Phụ nữ Dao ở Nậm Pồ cần mẫn với từng đường thêu, mũi chỉ để tạo ra những bộ
trang phục truyền thống rực rỡ sắc màu. Ảnh PA
Đồng bào Dao ở huyện Nậm Pồ chiếm khoảng 4,15 % tổng dân số toàn huyện, cư trú chủ yếu trên địa bàn 3 xã là Pa Tần, Vàng Đán và Nà Hỳ. Một trong những nét độc đáo nhất thuộc về giá trị văn hóa của người Dao ở Nậm Pồ đó chính là bộ trang phục truyền thống của người phụ nữ dân tộc Dao.
Cùng với thời gian và sự phát triển của cuộc sống, bộ trang phục truyền thống của phụ nữ Dao không ngừng được hoàn thiện bao gồm áo, quần, khăn vấn đầu, thắt lưng… Trong đó, quan trọng và có giá trị thẩm mỹ nhất là chiếc áo dài truyền thống. Đó là chiếc áo tứ thân màu đen, không khoét nách mà tay được đấu thẳng vào thân áo. Phần lớn hoa văn, họa tiết trang trí đều được tập trung ở viền nẹp ngực tà áo và đầu ống tay cao bằng các hình khối mô phỏng hình ảnh dấu chân hổ, hình răng cưa, hình quả trám, hình thập ngoặc, hình hoa cúc, hình sao 5 cánh, hình tháp nhọn… Những hình khối, họa tiết này không chỉ có tác dụng giúp làm đẹp cho chiếc áo mà còn chứa đựng trong đó mong muốn, nguyện cầu của đồng bào người Dao về một cuộc sống no đủ, hạnh phúc, gia đình yên vui, mạnh khỏe.
Cùng với hoa văn, họa tiết thì nét độc đáo nhất trên chiếc áo dài truyền thống của phụ nữ Dao đó là hàng cúc áo bằng bạc lấp lánh. Trên thân áo dài của phụ nữ Dao ở Nậm Pồ bao giờ cũng đính hàng cúc bạc hình chữ nhật to, khắc trên cúc áo được người Dao quen gọi là
“dấu của trời”. Điều này phù hợp với quan niệm truyền thống của người Dao đó là khi mặc trang phục trên người thì họ luôn được trời, tổ tiên che chở, phù hộ. Khi chết, bộ trang phục sẽ được chọn chung và chính những chiếc cúc bạc hình chữ nhật sẽ là dấu hiệu để người phụ nữ Dao “được lên trời, nhận về với tổ tiên của mình”.
Cùng với đó, trong bộ trang phục truyền thống của phụ nữ Dao bao giờ cũng có sự đồng nhất về màu sắc giữa chiếc áo dài và chiếc quần hoặc váy. Nếu như chiếc váy luôn là màu đen tuyền thì quần của phụ nữ Dao khá độc đáo với những hoa văn và họa tiết được thêu tỉ mỉ ở nửa dưới của hai ống quần. Phần trên từ cạp quần tới ngang đầu gối gần như được giữ nguyên, chỉ riêng phần nửa dưới của hai ống quần mới được tập trung thêu các hình khối, hoa văn phong phú. Thông thường, đó sẽ là những họa tiết hình vuông, hình chữ nhật màu đỏ - vàng - trắng, hình cây thông, hình chữ vạn, hình chữ thập…
Khi sử dụng, phần phía trên toàn bộ là màu đen, không có hoa văn sẽ được quấn bằng dây thắt lưng. Tùy từng thời điểm sinh hoạt, lao động, đi liền với chiếc quần hoặc váy thường là loại xà cạp truyền thống. Xà cạp có hình tam giác thường, đuôi dài, nhọn. Xà cạp được làm bằng bông nhuộm chàm, mặt phải thêu nhiều kiểu hoa văn với nhiều màu chỉ khác nhau. Được tạo lên từ những loại chỉ nhiều màu sắc, sự rực rỡ của xà cạp vốn là một điểm nhấn quan trọng trong trang phục truyền thống của phụ nữ Dao. Tùy theo điều kiện gia đình, xung quanh xà cạp có thể được đính tua bông màu hồng, có thể đính kèm một sợi xà tích bằng bạc trắng nguyên chất (thường là khi mặc váy)… Sợi dây xà tích được đính khéo léo từ trái qua phải và về sau. Theo người Dao, sợi dây xà tích có giá trị thẩm mỹ giúp điểm xuyết, trang điểm thêm cho bộ trang phục.
Bà Lý Thị Sình, bản Sín Chải 2, xã Nà Hỳ (Nậm Pồ) cho biết: “Sự phối hợp giữa chiếc áo dài, chiếc quần truyền thống và xà cạp hoặc chiếc áo dài, chiếc váy và sợi dây xà tích đã chứa đựng trong đó những ý nghĩa nhân văn, thẩm mỹ khá sâu sắc. Đó là phản ánh cách suy nghĩ, sự mong ước của người Dao về sự tuần hoàn liên tục của cuộc sống, sự sinh sôi phát triển của giống nòi”.
Không thể bỏ qua chiếc khăn đội đầu khi tìm hiểu về giá trị văn hóa của trang phục truyền thống dành cho phụ nữ Dao ở Nậm Pồ. Toàn bộ mặt phải chiếc khăn đội đầu của người phụ nữ Dao ở đây được thêu kín các họa tiết trang trí bằng chỉ màu trắng, xanh lơ, màu đỏ tươi với hệ thống những hình tam giác nối tiếp nhau. Khăn luôn được gấp đôi theo chiều dọc, khi đội thì cuộn nhiều vòng quanh đầu. Theo quan niệm truyền thống của đồng bào Dao, những họa tiết trang trí hình tam giác trên chiếc khăn đội đầu có ý nghĩa mô phỏng, tái hiện hình ảnh chiếc cối giã gạo bằng sức nước quen thuộc của đồng bào Dao xưa. Ẩn chứa trong đó là tín ngưỡng phồn thực, mong ước mùa màng bội thu, cơm gạo đủ đầy…
Tận mắt nhìn ngắm hình ảnh những thiếu nữ, phụ nữ Dao xúng xính trong những bộ trang phục truyền thống đang miệt mài với từng đường kim, mũi chỉ… chúng tôi như cảm nhận sâu sắc hơn những giá trị văn hóa kết tinh trong bộ trang phục truyền thống. Mong sao cùng với nhịp độ phát triển của đời sống xã hội, những giá trị văn hóa độc đáo ấy sẽ luôn được gìn giữ, bảo tồn và truyền lại cho các thế hệ mai sau./.