Hát Then vốn là những điệu hát trong các nghi lễ tâm linh, được các ông giàng, bà then hát trong các buổi lễ của gia đình, làng bản như: Cấp sắc, cầu an, giải hạn, mừng nhà mới, chúc thọ người già,… với ước mơ về sự bình an, hạnh phúc đến với làng bản và con người. Trải qua nhiều giai đoạn phát triển cùng lịch sử, những làn điệu Then đã trở loại hình văn hóa tinh thần không thể thiếu của đồng bào các dân tộc phía Bắc nói chung. Mới đây, tháng 3/2017, thay mặt Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du Lịch đã ký hồ sơ “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam” trình UNESCO xem xét đưa vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Mặc dù có sức lan tỏa khá mạnh, nhưng hiện nay trong quá trình hiện đại hóa, giao lưu tiếp biến văn hóa, di sản văn hóa này có nguy cơ mai một, Vì vậy việc nghiên cứu, bảo tồn, phát huy các giá trị của Then đang là việc làm cấp thiết, cũng như nhận diện và lan tỏa những giá trị di sản văn hóa Then trong cộng đồng.
Then là loại hình văn hoá hàm chứa tính nhân văn cao, vừa mang âm hưởng của loại hình văn hoá dân gian gắn liền với từng bản sắc của dân tộc Tày, Nùng, Thái.
Nghệ nhân ưu tú Nông Thị Lìm, dân tộc Tày, huyện Cao Lộc (Lạng Sơn), một trong những người đang nắm giữ nhiều tinh hoa của Hát then do các thế hệ trước truyền lại.
Người Tày, Nùng có quan niệm ông then, bà then là sứ giả chuyển tải tâm tư, nguyện vọng của họ tới thần linh, do vậy người làm Then được dân làng đặc biệt tin tưởng và kính trọng. Một Then có uy tín là người có đủ 15 cầu then hay đã trải qua 15 bậc then - một hình thức biểu hiện địa vị của người hành nghề Then.
Trong tín ngưỡng Then có nhiều loại nghi lễ như: Then cầu an giải hạn (diễn ra dịp đầu năm); Then nàng hang (dịp Trung thu); Then cúng mụ (dịp đầy tháng trẻ); Then thôi tang. Ngoài ra còn có nhiều loại lẩu Then, phản ánh sự trường tồn bản sắc dân tộc.
Âm nhạc là yếu tố xuyên suốt cuộc hát Then. Hát Then có nhiều bài bản, làn điệu khác nhau, đến nay ngoài các điệu Then cổ còn có các điệu Then mới được biên soạn. Người Tày, người Nùng và người Thái bất kể tuổi tác, giới tính đều rất thích nghe hát Then.
Trong nghệ thuật diễn xướng, Then ở mỗi vùng miền mang nét riêng: Then Lạng Sơn dìu dặt tha thiết, Then Tuyên Quang dồn dập như thúc quân ra trận, Then Hà Giang nhấn nhá từng tiếng một, Then Bắc Kạn như chuyện kể thầm thì...
Tiết mục then “cầu chúc an lành” trong Lễ Cấp sắc.
Then lôi cuốn không chỉ dừng lại ở lời ca, tiếng tính tẩu mà còn cuốn hút bởi nghệ thuật biểu diễn vũ đạo của nghệ nhân hay không gian, thời gian diễn xướng…
Ngoài vẻ đẹp ca từ, tín ngưỡng, Then còn thể hiện vẻ đẹp trang phục, đạo cụ diễn trong các nghi lễ... chứa đựng tinh hoa, tài khéo của đồng bào Tày, Nùng vùng núi cao Việt Bắc.
Trải qua nhiều giai đoạn phát triển cùng những biến động lịch sử, những làn điệu hát Then đã gắn bó với đời sống và trở thành một hình thức diễn xướng dân gian được nhân dân cả nước yêu thích.