Bài 3: Thận trọng nhưng nhất quán với chính sách hội nhập rộng mở

(ĐCSVN) - Từ năm 2024, quy tắc thuế tối thiểu toàn cầu được áp dụng, theo các chuyên gia kinh tế, sẽ có khoảng hơn 1.000 doanh nghiệp tại Việt Nam chịu ảnh hưởng. Do vậy, Việt Nam cần có kế hoạch triển khai cụ thể, thích hợp, đảm bảo quyền đánh thuế của Việt Nam cũng như cần sớm có những chính sách ưu đãi đầu tư mới có thể cạnh tranh và thu hút các nhà đầu tư nước ngoài. Đây được coi là thách thức nhưng cũng là thời cơ để Việt Nam nâng cấp chiến lược và mô hình thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI).

Con đường thoát ly cuộc "cạnh tranh xuống đáy"

Về tác động của chính sách thuế tối thiểu toàn cầu đến Việt Nam, theo khẳng định của giới chuyên gia kinh tế, là rất rõ ràng và cấp bách, thể hiện rõ nhất trong 2 lĩnh vực: thuế và thu hút FDI.

Phó tổng cục trưởng Tổng cục Thuế Đặng Ngọc Minh cho biết, quy tắc thuế tối thiểu toàn cầu nằm trong khuôn khổ Chương trình hành động chống xói mòn cơ sở thuế và chuyển dịch lợi nhuận (BEPS) với 142 thành viên. Việt Nam đã tham gia và là thành viên thứ 100 của Diễn đàn BEPS từ năm 2017. Hiện đang có hơn 140 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới đầu tư vào Việt Nam. Trong đó, các đối tác FDI lớn nhất của Việt Nam chủ yếu đến từ khu vực Đông Á. Cụ thể, trong nhiều năm qua, Hàn Quốc, Nhật Bản và Singapore luôn dẫn đầu danh sách các nguồn FDI vào Việt Nam. Tổng vốn đầu tư đăng ký của ba nước này chiếm tới gần một nửa tổng vốn đầu tư FDI vào Việt Nam. Việc áp dụng quy tắc Thuế tối thiểu toàn cầu được lường trước là sẽ ảnh hưởng tới thu hút đầu tư FDI của một nước đang phát triển như Việt Nam.

Thậm chí, giới chuyên gia kinh tế còn chỉ rõ, nếu từ năm 2024, quy tắc thuế tối thiểu toàn cầu được áp dụng, những nỗ lực thu hút FDI của Việt Nam thông qua việc miễn, giảm thuế thu nhập doanh nghiệp sẽ dần mất đi tác dụng và môi trường đầu tư Việt Nam trong mắt một bộ phận nhà đầu tư sẽ trở nên kém hấp dẫn hơn. Bởi xưa nay việc thu hút vốn FDI của Việt Nam đều dựa vào thuế suất thấp và lao động nhân công giá rẻ. Khi áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu có thể khiến dòng vốn FDI có những xáo trộn trong ngắn hạn. Việc áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu (15%) sẽ có nhiều ảnh hưởng đến hiệu quả của chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp của Việt Nam. Khi đó, cuộc cạnh tranh thu hút FDI sắp tới sẽ nguy cơ ngày càng khốc liệt nếu không có những giải pháp hỗ trợ đột phá.

Tuy nhiên, ở một góc nhìn khác, không ít chuyên gia cho rằng, thuế tối thiểu toàn cầu đưa ra trong bối cảnh các nước đang phát triển tìm cách hút đầu tư bằng mọi giá, tạo ra cuộc “cạnh tranh xuống đáy”. Thuế thu nhập doanh nghiệp danh nghĩa tại các nước trên thế giới liên tục giảm từ mức trung bình 40,11% năm 1980 xuống còn trung bình 23,37% (theo khảo sát của Tax foundation năm 2022, Thuế Thu nhập doanh nghiệp của Việt Nam hiện nay là 20%). Như vậy, khi thực thi thuế tối thiểu toàn cầu, cuộc “cạnh tranh xuống đáy” sẽ chấm dứt.

