Thúc đẩy giải ngân nguồn vốn ODA và vay ưu đãi nước ngoài

Ảnh minh họa (Ảnh: M.P).

Lý giải về nguyên nhân dẫn tới giải ngân chậm, đại diện Bộ Tài chính đưa ra một số vướng mắc thường gặp phải. Trước hết là hạn chế và vướng mắc trong việc bố trí kế hoạch vốn đầu tư công trung hạn. Theo đó, kế hoạch đầu tư công trung hạn bố trí thiếu so với nhu cầu. Cụ thể, tổng kế hoạch vốn đầu tư công trung hạn nguồn vốn vay nước ngoài đã được Quốc hội thông qua là 360 nghìn tỷ đồng (bao gồm cả quyết định bổ sung 60 nghìn tỷ đồng theo Nghị quyết 71 của Quốc hội).

Theo thống kê của Bộ Tài chính, hiện có 26 khoản vay với tổng trị giá là 3.463 triệu USD ký mới từ năm 2016 đến nay, có nhu cầu giải ngân nhưng chưa được đưa vào Kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2016-2020.

Trong khi đó, kế hoạch đầu tư công 2019 lại phân bổ chậm. Việc thông báo kế hoạch vốn năm 2019 của các Bộ ngành và địa phương hiện đang triển khai được đánh giá rất chậm. Đến nay, Bộ Kế hoạch và Đầu tư mới giao kế hoạch bằng 48% kế hoạch vốn Quốc hội giao. Tình trạng này dẫn đến việc rất nhiều Bộ, ngành và địa phương không có nguồn vốn để giải ngân, trong khi nhu cầu thực hiện các dự án là rất cấp bách.

Bên cạnh đó, việc đưa vào Tabmis (Hệ thống thông tin quản lý ngân sách và kho bạc) để Bộ Tài chính thực hiện kiểm soát chi ở các bộ ngành địa phương cũng vẫn còn chậm. Cá biệt có tới 5 địa phương vẫn chưa thực hiện việc nhập Tabmis là Hưng Yên, Thái Bình, Long An, Tây Ninh và Cao Bằng.

Đồng thời, việc bố trí vốn thiếu so với kế hoạch và tiến độ triển khai cũng như so với cam kết của các hiệp định vay đang là mối quan tâm của cả chủ dự án và các nhà tài trợ... Ngoài ra, vẫn còn tình trạng giao kế hoạch kế hoạch vốn chưa đúng, chưa đủ vẫn còn tồn tại cá biệt có 1 số dự án đã hết thời hạn giải ngân nhưng vấn được bố trí kế hoạch vốn... Ví dụ Dự án Xây dựng Trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội; Dự án Tăng cường hệ thống y tế tuyến tỉnh - tỉnh Thanh Hóa; Chương trình đào tạo nghề 2008 (Đức)…

Việc điều chỉnh kế hoạch vốn ở các dự án và các tiểu dự án diễn ra thường xuyên và liên tục ở tất cả Bộ, ngành và địa phương. Tuy nhiên, thủ tục điều chỉnh kế hoạch vốn theo quy định là rất phức tạp qua nhiều cấp, dẫn đến thủ tục điều chỉnh bị kéo rất dài. Nhiều trường hợp dự án đến khi được điều chỉnh thì đã hết thời hạn giải ngân và lại phải xin gia hạn dự án, gia hạn giải ngân kéo theo nhiều thủ tục pháp lý rất phức tạp. Ví dụ dự án Nâng cấp đô thị đồng bằng sông Cửu Long, dự án Phát triển đô thị loại vừa vay vốn WB, dự án Đường hành lang ven biển phía Nam, dự án Phát triển nông thôn tổng hợp miền Trung vay vốn ADB, dự án Thu gom, xử lý nước thải TP Vũng Tàu vay vốn Chính phủ Pháp...

Trong khi đó, việc điều chỉnh kế hoạch tại Bộ Kế hoạch và Đầu tư được thực hiện theo từng đợt. Từ đầu năm đến nay đã có 3 đợt đề xuất điều chỉnh với 350 dự án, nhưng đến nay các đề xuất này vẫn chưa được các cấp có thẩm quyền phê duyệt. Trong nhiều năm nay, việc rà soát, tổng hợp trình Chính phủ, Quốc hội và hoàn thành thủ tục điều chỉnh thường đến gần cuối năm mới hoàn thành dẫn đến dự án không còn thời gian triển khai.

Một vướng mắc nữa được Bộ Tài chính nêu ra đó là, qua theo dõi có thể thấy việc chuẩn bị các thủ tục đầu tư của dự án thường kéo dài, trong một số trường hợp việc chuẩn bị đầu tư kéo dài dẫn đến thời gian triển khai dự án là không đủ và chủ dự án buộc phải làm thủ tục xin gia hạn thời gian thực hiện dự án. Từ đầu năm đến nay, đã có 37 Hiệp định vay đã phải làm thủ tục gia hạn với nhà tài trợ.

