Trích: Báo cáo đọc tại Đại hội IV Quốc tế Cộng sản

Toàn Đảng và tất cả các tầng lớp nhân dân Nga đang chứng minh điều đó bằng sự khao khát hiểu biết của mình. Sự thiết tha ấy chứng tỏ rằng nhiệm vụ quan trọng nhất đối với chúng tôi hiện nay là học tập, học tập nữa và học tập mãi. Nhưng cả các đồng chí nước ngoài nữa cũng phải học tập, song không phải là học như chúng tôi, nghĩa là không phải đọc, học viết, và học hiểu những điều chúng tôi đã đọc, tức là những điều mà chúng tôi vẫn còn cần thiết. Người ta bàn cãi để xét xem điều đó thuộc văn hóa vô sản hay tư sản. Tôi gác lại không bàn đến vấn đề này. Nhưng dù sao, một điều chắc chắn là: chúng tôi cần, trước hết là phải học đọc, học viết và học hiểu những điều chúng tôi đã đọc. Các đồng chí nước ngoài, thì họ không cần điều đó. Họ cần một cái gì cao hơn: nhất là và trước hết là hiểu cả những điều chúng tôi đã viết về cơ cấu tổ chức của các đảng cộng sản, - tài liệu mà các đồng chí nước ngoài đã ký tên vào, nhưng không đọc và cũng không hiểu. Nhiệm vụ đầu tiên của họ là như vậy. Cần phải thi hành nghị quyết đó. Không thể trong chốc lát mà thực hiện được việc này, hoàn toàn không thể được. Nghị quyết đó quá ư là Nga: nó thể hiện kinh nghiệm của nước Nga. Vì vậy, nó hoàn toàn không thể nào hiểu được đối với những người nước ngoài; họ đành phải treo nó vào một góc nhà, như một bức tượng thánh, để chiêm ngưỡng mà thôi. Làm như thế, thì không đi đến đâu cả. Họ cần lĩnh hội được một phần lớn kinh nghiệm của nước Nga. Điều đó sẽ diễn ra như thế nào, tôi không biết được. Có lẽ là bọn phát-xít Ý, chẳng hạn, sẽ làm giúp cho chúng tôi một công việc đáng kể, khi chúng chỉ ra cho người Ý thấy rằng họ chưa khai hóa lắm, và đất nước họ chưa được đảm bảo để tránh khỏi cái nạn Trăm-Đen? Điều đó có lẽ rất bổ ích. Người Nga chúng tôi cũng phải tìm cho ra những phương pháp để giải thích cho những người nước ngoài hiểu rõ những nguyên lý của Nghị quyết đó. Bằng không, họ sẽ tuyệt đối không thể nào đem thi hành được. Tôi tin chắc là về mặt đó, chúng tôi có thể nói, không những với người Nga mà cả với các đồng chí các nước ngoài nữa, rằng điều quan trọng hơn hết, trong thời kỳ sắp đến, là phải học tập. Chúng tôi, thì chúng tôi học tập theo cái nghĩa chung của từ này. Còn các đồng chí nước ngoài thì các đồng chí học tập theo một nghĩa riêng, học tập để thực sự hiểu rõ cách tổ chức, cơ cấu, phương pháp và nội dung của hoạt động cách mạng. Nếu làm được điều này, tôi tin chắc rằng lúc đó, những triển vọng của cuộc cách mạng thế giới không những sẽ tốt đẹp, mà còn tuyệt vời nữa. (Vỗ tay vang dội và kéo dài hồi lâu. Tiếp theo những tiếng hô to “Đồng chí Lê-nin của chúng ta muôn năm”, là những tiếng hoan hô nhiệt liệt).