GS.TS Vũ Minh Khương, giảng viên Trường Chính sách Công Lý Quang Diệu, Đại học Singapore nhấn mạnh, quy tắc mẫu Chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu - Trụ cột 2 (GloBE) – gọi tắt là Quy tắc Trụ cột 2, về thuế tối thiểu toàn cầu có hiệu lực vào cuối năm 2023 là một thời cơ vô giá cho Việt Nam nâng cấp chiến lược và mô hình thu hút FDI. Nó không chỉ giúp Việt Nam có tư duy và tầm nhìn mới mà còn có nguồn lực dồi dào, khả năng gắn kết sâu sắc hơn với các nhà đầu tư chiến lược trong giai đoạn mới này. Thực tế cho thấy, nhiều doanh nghiệp FDI tại Việt Nam có quy mô rất lớn và được hưởng ưu đãi thuế thấp hơn nhiều so với mức tối thiểu 15% nên Việt Nam đứng trước khả năng có nguồn lực bổ sung rất lớn, có thể lên tới hàng tỷ USD mỗi năm để đầu tư phát triển, nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế. Đồng thời, để giữ chân các nhà đầu tư và thu hút các nhà đầu tư chiến lược này, Việt nam cần xây dựng chính sách ưu đãi, hỗ trợ để tăng sự gắn kết và sức cộng hưởng của Việt Nam với các nhà đầu tư trong các thập kỷ tới.

GS.TS Vũ Minh Khương khuyến nghị, thuế tối thiểu toàn cầu góp phần tăng nguồn thu từ thuế, hạn chế các hiện tượng trốn, tránh thuế, chuyển giá... của các tập đoàn đa quốc gia tại Việt Nam. Chính phủ có thể cân nhắc xác định các nhà đầu tư chiến lược là các nhà đầu tư lớn, có hoạt động R&D và công nghệ cao để đưa ra các phương án ưu đãi, hỗ trợ hiệu quả như hỗ trợ trực tiếp để các nhà đầu tư nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh và năng lực cạnh tranh, hỗ trợ đầu tư phát triển hạ tầng và nguồn nhân lực ở các địa phương mà các nhà đầu tư đó hoạt động, hỗ trợ nâng cấp các ngành công nghiệp bản địa phụ trợ cho các nhà đầu tư chiến lược đó, hỗ trợ nâng cao năng suất và khả năng sáng tạo quốc gia.

Thuế tối thiểu toàn cầu góp phần tăng nguồn thu từ thuế, hạn chế các hiện tượng trốn, tránh thuế, chuyển giá... của các tập đoàn đa quốc gia tại Việt Nam.

Đặt ra bài toán, nếu một tập đoàn của Hàn Quốc đang nộp thuế thu nhập DN 7% tại Việt Nam, khi thuế tối thiểu toàn cầu được áp dụng ở Hàn Quốc năm 2024 mà chưa áp dụng ở Việt Nam, tập đoàn đó sẽ phải nộp ít nhất 8% thuế chênh lệch cho Hàn Quốc, nước đặt trụ sở chính. Như vậy, Việt Nam không thu được phần chênh lệch 8%. Nếu tính có khoảng hơn 100 doanh nghiệp phải nộp thuế tối thiểu toàn cầu tại Việt Nam; như vậy, ngân sách của Việt Nam sẽ mất vài tỷ USD/1 năm, trong khi tổng thu ngân sách hàng năm chỉ khoảng 100 tỷ USD.

GS.TSKH. Nguyễn Mại - Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (VAFIE) cho rằng, Việt Nam không thể chậm trễ trong việc áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu, càng chậm sẽ càng thiệt hại.

Theo ông Phan Đức Hiếu, Uỷ ban Kinh tế của Quốc hội, tác động chính sách thuế tối thiểu toàn cầu đến nước ta là có. Một số tính toán cho thấy, trong khi thuế suất phổ thông là 20% thì thuế thực tế với các doanh nghiệp FDI trong kỳ ưu đãi trung bình là 12,3%. Trong đó, một số tập đoàn lớn chỉ ở mức vài %. Khi thuế suất tối thiểu toàn cầu được áp dụng thì có thể một số tập đoàn lớn sẽ phải nộp thêm một phần thuế bổ sung ở nước khác nơi họ có trụ sở chính. Như vậy, lợi ích trước đây là phần ưu đãi thuế họ được hưởng thì nay sẽ không còn nữa hoặc giảm đáng kể. Hiệu lực chính sách ưu đãi đầu tư sẽ bị giảm trong nhiều trường hợp. Tuy nhiên, ngoài tác động tiêu cực, thì chính sách thuế này có cơ hội tăng thu ngân sách và hạn chế trốn tránh thuế, hạn chế tình trạng các quốc gia cạnh tranh thu hút đầu tư theo cách “đưa nhau xuống đáy”.

Còn đó những lo lắng....