Mọi thay đổi về quy mô, phạm vi, nội dung và sử dụng vốn dư đều cần phải thực hiện thủ tục điều chỉnh chủ trương đầu tư dẫn đến kéo dài thời gian thực hiện dự án. Số dự án phải làm thủ tục điều chỉnh chủ trương đầu tư trong nửa đầu năm 2019 là 26 chương trình, dự án. Điển hình là các dự án đường sắt đô thị với tổng vốn đã ký kết gần 4,5 tỷ USD trong đó 4/7 dự án đang trong giai đoạn thực hiện điều chỉnh tổng mức đầu tư. Việc bố trí nguồn vào giải ngân cho các dự án này đến nay vẫn đang đình trệ.

Để có thể nhanh chóng ký kết dự án, nhiều bộ ngành và địa phương đã cam kết bố trí đủ vốn đối ứng để thực hiện dự án. Tuy nhiên, trên thực tế có rất nhiều dự án chưa được bố trí hoặc bố trí không đủ vốn đối ứng dẫn đến việc triển khai các dự án là rất chậm....

Ngoài ra còn vướng mắc về thủ tục cho vay lại, vướng mắc về thủ tục kiểm soát chi, giải ngân, rút vốn cũng được Bộ Tài chính nêu ra để lý giải cho nguyên nhân giải ngân chậm.

Cần những giải pháp đồng bộ

Để giải quyết những tồn tại trên, Bộ Tài chính cho rằng cần phải có các giải pháp đồng bộ như: pháp luật (ngân sách, nợ công, đầu tư công), kế hoạch vốn (bao gồm tiến độ giao kế hoạch vốn, điều chỉnh dự toán...); đầu tư (quy trình, thủ tục, điều chỉnh dự án, giải phóng mặt bằng, vốn đối ứng, năng lực nhà thầu...) để đề xuất giải pháp khắc phục đẩy nhanh tiến độ giải ngân.

Cụ thể, cần phải tiếp tục hoàn thiện cơ chế chính sách, sửa đổi Nghị định số 132/2018/NĐ-CP và Nghị định 16/2016/NĐ-CP của Chính phủ. Ngoài ra, hiện nay tính sẵn sàng của các dự án còn nhiều khó khăn nên đề nghị các bộ, địa phương, ban quản lý dự án chú trọng việc chuẩn bị, đấu thầu, giải phóng mặt bằng, nhanh chóng triển khai dự án để có khối lượng hoàn thành và thanh toán vốn.

Cùng với đó, các bộ, ngành, địa phương, các ban quản lý dự án cần phối hợp chặt chẽ với Bộ Tài chính, Kho bạc Nhà nước, các nhà tài trợ trong giải ngân rút vốn; tiếp tục phối hợp với Bộ Tài chính trong thẩm định các chương trình, dự án vay về cho vay lại trong đó có chương trình, dự án của ngân sách địa phương; đẩy nhanh tiến độ dự án, không để kéo dài thời hạn giải ngân rút vốn như hiện nay…

Cho đến nay, Quốc hội đã thông qua Luật đầu tư công mới, Bộ Tài chính kiến nghị Chính phủ giao Bộ Kế hoạch và Đầu tư khẩn trương phối hợp với các Bộ, ngành có liên quan để xây dựng Nghị định mới về quản lý vốn ODA và vay ưu đãi theo hướng thông thoáng hơn; đơn giản hóa quy trình bổ sung kế hoạch vốn hàng năm; đơn giản hóa cơ chế điều chỉnh, điều chuyển kế hoạch vốn cũng như cơ chế hạch toán và chuyển nguồn đối với vốn vay ODA, vay ưu đãi.

Để giúp các dự án có thể nhanh chóng triển khai theo đúng tiến độ trong khi cơ chế điều chỉnh kế hoạch vốn chưa được sửa đổi, Bộ Tài chính đưa ra đề nghị với Bộ Kê hoạch và Đầu tư thực hiện việc rà soát và báo cáo ngay các cấp có thẩm quyền để thực hiện việc điều chuyển các nguồn vốn giữa các dự án cho phù hợp với nhu cầu giải ngân thực tế; đặc biệt là đối với các dự án điều chuyển, điều chỉnh nội bộ trong kế hoạch của các Bộ, ngành địa phương đã được bố trí nhưng không vượt kế hoạch. 

Đặc biệt, trong khâu thực thi, cơ quan chủ quản chủ động cùng các cơ quan hữu quan giải quyết các vướng mắc về đấu thầu mua sắm, thuế, giải phóng mặt bằng; đôn đốc các chủ dự án khẩn trương hoàn hiện hồ sơ để ký kết hợp đồng cho vay lại; khi có khối lượng hoàn thành thì làm ngay thủ tục kiểm soát chi, gửi đơn rút vốn để Bộ Tài chính gửi nhà tài trợ. Theo dõi sát tiến độ từng dự án để kịp thời có đề xuất điều chuyển, điều chỉnh kế hoạch vốn cho phù hợp.../.