Âm nhạc học là gì?

Những nghiên cứu âm nhạc học phương Tây tiêu biểu

Có thể nói, nhà tư tưởng, nhà toán học vĩ đại Pythagoras (580 – 500 TCN)  là người đi tiên phong trong việc nghiên cứu âm hưởng học, là ông tổ của lĩnh vực nghiên cứu triết học âm nhạc. Pythagoras còn đưa ra suy đoán về mối quan hệ về sự hòa hợp giữa con số và quãng, suy diễn ra giả thuyết “lý luận hài hòa thiên thể”. Ông dự định lấy giả thuyết này để chứng minh mối quan hệ giữa âm nhạc và sự chuyển động của các vì sao trên vũ trụ, từ đó chứng minh bản chất của thế giới. 

Nhà lý luận âm nhạc Aristoxenos  (TK IV TCN) lại phản đối chủ trương dựa vào số học để giải thích âm nhạc của Pythagoras. Trong cuốn “Hòa hợp luận” của mình ông đã đưa ra quan điểm “Lý luận tinh thần” như sau: âm nhạc là môn nghệ thuật chứa đựng tình cảm, âm nhạc có hòa hợp với con người hay không là do khả năng và thói quen cảm thụ âm nhạc của mỗi người, do chủ quan từng người suy xét. Một số triết học gia như Aristotle, Plato… đã đưa ra “lý luận mỹ học và giáo dục”, xuất phát từ đạo đức nghề giáo của mỗi quốc gia để trình bày và phân tích chức năng xã hội của âm nhạc.

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Từ nửa trước của thế kỷ thứ XVIII, người châu Âu  đã rất quan tâm đến âm nhạc Phương Đông. Ghi chép, nghiên cứu âm nhạc Trung Quốc ở thời kỳ ấy điển hình có Jean – Baptiste Du Hatde và Joseph Amiod; Nghiên cứu âm nhạc Nhật Bản có Guillaume – André Villoteau và Francis Taylor Piggot; Âm nhạc Ấn Độ có William Jones và Charles Russel Day.  …. Tuy nhiên, đến giữa thế kỷ thứ XIX, cùng với sự ra đời của Tạp chí Âm nhạc học ở Đức số đầu tiên，học giả người Đức: Friedrich Churysander (1826 – 1901) cho xuất bản “Jahrbücher für Musikalische Wissenschaft - 1863” (Niêm giám khoa học âm nhạc – năm 1863) thì Âm nhạc học mới thực sự được xem là một ngành nghiên cứu khoa học. Trong tiếng Đức, Musik – Âm nhạc, Wissenschaft – khoa học. Đặc biệt là 22 năm sau, khi “Umfang, Methode und Ziel der Musikwissenschaft - 1885” (Phạm vi, phương pháp và mục tiêu nghiên cứu của Âm nhạc học – năm 1885) của nhà âm nhạc học người Đức - GuiDo Adler (1855- 1941) xuất hiện thì những vấn đề về vị trí Mỹ học âm nhạc trong hệ thống Âm nhạc học mới được đề cập và nghiên cứu chỉnh thể. Tuy nhiên, điều này có chính xác và mang tính toàn diện hay không? Chúng ta cùng nhìn lại về lịch sử phát triển và những định nghĩa về ngành khoa học còn non trẻ này.

Những năm 60 của thế kỉ XIX, một số học giả của Đức như Helm Holtz đã đưa ra ý kiến sau: âm nhạc học cần lấy những nguyên liệu vật chất cấu thành nên âm nhạc và quá trình cảm thụ nó làm đối tượng nghiên cứu chính. Nói cách khác là nghiên cứu âm nhạc lấy quá trình vật lý của việc sinh ra và truyền bá âm nhạc cùng quá trình sinh lý mà con người cảm thụ được nó làm đối tượng. Trên thực tế, sẽ coi  âm nhạc học là vật lý âm thanh và sinh lý học âm thanh, từ đó có thể thấy âm nhạc học nghiễm nhiên đã trở thành một bộ phận cấu thành của khoa học tự nhiên.

Cuối thế kỉ XIX, một số nhà nghiên cứu âm nhạc của phương Tây có quan niệm truyền thống như sau: nghiên cứu âm nhạc học cần phải lấy lịch sử phát triển của âm nhạc hoặc nói chính xác hơn là lấy lịch sử âm nhạc phương Tây làm trọng tâm nghiên cứu. Trong một giai đoạn nào đó, họ đã coi nghiên cứu lịch sử âm nhạc phương Tây là âm nhạc học (Musicology) đồng thời lại gọi những nghiên cứu lịch sử âm nhạc của các vùng miền khác là âm nhạc học dân tộc (Ethnomusicology).