Là một doanh nghiệp có thể bị ảnh hưởng trực tiếp từ sáng kiến thuế tối thiểu toàn cầu của Diễn đàn hợp tác toàn cầu về chống xói mòn cơ sở thuế và chuyển lợi nhuận, Tập đoàn Samsung có lý do để lo lắng về việc Việt Nam có thể áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu. Bởi lẽ, Trụ cột 2 của sáng kiến này quy định về thuế suất thuế tối thiểu toàn cầu (15%) dự kiến được áp dụng trong thời gian ngắn tới đây.

Tại buổi làm việc với lãnh đạo tỉnh Thái Nguyên mới đây, ông Choi Joo Ho - Tổng Giám đốc Tổ hợp Samsung Việt Nam bày tỏ, về vấn đề thuế tối thiểu toàn cầu, để tránh ảnh hưởng tới năng lực cạnh tranh của Samsung Việt Nam, Tập đoàn Samsung mong muốn Chính phủ Việt Nam nhanh chóng xem xét và có giải pháp về nội dung này.

Theo số liệu của Tổng cục Thuế, trong hơn 36.500 dự án FDI ở Việt Nam, có khoảng 3% dự án/doanh nghiệp được ưu đãi thuế, chủ yếu các dự án lớn nằm trong các khu công nghiệp, khu kinh tế. Như vậy, chính sách thuế tối thiểu toàn cầu 15% chỉ nhắm vào 3% các dự án đang hoạt động và được ưu đãi thuế của Việt Nam. Thuế thu nhập doanh nghiệp phổ thông của Việt Nam là 20%, trong khi đó thuế thu nhập doanh nghiệp thực tế của các doanh nghiệp FDI là 12,3%. Trong đó, các tập đoàn lớn nước ngoài chỉ chịu thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp là 2,75% đến 5,95% (nhiều dự án FDI lớn được áp dụng thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp 10% trong cả đời dự án, miễn bốn năm, giảm 50% trong chín năm tiếp theo).

Để ứng phó với các bất lợi của việc áp dụng Trụ cột 2, tiếp tục thu hút các tập đoàn đầu tư lớn, các dự án công nghệ cao lựa chọn Việt Nam là địa điểm đầu tư, Diễn đàn doanh nghiệp Việt Nam 2023 (tổ chức ngày 19/3/2023) kiến nghị Chính phủ xem xét các giải pháp để thúc đẩy việc nội luật hóa thuế suất tối thiểu toàn cầu tại Việt Nam. Đồng thời có các phương án hỗ trợ các doanh nghiệp và nhà đầu tư nước ngoài bị ảnh hưởng.

Mặt khác, tại dự thảo Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp đang được lấy ý kiến, Bộ Tài chính cũng đánh giá: Là quốc gia đang phát triển, nhu cầu thu hút nguồn vốn từ bên ngoài là rất lớn, việc các nước tham gia và thực hiện Trụ cột 2 sẽ có nhiều ảnh hưởng đến tính hiệu quả của chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp của nước ta trong những năm tới đây. Vì thế, Bộ Tài chính cho rằng, cần phải rà soát để nghiên cứu sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp tại Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp để một mặt không làm xói mòn cơ sở thuế; mặt khác, vẫn đạt được các mục tiêu trong thu hút nguồn vốn FDI, bảo đảm tính hấp dẫn của môi trường đầu tư trong nước.

Tại dự thảo, Bộ Tài chính tính toán bổ sung nguyên tắc áp dụng ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp thuộc đối tượng áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu (Trụ cột 2) và nguyên tắc nộp bổ sung phần thuế chênh lệch đối với các doanh nghiệp Việt Nam đầu tư ra nước ngoài thuộc đối tượng áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu để bảo đảm quyền đánh thuế của Việt Nam khi tham gia Trụ cột 2. Khi chính sách này được áp dụng dự kiến vào năm 2024, các công ty đa quốc gia đã và đang đầu tư vào Việt Nam có thể phải nộp thuế bổ sung tại các nước khác liên quan hoạt động của các công ty con tại Việt Nam. Khi đó, chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp của Việt Nam sẽ trở nên không còn ý nghĩa.

Theo ông Son Won Sik, đại diện Hiệp hội Doanh nghiệp Hàn Quốc tại Việt Nam (Kocham), Chính phủ Việt Nam đang đưa ra nhiều ưu đãi về thuế hấp dẫn, thu hút dòng vốn FDI. Tuy nhiên, khi thuế tối thiểu toàn cầu thực thi thì ưu đãi về thuế này không hấp dẫn nữa.

