(ĐCSVN) - Việc tích hợp các chính sách đảm bảo an toàn thu nhập cho người cao tuổi vào một hệ thống hưu trí đa tầng là đặc biệt quan trọng đối với phụ nữ - những người dễ bị tổn thương nhất khi thiếu an sinh xã hội thỏa đáng khi về già.

Lương hưu của lao động nữ thấp hơn nam giới

Hệ thống BHXH là một trong những trụ cột quan trọng của hệ thống an sinh xã hội của bất kỳ một quốc gia nào. Hệ thống BHXH ở Việt Nam đã được hình thành và đang từng bước hoàn thiện nhằm hướng tới mục tiêu chung là bao phủ an sinh xã hội toàn dân và gia tăng độ bao phủ theo chiều cả chiều rộng và chiều sâu cho người lao động ở Việt Nam.

Tuy nhiên, có thực tế là, số lượng phụ nữ nhận lương hưu thường ít hơn và nếu có hưởng thì mức hưởng trung bình thấp hơn so với nam giới. Phụ nữ cũng gặp nguy cơ liên quan đến tuổi già cao hơn do tuổi thọ và khả năng góa bụa cao hơn - tất cả những yếu tố này làm tăng tính dễ bị tổn thương của phụ nữ không có lương hưu.

Nguồn: ILO phân tích dựa trên số liệu của BHXH Việt Nam

TS Khuất Thu Hồng - Giám đốc Viện Nghiên cứu Phát triển xã hội (ISDS), phụ nữ đang gặp nhiều định kiến, rào cản khiến khó phát huy năng lực để đóng góp nhiều hơn cho tăng trưởng kinh tế và tiến bộ xã hội. Lương bình quân của lao động nữ thấp hơn nam giới gần 30%. Việt Nam dù đã có những bước tiến dài trong thu hẹp khoảng cách giới như Luật BHXH có thêm chế độ thai sản cho nam giới, nghỉ khi vợ sinh con, Bộ luật Lao động giảm khoảng cách nghỉ hưu giữa nam và nữ từ 5 năm xuống còn 2 năm vào năm 2035...; song khoảng cách giới còn tồn tại dai dẳng.

Điều này thể hiện ở tỷ lệ lao động nữ trong độ tuổi làm việc tham gia BHXH chiếm 60% - cao hơn nam giới, nhưng đến tuổi về hưu tình hình lại đảo ngược. Khoảng 16% phụ nữ trên 65 tuổi có lương hưu từ BHXH, trong khi tỷ lệ nam giới là 27,3%. Khoảng cách này gia tăng khi độ tuổi càng cao, 6,9% nữ giới từ 80 tuổi trở lên được hưởng lương hưu so với tỷ lệ 25,9% của nam.

“Phần lớn lao động nữ trong các ngành gia công, may mặc từ làng quê mà đi, hết tuổi lao động lại trở về với đất đai, ruộng đồng. Nhưng phụ nữ sở hữu đất nông nghiệp thấp hơn 14% so với nam giới cũng sẽ là vấn đề nan giải trong tương lai”- TS Khuất Thu Hồng gợi mở vấn đề.

TS Bùi Sỹ Lợi, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban về các vấn đề xã hội (nay là Ủy ban Xã hội) cũng đánh giá, khoảng cách lương hưu giữa nam và nữ cũng có sự khác biệt. Điều này ảnh hưởng đến việc đảm bảo an sinh xã hội khi về già của phụ nữ. Đồng thời vẫn tồn tại khoảng cách giới trong thị trường lao động tại Việt Nam, trong hệ thống BHXH; bất bình đẳng giới trong gia đình, công việc chăm sóc không được trả lương. Khoảng 14,5% phụ nữ so với 5,5% nam giới phải rời khỏi lực lượng lao động vì phải đảm nhận trách nhiệm chăm sóc không lương.

Việc sửa đổi Luật BHXH lần này tập trung chỉnh sửa, điều chỉnh những vấn đề bất cập, mở theo hướng phát triển BHXH linh hoạt, đa tầng, hiện đại và tăng quyền lợi cho người lao động

Theo phân tích của ILO về khoảng cách giới trong hệ thống BHXH về chế độ hưu trí, thời gian đóng bảo hiểm bình quân của phụ nữ ít hơn 4 năm so với nam giới. Con số này bằng một phần năm trong tổng số 20 năm đóng góp theo quy định để đủ điều kiện hưởng lương hưu hàng tháng. Thời gian đóng bảo hiểm thấp ảnh hưởng tới diện bao phủ và mức hưởng hưu trí do các chế độ BHXH được tính theo số năm đóng góp thực tế.

