Văn hóa tâm linh Chùa Nôm

Chùa Nôm. Ảnh: báo Hưng Yên

Trước thềm xuân mới 2013, chúng tôi cùng đoàn của Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch do ông Nguyễn Xuân Sơn, Giám đốc Trung tâm Thông tin xúc tiến du lịch Hưng Yên dẫn đầu đã có dịp  trở lại vãng cảnh ngôi chùa cổ kính “ Linh thông cổ tự”.

Linh thông cổ tự đó là tên cổ của chùa Nôm  thuộc xã Đại Đồng, huyện Văn Lâm, tỉnh Hưng Yên, đây là ngôi chùa được nhiều người biết đến từ bao đời nay bởi sự cổ kính và cả những giá trị về văn hóa tâm linh. Linh thông cổ tự được coi là điểm đến không thể thiếu của khách du lịch thập phương mỗi khi về Hưng Yên. Khác với những lần đến trước lần này chúng tôi được chứng kiến chùa Nôm đang đón hàng trăm khách thập phương ở khắp mọi miền về làm lễ chiêm bái đúng vào dịp Vu Lan mùa báo hiếu vài ngày gần đây. Đại đức Thích Đồng Huệ  trụ trì chùa Nôm đã giới thiệu những nét mới về chùa Nôm, trong đó đặc biệt là những thông tin mới nhất về 100 pho tượng đất đã có tuổi thọ 1000 năm. Mấy năm trở lại đây chùa Nôm được trùng tu tôn tạo đã tạo cảnh quan khang trang nhưng vẫn phù hợp với quần thể di tích chung tại ngôi làng cổ ( làng Nôm) cùng với chợ Nôm, Cầu Nôm cổ kính...  Đây là một quần thể di tích lịch sử văn hóa có các yếu tố cơ bản tạo thành một làng quê tiêu biểu của Việt Nam. Chùa Nôm nằm trong một quần thể di tích lịch sử gắn liền với quá trình thành lập làng Nôm, đó là đình Tam Giang thờ vị tướng thời Hai Bà Trưng, đó là cây cầu đá gồm 9 nhịp đầu rồng đã tồn tại mấy trăm năm soi bóng xuống dòng sông Nguyệt Đức. Chùa Nôm cũng gắn với làng nghề đúc đồng truyền thống bao đời. Hiện nay chùa còn bảo tồn được hai tấm bia lớn đặt sau hậu cung ghi lại những tư liệu vô cùng quý báu có nội dung: Thời Hậu Lê, đời Chính Hòa, năm Canh Thân 1680 sau khi lên ngôi nhà vua đã cho xây dựng lại chùa này... và cái mốc lịch sử chùa Nôm được xây dựng từ bao giờ thì không ai còn nhớ. Về 100 pho tượng đất ở chùa Nôm đã 1.000 năm không hỏng? Theo Đại Đức Thích Đồng Huệ: Năm 1998 thầy về trụ trì, chùa Nôm dột nát lắm, mỗi trận mưa lớn, nước trút lên đầu các pho tượng, thầy Huệ lại lấy áo mưa mặc cho tượng nhưng cũng không tránh khỏi ướt, thế nhưng toàn bộ số tượng đất vẫn không bị ảnh hưởng bởi mưa gió. Theo thầy Huệ, lịch sử những pho tượng đất này còn bí ẩn hơn cả ngôi chùa Nôm, quá trình tu sửa chùa Nôm còn được nhắc đến trong một số văn bia, nhưng các pho tượng đất thì tuyệt nhiên không được nhắc đến và cũng không ai biết rõ. Trải qua nhiều năm, những pho tượng này vẫn còn nguyên vẹn, chưa phải tu sửa gì, kể cả ngay lớp sơn phủ bên ngoài cũng vẫn là nguyên bản từ xưa. Một số cứ liệu lịch sử còn ghi lại:  Trận lụt năm 1945 do vỡ đê sông Hồng và một số con sông khác ở miền Bắc đã nhấn chìm toàn bộ ngôi làng, nước ngập đến nóc chùa Nôm đã làm trôi cả mái chùa, không ai tin những pho tượng đất sẽ còn tồn tại sau cả tháng bị ngâm trong nước. Nhưng không ai ngờ sau khi nước rút đi, ngôi chùa đổ vỡ loang lổ nhưng những pho tượng đất thì vẫn còn nguyên vẹn. Người dân, thầy chùa múc nước dội lên các pho tượng, lớp bùn trôi đi, các pho tượng đất lại hiện ra lớp sơn sáng bóng như mới. Tiếp đó là trận lụt năm 1971 rồi trận lụt năm 1986, các pho tượng đất trong chùa Nôm tiếp tục bị ngâm nước nhiều ngày nhưng vẫn nguyên vẹn trước sự ngỡ ngàng của người dân. Trải qua hàng chục trận lụt trong lịch sử, các pho tượng đất chùa Nôm chìm trong nước nhiều lần nhưng điều kỳ lạ là các pho tượng này vẫn được giữ nguyên. Đây là điều mà nhiều nhà nghiên cứu gần đây về chùa Nôm tìm hiểu nhưng chưa lý giải được, thầy Huệ trao đổi với chúng tôi: Cho đến lúc này các nhà khoa học cũng chưa biết được những pho tượng này đã tồn tại bao nhiêu năm, có người thì bảo vài trăm năm, người thì khẳng định những bức tượng đất ở chùa Nôm đã có từ nghìn năm. Các cụ già nơi đây thì cho rằng, cha ông tổ tiên nhiều đời của họ cũng không biết tượng đất ở chùa Nôm hiện nay có từ khi nào, chỉ biết đời nọ nối tiếp đời kia bảo vệ những pho tượng quý này. Một số nhà khoa học cũng cho rằng sau khi về tìm hiểu tại chùa, những pho tượng như Tam thanh, Tam thế, A Di đà, Phật bà, Đức ông, Đức thánh hiền, Bát bộ Kim Cương, Thập điện... thì khó có thể biết được tạo tác từ khi nào, bởi những pho tượng này mang truyền thống của chùa chiền xứ Bắc. Tuy nhiên, các pho tượng Thập bát La Hán ở hai dãy hành lang chùa thì là những pho tượng tiêu biểu cho nghệ thuật điêu khắc khoảng thế kỷ từ 10-13. Như vậy có thể những pho tượng đất ở chùa Nôm hiện nay còn tồn tại đã được các nghệ nhân tạo tác từ thời Lý- Trần, đã trên dưới 1.000 năm. Cũng đã có ý kiến của các nhà khoa học và chuyên môn cho rằng: Nếu thực sự những pho tượng đất ở chùa Nôm có tuổi đời 1000 năm thì đây  là những di sản còn nguyên vẹn và quý hiếm. Và điều đáng ngạc nhiên là không phải là số lượng tượng đất mà là độ bền  không thể tượng tượng được của những pho tượng đất này. Được biết, cùng với 100 pho tượng đất nghìn năm, chùa Nôm hiện nay còn lưu giữ được tòa tượng có tên Cửu Long Phật đản bằng đồng có phủ một lớp ngoài bằng vàng. Và từ năm 1998 đến nay, chùa Nôm được trùng tu, tôn tạo khang trang nhưng vẫn giữ được những nét cổ kính phù hợp với khung cảnh chung với làng Nôm, hàng năm thu hút hàng vạn du khách thập phương về vãn cảnh chùa Nôm. Tuy nhiên ít du khách nào biết đến những pho tượng tuyệt đẹp trong ngôi chùa Nôm cổ kính dưới tán những cây cổ thụ lại được làm bằng đất có tuổi thọ hàng nghìn năm?...