làng quê Việt Nam gắn liền với nền văn minh lúa nước. Tất cả những điều này khiến cho múa rối gần gũi, thân thương với người dân trong nước, một cách thức khám phá cuộc sống, văn hóa miền Bắc Việt Nam vô cùng cùng thú vị với nhiều du khách nước ngoài.

Biểu diễn Tuồng, tại phố cổ Hà Nội.

Tuồng - theo tài liệu, Tuồng xuất hiện vào thế kỷ thứ XII đời nhà Trần một loại hình sân khấu cung đình dành cho cung vua, phủ chúa. Tuồng còn gọi là hát bộ, hát bội phổ biến ở miền Trung Việt Nam, hai địa phương có nghệ thuật tuồng phát triển nhất là Huế và Bình Định.

Nội dung các vở tuồng thường xoay quanh câu chuyện những tấm gương tận trung báo quốc, xả thân vì đại nghĩa, những bài học về cách ứng xử của con người. Tuồng mang âm hưởng hùng tráng, diễn xuất, phục trang và hóa trang nhân vật Tuồng đầy tính ước lệ là một đặc trưng độc đáo của Tuồng.

Ở thời kỳ cực thịnh, trong các lễ hội lớn ở các làng xã nước ta hầu như đều diễn tuồng. Những đêm hát tuồng ở sân đình, từ quan viên, chức sắc cho đến dân chúng không ai không đắm mình thưởng thức bộ môn nghệ thuật độc đáo của dân tộc vang lên trong tiếng trống chầu rộn rã.

Tiết mục cải lương, tái hiện các nghĩa sỹ dựng cờ khởi nghĩa, thề diệt quân xâm lược nhà Hán, tại lễ hội Hai Bà Trưng, đền Đồng Nhân, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội.

Cải lương, môn nghệ thuật phổ biến ở nhiều vùng của miền Bắc và miền Nam. Nội dung của các vở cải lương được lấy từ những câu chuyện hay những tác phẩm văn học nổi tiếng như Kim Vân Kiều truyện, truyện Lục Vân Tiên, tích Lưu Bình – Dương Lễ, Lan và Điệp… Phong cách biểu diễn của cải lương là các nhạc khí dân gian kết hợp với giọng hát dân ca, tạo nên đặc điểm nổi bật và sức thu hút đối với khán giả

Hát đờn ca tài tử - loại hình nghệ thuật dân gian được ưa chuộng ở vùng Đồng bằng Sông Cửu Long.

Đờn ca tài tử, xuất hiện khoảng 100 năm trước, môn nghệ thuật dân gian này sử dụng các loại nhạc cụ gồm: đàn kìm, đàn cò, đàn tranh, đàn bầu. Khi diễn kết hợp giữa đàn và lời ca, được người dân ở vùng Đồng bằng Sông Cửu Long rất ưu chuộng, họ thường biểu diễn cho nhau xem sau giờ lao động miệt mài vất vả. Từ xa xưa đến nay loại hình văn hóa dân gian này luôn thể hiện sức sống mãnh liệt, đờn ca tài tử đang là một loại hình nghệ thuật hấp dẫn du khách. Với mỗi khách có dịp ghé thăm miền Tây, đều không bỏ lỡ dịp thưởng thức loại hình nghệ thuật này./..