Ông Nakajima Takeo, Trưởng đại diện Cơ quan Xúc tiến thương mại Nhật Bản cũng cho rằng, việc áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp và đồng thời ảnh hưởng trực tiếp đến việc giữ chân nhà đầu tư hiện hữu và thu hút các nhà đầu tư mới bởi Việt Nam đang dùng chính sách thuế để thu hút các nhà đầu tư FDI.

Về vấn đề này, theo Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thuế Đặng Ngọc Minh, Việt Nam có quyền đánh thuế hoặc không đánh thuế bổ sung phần thuế suất chênh lệch theo Trụ cột 2, song Việt Nam không có quyền yêu cầu các nước khác không đánh thuế bổ sung hoặc không thực hiện các quy tắc Trụ cột 2 đối với các công ty nước ngoài tại Việt Nam. Khi áp dụng Quy tắc thuế tối thiểu toàn cầu sẽ có những tác động cả về mặt cơ hội và những thách thức đối với kinh tế Việt Nam. Với việc Việt Nam tham gia BEPS từ khá sớm, đồng nghĩa là chúng ta đã sẵn sàng cho sân chơi mới, hoàn cảnh mới, điều kiện mới trong việc thu hút FDI.

Bảo đảm hài hòa lợi ích chính đáng của nhà đầu tư

Về vấn đề này, theo giải thích của Bộ Tài chính, cơ chế áp dụng thu thuế bổ sung đối với công ty mẹ ở nước ngoài không ảnh hưởng đến số thu thuế của Việt Nam đối với các công ty con theo chính sách hiện hành cũng như không bắt buộc Việt Nam phải cắt giảm ưu đãi đã cấp cho các công ty con. Do vậy, Bộ Tài chính khẳng định, chưa phát sinh việc bảo đảm ưu đãi đầu tư đã cấp tại Việt Nam đối với các công ty con thành viên thực hiện đầu tư tại Việt Nam (các đối tượng nộp thuế là các pháp nhân khác nhau tại các quốc gia khác nhau).

Chuyên gia kinh tế Cấn Văn Lực khuyến nghị, Việt Nam cần rà soát và thay đổi chính sách thu hút FDI theo hướng tập trung vào nâng cao năng lực cạnh tranh từ các yếu tố như môi trường đầu tư kinh doanh, lao động có kỹ năng, cơ sở hạ tầng, hệ thống các doanh nghiệp vệ tinh, phụ trợ... Đây vốn là các yếu tố cơ bản khi đưa ra các quyết định đầu tư kinh doanh, thay vì áp dụng các ưu đãi về thuế.

Dưới góc độ quản lý nhà nước về đầu tư, theo Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Thị Bích Ngọc nhận định, suốt gần 35 năm mở cửa, Việt Nam luôn nhất quán chủ trương, thu hút đầu tư nước ngoài là tạo môi trường đầu tư kinh doanh thông thoáng, thuận lợi, có tính tiên lượng cao. Thời gian áp dụng Quy tắc về thuế tối thiểu toàn cầu đang đến gần, đòi hỏi Việt Nam phải đẩy nhanh tiến trình nghiên cứu các chính sách và giải pháp khi Quy tắc thuế tối thiểu toàn cầu được thực thi rộng rãi. Việc thực thi Quy tắc về thuế tối thiểu toàn cầu sẽ có những tác động trực tiếp tới môi trường đầu tư, đồng thời, tạo ra những thách thức mới trong quá trình thu hút FDI của Việt Nam và đầu tư của các doanh nghiệp Việt Nam ra nước ngoài trong thời gian tới.

Thứ trưởng Nguyễn Thị Bích Ngọc cho biết thêm, trong thời gian tới, các bộ, ngành có liên quan của Việt Nam sẽ báo cáo cấp có thẩm quyền xem xét việc áp dụng các biện pháp kịp thời và phù hợp để: góp phần hài hoà lợi ích giữa nhà nước và nhà đầu tư; giữ gìn hình ảnh ổn định của môi trường đầu tư của Việt Nam; khuyến khích các nhà đầu tư duy trì, mở rộng hoạt động đầu tư tại Việt Nam; tiếp tục thu hút được các dự án đầu tư trọng điểm phù hợp với chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong giai đoạn mới.

Bài 1: Nỗ lực quốc tế về việc ngăn chặn BEPS

Bài 2: Thông lệ quốc tế và những nỗ lực hội nhập của Việt Nam