Đổi mới sáng tạo:​ Hướng đi bền vững trong đại dịch

Kit xét nghiệm nCoV do Học viện Quân y và Công ty cổ phần Công nghệ Việt Á nghiên cứu, phát triển năm 2020. Ảnh: Thanh Tùng

Theo báo cáo xếp hạng vừa được Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) công bố thì Chỉ số đổi mới sáng tạo của Việt Nam năm 2021 xếp hạng thứ 44 và đứng trong nhóm 4 quốc gia xuất sắc bên cạnh Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ, Philippines và Trung Quốc. So với năm 2019 và 2020, chỉ số đổi mới sáng tạo của Việt Nam tụt hai bậc (năm 2019 và 2020 xếp thứ 42). Tuy nhiên báo cáo ghi nhận, năm nay Việt Nam có sự cải thiện thứ hạng đầu vào của đổi mới sáng tạo - tăng hai bậc (từ 62 lên 60) so với năm 2020, và giữ nguyên vị trí xếp hạng về đầu ra (thứ hạng 38).

Theo các chuyên gia Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế thời, trong bối cảnh đại dịch COVID-19 diễn biến phức tạp và có nhiều tác động khó lường, ảnh hưởng lớn đến kinh tế-xã hội, khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo trên toàn cầu, việc Việt Nam vẫn duy trì được vị trí trong tốp 50 quốc gia dẫn đầu là một nỗ lực rất lớn, đồng thời là tấm gương cho các nước đang phát triển khác trong việc coi đổi mới sáng tạo là một ưu tiên quốc gia.

Trong 2 năm qua, Việt Nam cũng như hầu hết các nước trên thế giới đã trải qua đại dịch COVID-19 toàn cầu với ảnh hưởng không nhỏ tới nền kinh tế, từ sản xuất kinh doanh, nghiên cứu, phát triển tới mọi mặt của đời sống, trong đó có hoạt động đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, đầu tư cho đổi mới sáng tạo vẫn được duy trì trong suốt 2 năm vừa qua cho thấy chỉ có đầu tư vào đổi mới sáng tạo mới là một trong những hướng đi bền vững cho thế giới cũng như cho Việt Nam trong việc chống chọi với đại dịch COVID-19. 

Dẫn chứng quá trình đầu tư cho đổi mới sáng tạo của Việt Nam được thể hiện qua các kết quả nghiên cứu phát triển trong nhiều năm qua và kịp thời đưa vào ứng phó với đại dịch COVID-19, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Thế Duy cho biết, bộ kit xét nghiệm do Việt Nam tự nghiên cứu, chế tạo và phát triển đã xuất hiện đúng lúc và đưa vào sản xuất, sử dụng trong 2 năm qua. Bên cạnh đó là hàng loạt các kết quả khác như Việt Nam đã nghiên cứu và phát triển robot tự hành hỗ trợ chăm sóc y tế, máy tạo oxy dòng cao; nghiên cứu vaccine Nanocovax... Tất cả yếu tố liên quan đếnkhoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo để tiếp tục ứng phó với đại dịch COVID-19 cũng như chống đứt gãy trong chuỗi sản xuất kinh doanh, khôi phục kinh tế trong thời gian tới... cũng phần nào thể hiện trong chỉ số sáng tạo toàn cầu của Việt Nam năm 2021. 

Do đó, Việt Nam tiếp tục được WIPO nhận xét như hình mẫu đáng học hỏi: “Việt Nam nằm trong số 50 nền kinh tế GII có tiến bộ đáng kể nhất trong xếp hạng đổi mới sáng tạo theo thời gian. Cùng với Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ và Philippines, Việt Nam có tiềm năng thực sự để thay đổi cục diện đổi mới sáng tạo toàn cầu trong những năm tới. Đó là chìa khóa để các quốc gia khác học hỏi từ các quốc gia như Việt Nam và tham gia nhóm các quốc gia liên tục đi lên về đổi mới sáng tạo”.

Trong nhóm 34 quốc gia có thu nhập trung bình thấp được đưa vào danh sách xếp hạng GII, Việt Nam tiếp tục giữ vị trí đứng đầu. Trên Việt Nam chỉ có 5 quốc gia ở mức trung bình cao là Trung Quốc, Bungari, Malaysia, Thổ Nhĩ Kỳ, Thái Lan, còn lại đều là các quốc gia có nền kinh tế phát triển, thuộc nhóm thu nhập cao.

Theo đánh giá của WIPO, năm 2021, chỉ số GII của Việt Nam có kết quả nổi bật về Trình độ phát triển của thị trường, xếp hạng 22, tăng 12 bậc từ vị trí 34 năm 2020 - thứ hạng cao nhất từ trước tới nay của Việt Nam đối với trụ cột này. Đây cũng là trụ cột có thứ hạng cao nhất trong 7 trụ cột của GII. 

Trong đó, tiến bộ mạnh mẽ nhất là nhóm chỉ số về Thương mại, đa dạng hóa và quy mô thị trường đã tăng 34 bậc, từ thứ hạng 49 lên 15 - cũng là thứ hạng tốt nhất từ trước tới nay của nhóm chỉ số này. Cụ thể, chỉ số Mức thuế quan áp dụng, bình quân gia quyền/tất cả các sản phẩm (%) tăng 61 bậc (từ hạng 82 lên 21). Đây là kết quả của các nỗ lực gỡ bỏ rào cản thuế quan thông qua hàng loạt hiệp định thương mại song phương và đa phương mà chúng ta đã tích cực chủ động tham gia trong vài năm trở lại đây.

Trong bảng xếp hạng thường niên của các nền kinh tế thế giới về năng lực đổi mới và sản lượng xuất khẩu, GII cho thấy chủ yếu là các quốc gia có mức độ thu nhập cao, luôn đứng đầu các bảng xếp hạng. Tuy nhiên một số quốc gia có mức thu nhập trung bình như Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kì, Việt Nam, Ấn Độ, Philippines đang theo kịp và thay đổi theo bối cảnh mới.

Theo ông Marco M. Aleman, Trưởng Cơ quan Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và sở hữu trí tuệ kiêm trợ lý, đặc phái viên Tổng Giám đốc WIPO: Việt Nam tiếp tục là tấm gương cho các nước đang phát triển khác trong việc coi đổi mới sáng tạo là một ưu tiên quốc gia. Việc Chính phủ sử dụng GII như một công cụ đo lường và đánh giá hiệu quả hoạt động đổi mới sáng tạo của quốc gia là ví dụ rõ ràng nhất cho thấy Việt Nam nhận thức được tầm quan trọng của việc này đối với sự phát triển quốc gia. Các nước khác đang học hỏi từ Việt Nam cách sử dụng GII một cách có hệ thống để đánh giá những thay đổi về kết quả hoạt động đổi mới sáng tạo ở cấp độ cao nhất.