Theo nghiên cứu của ILO, năm 2019, thu nhập đóng bảo hiểm của lao động nữ trong khu vực tư nhân thấp hơn 11,6% so với nam giới. Mức chênh lệch này trong khu vực Nhà nước mặc dù không quá lớn nhưng vẫn còn tồn tại. Vấn đề đặc biệt quan ngại đó là khoảng cách này đã tăng lên trong vòng 5 năm qua. Kết quả là vào năm 2019, mức lương hưu của nam giới bình quân cao hơn 19,8% so với nữ giới.

Đảm bảo an toàn thu nhập cho mọi người cao tuổi, đặc biệt là phụ nữ 

Để hình thành hệ thống BHXH đa tầng, Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Đào Ngọc Dung cho biết, dự thảo luật đã bổ sung trợ cấp hưu trí xã hội. Trong đó, đề xuất quy định công dân Việt Nam từ đủ 75 tuổi trở lên mà không có lương hưu, trợ cấp BHXH hằng tháng khác thì sẽ được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội do ngân sách nhà nước bảo đảm.

Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Đào Ngọc Dung

Việc bổ sung quy định chế độ hưu trí xã hội hàng tháng thực chất là sự tích hợp các quy định về trợ cấp xã hội hằng tháng đối với người cao tuổi tại Luật Người cao tuổi và tại Nghị định số 20/2021/NĐ-CP ngày 15/3/2021 của Chính phủ quy định chính sách trợ giúp xã hội đối với đối tượng bảo trợ xã hội vào Luật BHXH để tạo nền móng cho Tầng trợ cấp hưu trí xã hội (tầng 1 của hệ thống hưu trí đa tầng) được NSNN đảm bảo. Việc này nhằm cung cấp một khoản thu nhập cho người cao tuổi không có lương hưu, hoặc BHXH hằng tháng theo định hướng của Nghị quyết số 28-NQ/TW với một lộ trình giảm dần độ tuổi hưởng trợ cấp xã hội hằng tháng từ 80 tuổi xuống đến độ tuổi nghỉ hưu được điều chỉnh tăng dần của Bộ luật Lao động 2019.

Bộ LĐ-TB&XH đánh giá, thông qua những khoản trợ cấp hưu trí xã hội phi đóng góp, giải pháp này sẽ đảm bảo an toàn thu nhập cho mọi người cao tuổi, đặc biệt là phụ nữ - những người phải đối mặt với nhiều rủi ro liên quan đến tuổi già hơn do tuổi thọ cao hơn và cơ hội trở thành góa phụ cao hơn, tất cả đều làm tăng tính dễ bị tổn thương của họ khi không có lương hưu hàng tháng.

Cùng với việc quy định khoản trợ cấp hưu trí xã hội, dự thảo Luật sẽ có quy định việc hưởng trợ cấp hưu trí xã hội sớm hơn - nghĩa là độ tuổi hưởng sớm hơn so với quy định hưởng trợ cấp hưu trí xã hội - với mức trợ cấp hằng tháng cao hơn đối với những người lao động đã có thời gian đóng BHXH (dưới 15 năm đóng BHXH) nhưng không đủ điều kiện hưởng lương hưu hằng tháng và chưa nhận BHXH một lần.

Giải pháp này nhằm gia tăng số người cao tuổi được đảm bảo an toàn thu nhập hàng tháng và giảm số người hưởng BHXH một lần khi đang trong độ tuổi lao động. Do vậy, giải pháp này cũng sẽ có tác động giới đến phụ nữ như giải pháp bổ sung quy định trợ cấp hưu trí xã hội.

 Các chuyên gia an sinh cho rằng, lương hưu là yếu tố cần thiết bảo đảm cuộc sống cho mỗi người khi về già, tránh phụ thuộc vào con cháu và trở thành gánh nặng cho xã hội. Do vây, đề xuất giảm tuổi trợ cấp hưu trí xã hội là phù hợp. Việc này cũng mang ý nghĩa rất lớn, thể hiện sự quan tâm, chăm lo thiết thực của Đảng, Nhà nước đối với người cao tuổi, nhất là phụ nữ trong vấn đề an sinh xã hội.

Trước thông tin này, bà Đỗ Thị Hường năm nay 64 tuổi (Đông Anh, Hà Nội) bày tỏ với những người cao tuổi không lương hưu như bà thì đó là “món quà” có ý nghĩa rất lớn. “Tôi rất phấn khởi và mong chờ, nếu giảm độ tuổi nhận trợ cấp giảm xuống thì vài năm nữa tôi cũng có cơ hội nhận được khoản hưu trí này, ngoài ra còn được cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí” – bà Hường bày tỏ./.

(Còn nữa)