Chương trình 135 – Chủ trương đúng đắn và nhân văn

Trường học được đầu tư bằng vốn Chương trình 135 ở Lào Cai. Ảnh: PL

Trong giai đoạn III, Chương trình 135 tập trung ưu tiên đầu tư, hỗ trợ 2 nội dung: Hỗ trợ cơ sở hạ tầng và Hỗ trợ phát triển sản xuất. Cụ thể, năm 2012 và 2013 thực hiện theo định mức và vốn đã được phân bổ; năm 2014 và 2015, tăng 1,5 lần so với định mức vốn năm 2013; các năm tiếp theo được bố trí tăng phù hợp với khả năng ngân sách nhà nước. Mục tiêu của chương trình là trong giai đoạn 2012 - 2015, tỷ lệ hộ nghèo giảm 4%/năm; đến năm 2015, thu nhập bình quân đầu người đạt 50% mức bình quân chung khu vực nông thôn cả nước, 50% trạm y tế được chuẩn hóa… Giai đoạn 2016 - 2020, tăng cường cơ sở hạ tầng thiết yếu phục vụ cho sản xuất, kinh doanh và dân sinh ở các xã đặc biệt khó khăn, xã biên giới, xã an toàn khu, các thôn, bản đặc biệt khó khăn…

Việc thực hiện Chương trình 135 giai đoạn III có những kết quả đáng kể, năm 2012 và 2013, Chương trình 135 được chuyển thành dự án 2 thuộc Chương trình mục tiêu Quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2012 - 2015, tổng số vốn thực hiện trong 2 năm là 4.984,236 tỷ đồng. Dự án đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng tập trung chủ yếu vào 8 loại công trình thiết yếu, gồm: Đường giao thông đến thôn, bản; công trình thủy lợi nhỏ, trường học, trạm y tế, công trình cấp nước sinh hoạt tập trung, điện sinh hoạt, nhà sinh hoạt cộng đồng và chợ. Các công trình hạ tầng thiết yếu được đầu tư nhằm tạo ra kết cấu hạ tầng phục vụ sản xuất và dân sinh, góp phần làm thay đổi bộ mặt nông thôn vùng dân tộc và miền núi. Trong 2 năm, đã xây dựng được 8.959 công trình, riêng năm 2013 đầu tư được 4.252 công trình trong đó giao thông 1.769 công trình, thủy lợi 970 công trình, điện 252 công trình, y tế 45 công trình, trường học 50 công trình, nước sinh hoạt tập trung 226 công trình, nhà sinh hoạt cộng đồng 96 công trình, 844 công trình khác và duy tu bảo dưỡng. Các công trình đưa vào sử dụng phát huy hiệu quả, thúc đẩy phát triển sản xuất, cải thiện nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân.

Năm 2014, ngân sách Trung ương đầu tư xấp xỉ 4.000 tỷ đồng, đầu tư cho 2.331 xã và 3.509 thôn (trong đó ngân sách Trung ương hỗ trợ đầu tư cho 2.295 xã và 3.448 thôn; ngân sách địa phương đầu tư cho 36 xã và 61 thôn).

Trong 9 tháng đầu năm 2014, thực hiện dự án hỗ trợ đầu tư cơ sở hạ tầng, các địa phương đã đầu tư xây dựng 5.240 công trình, trong đó, khởi công mới 3.294 công trình; chuyển tiếp 1.055 công trình, duy tu bảo dưỡng 404 công trình, trả nợ 487 công trình đã hoàn thành; các công trình cơ sở hạ tầng được xây dựng năm 2014 tập trung chủ yếu vào đường giao thông, thủy lợi, nhà văn hóa, trường học... Nhiều địa phương đã mạnh dạn giao cho xã làm chủ đầu tư các công trình cơ sở hạ tầng, một số địa phương đã phân cấp 100% cho xã làm chủ đầu tư như Phú Thọ, Kiên Giang... Thanh Hóa 92%, Quảng Ngãi 88%, Lạng Sơn 57%....

