Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 đã mở ra nhiều cơ hội, đưa đến nhiều công cụ sáng tạo mới, đồng thời tạo ra môi trường lưu giữ, phương thức phân phối và các hình thức khai thác, sử dụng mới đối với các tác phẩm, cuộc biểu diễn, bản ghi âm, ghi hình, chương trình phát sóng. Tuy nhiên, sự phát triển này cũng kéo theo không ít thách thức khi việc bảo vệ bản quyền trở nên phức tạp hơn bao giờ hết. Các tác phẩm nghệ thuật, phần mềm, bài viết, hình ảnh, video và các sản phẩm trí tuệ khác dễ dàng bị sao chép, phân phối mà không có sự kiểm soát đầy đủ. Những hành vi xâm phạm bản quyền, như việc tải lên, sao chép và phát tán trái phép các sản phẩm trí tuệ, đang gây thiệt hại lớn cho các chủ sở hữu bản quyền và làm suy yếu nền kinh tế sáng tạo. Điều này đã đặt ra nhiều thách thức trong việc tự bảo vệ quyền của các chủ thể và hoạt động của các cơ quan quản lý, thực thi về quyền tác giả, quyền liên quan, nhất là trong bối cảnh hành vi vi phạm bản quyền trên không gian mạng có sự tham gia của nhiều chủ thể từ các quốc gia khác nhau, gây khó khăn cho việc xác định và xử lý hành vi vi phạm trong thẩm quyền tài phán quốc gia.
Thời gian qua, các quốc gia, trong đó có Việt Nam đã có nhiều nỗ lực trong việc xây dựng và hoàn thiện các quy định pháp lý liên quan đến bảo vệ bản quyền trong thương mại điện tử. Một trong những bước tiến quan trọng là việc áp dụng các điều khoản trong các hiệp định quốc tế về quyền tác giả, quyền liên quan.
 |
| Ảnh minh họa. |
Việt Nam đã tham gia 8 trên 9 Điều ước quốc tế đa phương về quyền tác giả, quyền liên quan; đàm phán, ký kết 2 Hiệp định song phương và 14 Hiệp định kinh tế, thương mại tự do song phương, đa phương với các quốc gia, khu vực kinh tế khác nhau trên thế giới có nội dung về quyền tác giả, quyền liên quan, trong đó phải kể đến 2 Hiệp ước của Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới WIPO về bản quyền trên internet, đó là việc tham gia WCT năm 2021 và WPPT năm 2022; đó là CPTPP, EVFTA, RCEP,…
Các thỏa thuận này không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của các tác giả và nhà sáng tạo mà còn tạo ra một hành lang pháp lý vững chắc để xử lý các vi phạm. Nhưng khi các doanh nghiệp, tổ chức và cá nhân tham gia vào thương mại điện tử xuyên biên giới, họ không chỉ phải đối mặt với các quy định pháp luật của quốc gia mình mà còn phải tuân thủ các tiêu chuẩn và cam kết quốc tế.
Tuy nhiên, chúng ta phải thừa nhận rằng vẫn còn nhiều thách thức trong việc thực thi và bảo vệ bản quyền trong thương mại điện tử, đặc biệt là khi đối diện với những vi phạm không giới hạn về địa lý và thời gian. Các hành vi xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan phổ biến là: Vi phạm bản quyền sản phẩm số (nhạc, phim, sách, phần mềm…); Tải và phân phối trái phép các sản phẩm trên nền tảng số; Chia sẻ vi phạm trên các sàn thương mại điện tử… Bên cạnh đó là tình trạng vi phạm bản quyền về thương hiệu và logo; sử dụng hình ảnh, clip của người khác để quảng cáo, giới thiệu sản phẩm, hàng hóa của mình…
Việc nhận diện những hành vi xâm phạm bản quyền trên các nền tảng thương mại điện tử xuyên biên giới, cũng như việc xử lý các vi phạm trên không gian mạng là vô cùng quan trọng, đòi hỏi sự phối hợp và hợp tác mạnh mẽ giữa các quốc gia, các tổ chức quốc tế và các nền tảng trực tuyến. Bảo vệ bản quyền trong môi trường thương mại điện tử và hội nhập quốc tế không chỉ là vấn đề pháp lý mà còn là yếu tố quyết định đến sự phát triển bền vững của nền kinh tế số và thương mại điện tử. Để đạt được mục tiêu này, chúng ta cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước, các doanh nghiệp, các tổ chức và các quốc gia trên toàn thế giới.
Theo nhiều nhà quản lý, giải pháp tổng thể để bảo vệ bản quyền trong hoạt động thương mại điện tử là cần nâng cao nhận thức và xây dựng văn hóa ứng xử văn minh về bản quyền thông qua đẩy mạnh tuyên truyền pháp luật bản quyền, hướng dẫn sử dụng công cụ bảo vệ bản quyền và minh bạch hóa quy trình xử lý tranh chấp từ các nền tảng trung gian. Đồng thời, cần ứng dụng công nghệ AI và blockchain trong quản lý bản quyền trên cơ sở phát triển và cải tiến các hệ thống tự động nhận diện nội dung vi phạm, xây dựng hệ thống lưu trữ và xác thực quyền sở hữu trí tuệ bằng blockchain.
Ngoài ra, cần có một hệ thống quản lý bản quyền toàn diện, kết hợp giữa các chính sách pháp lý, công nghệ, và sự hợp tác quốc tế. Cơ quan có thẩm quyền cần tăng cường các biện pháp giám sát và xử lý vi phạm, đồng thời các nền tảng thương mại điện tử cũng cần phải áp dụng các công cụ và công nghệ hiện đại để giám sát và ngăn chặn hành vi xâm phạm. Các hệ thống nhận dạng nội dung, theo dõi bản quyền tự động và công cụ nhận diện hình ảnh là những giải pháp công nghệ hữu ích giúp phát hiện và ngừng các hành vi xâm phạm ngay từ khi chúng xuất hiện.
Bên cạnh hoàn thiện pháp luật, quy định cụ thể hơn về trách nhiệm của sàn thương mại điện tử trong ngăn chặn, xử lý hành vi xâm phạm nhãn hiệu trên sàn thương mại điện tử, các sàn thương mại điện tử cũng nên xây dựng quy trình hợp lý và hiệu quả hơn để phản hồi kịp thời các khiếu nại vi phạm, đặt ra các mốc thời gian xử lý rõ ràng và cập nhật thường xuyên cho chủ thể quyền về tình trạng xử lý khiếu nại.
Hiện Việt Nam đang nỗ lực hoàn thiện các chính sách, quy định pháp luật và thực tiễn về kiểm soát và xử lý hành vi xâm phạm quyền đối với nhãn hiệu trên nền tảng thương mại điện tử. Đồng thời, thông qua các vụ xâm phạm thực tế để đẩy mạnh thực thi quyền đối với nhãn hiệu trên nền tảng thương mại điện tử tại Việt Nam. Trên cơ sở đó, triển khai các giải pháp để thúc đẩy sự phát triển của thương mại điện tử và bảo vệ tốt hơn quyền sở hữu trí tuệ của các tổ chức, cá nhân nói chung, quyền đối với nhãn hiệu nói riêng trên nền tảng thương mại số./.