Đến năm 1980, trong mục “Âm nhạc học” cuốn 12 của “Tân từ điển âm nhạc Grove và nhạc sĩ ” có viết: Âm nhạc học là lĩnh vực tri thức, lĩnh vực tri thức này coi nghệ thuật âm nhạc là một hiện tượng vật lý, tâm lý, mỹ học và văn hóa là đối tượng nghiên cứu của nó. Có nghĩa là: lấy quy luật, tính chất nghệ thuật trong một chủ thể âm nhạc của toàn bộ nhân loại làm đối tượng nghiên cứu. 

Năm 1989, trong mục “Âm nhạc học” (do Liễu Nãi Hùng, La Truyền Khai biên soạn) của cuốn “Bách khoa toàn thư Trung Quốc – Vũ điệu âm nhạc” cho rằng: Âm nhạc học là chỉ việc nghiên cứu những lý luận khoa học có trong âm nhạc.

Vào năm 1997 , trong mục “Âm nhạc học” của “ Tân từ điển âm nhạc” xuất bản tại Nhật Bản có viết: Âm nhạc học là một lĩnh vực học thuật nghiên cứu mọi thứ có liên quan đến âm nhạc và được vận dụng mọi phương pháp khoa học tiên tiến để nghiên cứu (phương diện khoa học tự nhiên, nhân văn và xã hội).

Nhiệm vụ chung của âm nhạc học là làm sáng tỏ bản chất cũng như quy luật của âm nhạc thông qua những hiện tượng tự nhiên, xã hội và văn hoá có liên quan đến âm nhạc. 

Nghiên cứu các lĩnh vực có liên quan như: Mỹ học âm nhạc, Âm luật học, Nhạc khí học.

Nghiên cứu đặc điểm tư liệu vật chất của âm nhạc phải nghiên cứu cả Thanh học âm nhạc, Âm luật học, Nhạc cụ học…. Nghiên cứu hình thái âm nhạc và các bộ phận cấu thành, phải nghiên cứu các Lý luận kỹ thuật sáng tác như giai điệu, hòa âm, đối vị (phức điệu), phương pháp luận nghiên cứu âm nhạc. Ngoài ra còn có những nghiên cứu từ lĩnh vực biểu diễn nghệ thuật, Lý luận biểu diễn, Phương pháp chỉ huy . 

Cũng vào năm 1997, Trong cuốn “Nhập môn âm nhạc học” của tác giả Du Nhân Hào do nhà xuất bản Âm nhạc nhân dân phát hành, có viết: Đối tượng nghiên cứu của âm nhạc học là những gì có liên quan đến âm nhạc, bao gồm toàn bộ các tác phẩm âm nhạc trước đây và hiện nay cùng các hoạt động âm nhạc khác .

Cùng năm 1989, trong mục “Âm nhạc học” của cuốn “Từ điển bách khoa âm nhạc” do Hà Càn Tam biên soạn, có viết: Âm nhạc học là các lý luận đã có được từ việc nghiên cứu nghệ thuật âm nhạc. Phạm vi nghiên cứu của nó vô cùng rộng lớn, nó có thể đề cập đến những hiện tượng âm nhạc trong xã hội loài người. Âm nhạc học không chỉ nghiên cứu bản thân các tác phẩm âm nhạc mà còn phải cân nhắc đến mối quan hệ giữa âm nhạc và những yếu tố có liên quan. Như vậy, Âm nhạc học là môn khoa học yêu cầu chúng ta cần nghiên từ mọi góc độ như vật lý học, tâm lý học, mỹ học, xã hội học, lịch sử học, dân tộc học .

Nhìn lại những đối tượng và phạm vi nghiên cứu khoa học âm nhạc học đã được đề cập trên cho thấy mỗi thời kì, mỗi nhà nghiên cứu đều có những lý giải của riêng mình, trong đó vừa thể hiện dấu ấn thời đại vừa đánh dấu sự phát triển của khoa học. Ví dụ: quan điểm của Helm Holtz vào những năm 60 của thế kỉ XIX là lấy những thành quả nghiên cứu của khoa học tự nhiên lúc bấy giờ làm nền tảng để phản ánh giới học thuật. Quan điểm này được gợi ý từ các thành tựu đạt được trong khoa học tự nhiên, hi vọng cũng có thể vận dụng được phương pháp thực tiễn để tiến hành các nghiên cứu trong lĩnh vực khoa học nhân văn. Thậm chí đã xuất hiện quan điểm của Chrysander như sau: “âm nhạc học nên có mối liên hệ với ‘khoa học thực tiễn’ đương thời đang có xu hướng phát triển, cần phải trở thành một ngành khoa học được tôn trọng, có ý nghĩa”. Còn trong “Tân từ điển âm nhạc Grove và nhạc sĩ” thì đối tượng nghiên cứu khoa học âm nhạc được sự mở rộng trong phạm vi nghiên cứu âm nhạc của thời đại, bao gồm nghiên cứu những hiện tượng vật lý, tâm lý, mỹ học, văn hóa, mặt khác tiến hành nghiên cứu những giới hạn trong nghệ thuật âm nhạc và bản thể âm nhạc nhưng không thích hợp với phương pháp nghiên cứu nhân loại học và dân tộc học.

