Chặng đường 20 năm vì người nghèo và các đối tượng chính sách xã hội

Những ngày đầu- Nơi khởi nguồn cho một hành trình

Số liệu điều tra của Ngân hàng Thế giới (WB) nêu rõ, những năm 1990, Việt Nam còn là một trong số quốc gia có tỷ lệ hộ nghèo và đói cao, chiếm khoảng 59%. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến nghèo đói, trong đó tình trạng thiếu vốn sản xuất đứng ở vị trí hàng đầu trong khi lĩnh vực tín dụng bao gồm tín dụng Ngân hàng và tín dụng Nhà nước đều do hệ thống Ngân hàng thương mại quốc doanh quản lý và cho vay với những phương thức, thủ tục không khuyến khích được người nghèo tiếp cận vốn vay.

Trước thực trạng đó, bắt đầu từ tháng 3/1995, Ngân hàng Nông nghiệp Việt Nam (NHNNoVN) khởi xướng cùng Ngân hàng Nhà nước (NHNN), Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam (NHNTVN) góp vốn xây dựng Quỹ cho vay ưu đãi hộ nghèo với tổng số tiền ban đầu là 400 tỷ đồng, giao cho NHNoVN quản lý, thực hiện cho hộ nghèo vay với lãi suất ưu đãi, thấp hơn lãi suất cho vay của Ngân hàng thương mại và không phải thế chấp tài sản.

Qua 5 tháng triển khai, đã có gần 500 nghìn hộ nghèo trên phạm vi toàn quốc được vay vốn phát triển sản xuất. Song, do thực tế nguồn vốn của Quỹ quá nhỏ, 400 tỷ đồng, còn số hộ nghèo cần vay vốn lại quá lớn, khoảng 4 triệu hộ, nên đã xảy ra tình trạng cho vay chia đều, trải mỏng, thậm chí có nơi mỗi hộ nghèo chỉ được vay trên dưới 200 nghìn đồng. Hiệu quả của chương trình vì thế chưa được thể hiện rõ rệt.

Trước những thay đổi theo quá trình phát triển kinh tế - xã hội và để khắc phục những hạn chế của Quỹ cho vay ưu đãi hộ nghèo, ngày 31/8/1995, nguyên Thủ tướng Chính phủ Võ Văn Kiệt đã ký Quyết định số 522/TTg về việc thành lập NHNg. Kết quả thu về trong thực tế thật đáng kinh ngạc. Cụ thể, sau 7 năm hoạt động (1995 - 2002), tổng nguồn vốn của NHNg đạt 7.083 tỷ đồng. Nguồn vốn này được tăng trưởng trên cơ sở bàn giao từ Quỹ cho vay ưu đãi hộ nghèo là 518 tỷ đồng, đã góp phần giúp cho trên 644 nghìn hộ thoát nghèo.

Theo TS. Hà Thị Hạnh - nguyên Tổng Giám đốc NHNg 7 năm liền và Tổng Giám đốc NHCSXH đầu tiên, ưu điểm lớn nhất của mô hình NHNg là tiết kiệm chi phí quản lý, vì có thể sử dụng toàn bộ trụ sở, phương tiện, con người có sẵn của NHNo&PTNT để tác nghiệp. Tuy nhiên, mô hình thực chất như một Quỹ ưu đãi, việc điều hành tác nghiệp giao cho NHNo&PTNT đảm nhận, công tác tổ chức Hội đồng quản trị theo hình thức kiêm nhiệm không phân rõ trách nhiệm, cán bộ Ngân hàng thương mại thiên về kinh doanh, chưa quan tâm đúng mức đến tín dụng hộ nghèo...

Đến chặng đường là “điểm sáng” trong công cuộc xóa đói giảm nghèo

Trước yêu cầu của tiến trình hội nhập, cơ cấu lại hệ thống ngân hàng, từng bước tách tín dụng chính sách ra khỏi tín dụng thương mại, ngày 04/10/2002, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 78/2002/NĐ-CP về tín dụng đối với người nghèo và các đối tượng chính sách khác; đồng thời Thủ tướng Phan Văn Khải ký Quyết định số 131/2002/TTg thành lập NHCSXH trên cơ sở tổ chức lại NHNg để thực hiện Nghị định 78 nhằm tập trung các nguồn vốn ngân sách tài trợ cho người nghèo và các đối tượng chính sách khác vào một đầu mối. NHCSXH nhận bàn giao tài sản, các chương trình cho vay hộ nghèo từ NHNo&PTNT, cho vay giải quyết việc làm (GQVL) từ Kho bạc Nhà nước, cho vay học sinh – sinh viên (HSSV) có hoàn cảnh khó khăn từ Ngân hàng Công thương Việt Nam và các nguồn vốn ngân sách địa phương, với tổng số tiền gần 10.000 tỷ đồng.

Tính đến hết tháng 6/2015, mạng lưới hoạt động của NHCSXH đã được xây dựng từ Trung ương đến tỉnh, huyện với 63 chi nhánh, cấp tỉnh, 626 Phòng giao dịch cấp huyện và gần 11 nghìn Điểm giao dịch tại xã. Tổng nguồn vốn đạt trên 141.000 tỷ đồng, dư nợ gần 136.000 tỷ đồng tăng gấp hơn 18 lần so với thời điểm nhận bàn giao. Nợ quá hạn giảm từ 13,75% khi nhận bàn giao xuống còn 0,84% tổng dư nợ.

Vốn chính sách đã góp phần giúp hơn 3,6 triệu hộ vượt qua ngưỡng nghèo, thu hút tạo việc làm cho trên 11,8 triệu lao động, trong đó trên 104 nghìn lao động đi làm việc có thời hạn ở nước ngoài, xây dựng được 6,6 triệu công trình NS&VSMTNT, hỗ trợ 3,3 triệu HSSV có hoàn cảnh khó khăn được vay vốn học tập, xây dựng được 484 nghìn căn nhà cho hộ nghèo và các hộ gia đình chính sách, 700 chòi tránh lũ, trên 102 nghìn ngôi nhà vượt lũ cho hộ gia đình vùng đồng bằng Sông Cửu Long...

Tại sự kiện tổng kết 10 năm hoạt động của NHCSXH (1995-2005), hầu hết các đại biểu đều khẳng định mô hình hoạt động của NHCSXH là đúng đắn, được Đảng và Nhà nước ta triển khai trong suốt thời gian qua. Mới đây, qua giám sát hoạt động của NHCSXH, Quốc hội cũng khẳng định hoạt động của NHCSXH là điểm sáng và trụ cột của cả chương trình xóa đói giảm nghèo của nước ta.

So sánh với một số nước khu vực và quốc tế, Việt Nam có thể tự hào về một mô hình ngân hàng cho người nghèo mà quy mô và tầm ảnh hưởng cũng như chất lượng hoạt động hiệu quả như hiện nay. Trải qua 20 năm xây dựng và phát triển, mô hình hoạt động của NHCSXH đã thể hiện rõ nét tính ưu việt với quy mô hoạt động của NHCSXH còn lớn hơn nhiều so với các mô hình của các ngân hàng đã tồn tại trong khu vực và trên thế giới dành riêng phục vụ cho người nghèo như khẳng định của Thống đốc NHNN kiêm Chủ tịch Hội đồng quản trị NHCSXH Nguyễn Văn Bình trong dịp xuân mới Ất Mùi 2015 vừa qua.