Theo đánh giá, thời điểm bắt đầu thực hiện Chương trình 135 giai đoạn III, tỷ lệ nghèo ở các xã, thôn đặc biệt khó khăn là 49,2%, tỷ lệ tái nghèo khoảng 14,3%; thu nhập bình quân đầu người chỉ bằng 50% so với thu nhập bình quân của cả nước; tỷ lệ hộ được sử dụng nước sạch rất thấp (13%), việc tiếp cận giáo dục của con em người dân tộc thiểu số thấp; các điều kiện sống, điều kiện phát triển kinh tế - xã hội hết sức khó khăn. Đến cuối năm 2014, tỷ lệ hộ nghèo trong đồng bào dân tộc thiểu số giảm đáng kể, theo tổng hợp từ báo cáo của các địa phương, nghèo dân tộc thiểu số bình quân khoảng 34,8%, bình quân mỗi năm giảm trên 3,5%.

Tuy nhiên, theo nhận định của Văn phòng Điều phối Chương trình 135, vẫn còn một số khó khăn, bất cập khi thực hiện Chương trình như: việc triển khai thiếu đồng bộ, nhất quán trong thiết kế Chương trình gây nhiều lúng túng, không chủ động cho các cấp thực hiện. Việc bố trí vốn hàng năm cho các địa phương chậm hoặc không đủ. Cơ chế quản lý, thực hiện thiếu, chậm được ban hành, thiếu đồng bộ, một số nội dung chưa rõ ràng, chưa phù hợp với điều kiện thực tế đã gây ra không ít những khó khăn trong quản lý điều hành, hạn chế việc lồng ghép các chính sách và cân đối nguồn lực Chương trình. Địa bàn thực hiện Chương trình 135 là các xã, thôn đặc biệt khó khăn nên mặc dù tỷ lệ hộ nghèo hàng năm giảm nhanh, nhưng thiếu bền vững, tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo còn khá lớn, như: Điện Biên 35,22%, Sơn La 27,01%, Lai Châu 27,22%, Hà Giang 26,95%, Cao Bằng 24,20%... Nếu so với mục tiêu giảm nghèo của Chương trình mục tiêu quốc gia và Nghị quyết 80/NQ-CP của Chính phủ về giảm nghèo thì chưa đạt được mục tiêu (khoảng 4%/năm) và chưa có xã thoát khỏi diện đặc biệt khó khăn.

Nguyên nhân của tình trạng trên là do địa bàn thực hiện Chương trình 135 có điều kiện tự nhiên hết sức khó khăn, điều kiện kinh tế - xã hội, hạ tầng cơ sở các xã 135 còn yếu; trình độ dân trí thấp....bên cạnh đó, có tâm lý trông chờ, ỷ lại sự giúp đỡ của Nhà nước của nhiều bà con....Ngoài ra, việc cân đối, bố trí vốn cho Chương trình chưa đảm bảo cho các mục tiêu và kế hoạch đã được phê duyệt, vốn cấp không đủ, không kịp thời, phải điều chỉnh bổ sung nguồn lực, kéo dài thời gian thực hiện hoặc thực hiện dở dang, khó khăn cho địa phương trong quá trình triển khai thực hiện. Một số tỉnh đầu tư bằng ngân sách địa phương chỉ cân đối được 30% - 50% vốn đầu tư cho các xã, thôn đặc biệt khó khăn so với định mức.

Thời gian qua, Ủy ban Dân tộc và Văn phòng điều phối Chương trình 135 đã có nhiều giải pháp tích cực để Chương trình đạt hiệu quả cao nhất. Đến nay, Ủy ban Dân tộc cũng đang đề nghị các tỉnh, thành địa phương rà soát các dự án đầu tư, phân bổ nguồn lực cho các dự án còn dở dang, xây dựng mới đảm bảo hoàn thành dứt điểm trong năm 2015, không để tình trạng nợ đọng vốn ngân sách nhà nước; rà soát các xã, thôn đã hoàn thành mục tiêu chương trình 135 năm 2015.

Mặc dù chưa có kết quả cụ thể của Chương trình 135 giai đoạn III, nhưng rõ ràng, với bất cứ chính sách, chủ trương nào của Nhà nước, ngoài việc đòi hỏi phải có sự vào cuộc mạnh mẽ của các bộ, ngành chức năng, nhất là sự chủ động, sáng tạo của cấp ủy Đảng, chính quyền, đoàn thể ở cơ sở, nơi thụ hưởng chính sách; còn cần phải có sự tích cực tham gia của bản thân người dân, họ phải coi đây là cơ hội thoát nghèo bền vững và vươn lên làm giàu cho bản thân, gia đình, góp phần vào quá trình phát triển chung của đất nước./.