Nhiệm vụ của Âm nhạc học

Nhiệm vụ của âm nhạc học là khai thác, thu thập, bảo tồn, chỉnh lý và nghiên cứu những gì có liên quan đến âm nhạc, để trả lời câu hỏi “Âm nhạc là gì?”. Thứ tiếp là những hành vi âm nhạc (gồm hoạt động sinh lý, hoạt động thẩm mỹ, hoạt động sáng tạo, hoạt động biểu diễn, tiếp nhận hành vi và học theo) của các dân tộc, quốc gia cũng như cá nhân trước đây và hiện nay… 

Âm nhạc học cần phải thông qua việc nghiên cứu những hành vi âm nhạc của bản thân con người (cá nhân mỗi người và những người trong toàn xã hội) để giải thích nguyên nhân vì sao những sản phẩm âm nhạc ra đời và cũng nhằm trả lời cho câu hỏi “Vì sao âm nhạc này lại như thế này chứ không phải thế kia?”.

Tính chất khoa học

Về tính chất khoa học, hệ thống học thuật phương Tây thường coi âm nhạc học là một bộ phận của khoa học nhân văn. Vì mục đích của nó suy cho cùng vẫn là nghiên cứu âm nhạc - một hoạt động tâm lý của con người. Nhưng khi đề cập đến các phân ngành khoa học của âm nhạc học, thường sẽ gặp phải vấn đề thuộc tính “song tầng” hoặc “đa tầng”. Ví dụ: Thanh học âm nhạc là sự kết hợp giữa Âm nhạc học và Vật lý học; Nhạc luật học là sự kết hợp giữa Âm nhạc học, Toán học và Vật lý học; Âm nhạc học sinh lý là sự kết hợp giữa Âm nhạc học và Sinh lý học; Âm nhạc công nghệ là sự kết hợp giữa Âm nhạc học và Công nghệ học; Âm nhạc trị liệu là sự kết hợp giữa Âm nhạc học và Y học… Tất cả những phân ngành khoa học kể trên hầu hết đều là những nghiên cứu về mối tương quan giữa âm nhạc học và lĩnh vực khoa học tự nhiên.

Tiếp đó, xã hội âm nhạc học là sự kết hợp giữa Xã hội học và Âm nhạc học; Âm nhạc học quản lý là sự kết hợp giữa Âm nhạc học và Quản lý học; Âm nhạc học giáo dục là sự kết hợp giữa Âm nhạc học và Giáo dục học; Kinh tế học âm nhạc là sự kết hợp giữa Kinh tế học và Âm nhạc học; Âm nhạc học dân tộc là sự kết hợp giữa Âm nhạc học và Dân tộc học…. Những phân ngành khoa học này đều là những nghiên cứu về mối tương quan giữa âm nhạc học và các lĩnh vực khoa học xã hội. 

Triết học âm nhạc là những nghiên cứu về bản chất, chức năng và giá trị âm nhạc; Âm nhạc học lịch sử là những nghiên cứu về quy luật phát triển lịch sử của âm nhạc; Âm nhạc hình thái, sáng tác âm nhạc học, nghệ thuật biểu diễn âm nhạc học, phê bình âm nhạc học… đều là những nghiên cứu về vấn đề âm nhạc thể hiện tinh thần, tình cảm của con người như thế nào? nói chung những nghiên cứu này đều là nghiên cứu về tính chất khoa học nhân văn của âm nhạc. 

Âm nhạc học thuộc về một ngành khoa học tổng hợp có trọng tâm là khoa học nhân văn. Mặc dù những nghiên cứu âm nhạc học đều có liên quan đến lĩnh vực khoa học tự nhiên và khoa học xã hội nhưng vẫn thể hiện bản chất: âm nhạc là biểu hiện tinh thần nhân văn. Từ những yếu tố trên, chúng tôi cho rằng: âm nhạc học thuộc một ngành khoa học của phạm trù khoa học nhân văn.