Trong một thông điệp thẳng thắn gửi tới các đồng minh ngày 23-2, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Robert Gates tuyên bố “Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng do các thành viên châu Âu trong nhiều năm qua không đầu tư cho quốc phòng và cũng không muốn phát triển sức mạnh quân sự”.
Thông điệp của người đứng đầu Lầu Năm góc nhấn mạnh: “Hàng loạt khó khăn này mang tính hệ thống, dài hạn và rất nghiêm trọng”. Nó được đưa ra trong bối cảnh NATO đang gặp nhiều khó khăn về tài chính khi mà ngân sách của khối năm 2010 vẫn chưa được dự trù xong. Theo ước tính ban đầu, năm nay, NATO sẽ thiếu khoảng 60 triệu EUR cho ngân sách hoạt động quân sự, vốn đã vượt quá 1 tỷ EUR.
Theo ông Gates, NATO thiếu hụt ngân sách là hệ quả của “những sai lầm ngày càng trầm trọng” trong cách liên minh này xác định các ưu tiên của mình, cũng như cách các thành viên châu Âu nhận thức về vai trò của quân sự. Thế nhưng có một sự thật mà ông Gates lẫn các quan chức NATO không thừa nhận cuộc khủng hoảng này bắt nguồn chính là việc NATO đưa quân sang Afghanistan. Đây là lần đầu tiên NATO đưa quân đến một quốc gia không phải thành viên NATO, vi phạm những nguyên tắc chung của khối là chỉ bảo vệ bên trong các quốc gia thành viên.
Với việc đưa quân sang Afghanistan, NATO có tham vọng trở thành một lực lượng quân sự toàn cầu như lực lượng gìn giữ hòa bình LHQ. Nhưng NATO không phải là LHQ nên chắc chắn không nhận được sự ủng hộ của người dân địa phương. Lực lượng mũ nồi xanh LHQ có nhiệm vụ gìn giữ hòa bình, bảo vệ dân thường ở những vùng xung đột. Còn NATO bảo vệ ai, gìn giữ cái gì khi những trận không kích của Mỹ và NATO nhằm vào Taliban đã giết 25% số dân thường thiệt mạng trong cuộc chiến Afghanistan kể từ khi họ chiếm đóng nước này?
Những vụ “giết nhầm” liên tục xảy ra tại Afghanistan trong thời gian qua đã và đang hủy hoại uy tín và nhiệm vụ của liên quân NATO ở đất nước Hồi giáo này. Có phải NATO đến Afghanistan chỉ để bảo vệ và giữ gìn lợi ích và ảnh hưởng của các cường quốc trong liên minh?
Đó mới là lý do chính khiến nhiều nước không tăng ngân sách quốc phòng cho NATO, bên cạnh những ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng tài chính thế giới. Hiện nay chỉ có 7/28 thành viên NATO dành hơn 3% GDP cho ngân sách quốc phòng, số còn lại chi dưới 2%. Trong bối cảnh nền kinh tế khó khăn, các nước khác trong khối không có quyền lợi gì ở đất nước Trung Á này không thể chi tiền vào cuộc chiến ở đây, trừ khi đó là một chiến dịch nhân đạo do LHQ vận động.
Hẳn nhiều người còn nhớ, trong cuốn hồi ký phanh phui những bê bối trong nội bộ NATO liên quan đến cuộc chiến Afghanistan gây xôn xao dư luận hồi tháng 10 năm ngoái, Rick Hillier, cựu Tổng tham mưu trưởng quân lực Canada tại Afghanistan, nói rằng “NATO đã vạch ra một con đường hủy hoại đức tin và đánh mất sự ủng hộ của nhân dân các nước có binh sĩ tham gia cuộc chiến Afghanistan”.
Cuốn hồi ký (mang tựa đề “A Soldier First: Bullets, Bureaucrats and the Politic of War”) bình luận “NATO đang đi thụt lùi ở Afghanistan vì không có chiến lược hay kế hoạch gì trong tương lai”.