Ngăn chặn thực trạng vi phạm bản quyền sách trên không gian mạng

Các đồng chí chủ trì hội thảo. (Ảnh: Chi Mai)

Ngày 15/9, tại hội trường Trung tâm báo chí TP Hồ Chí Minh, Hội Xuất bản Việt Nam tổ chức Hội thảo khoa học quốc tế "Bảo vệ bản quyền sách trên không gian mạng".

Hội thảo là diễn đàn cho các nhà khoa học, nhà hoạch định chính sách, nhà quản lý, các đơn vị xuất bản Việt Nam và các nước Đông Nam Á trao đổi kinh nghiệm, giải pháp tăng cường hiệu quả bảo vệ bản quyền sách trong bối cảnh chuyển đổi số và hội nhập quốc tế lĩnh vực xuất bản.

Các tham luận gửi tới Hội thảo đã tập trung vào việc tìm giải pháp nhằm ngăn chặn thực trạng vi phạm bản quyền sách trên không gian mạng đang diễn ra phổ biến hiện nay. Rất nhiều giải pháp được đưa ra, từ hoàn thiện hệ thống pháp luật về sở hữu trí tuệ, công tác quản lý, thực thi chính sách, nhận thức và năng lực của các chủ thể, công tác tuyên truyền, giáo dục….

Các vi phạm về bản quyền số ngày một nhiều, đa dạng và khó kiểm soát

Báo cáo đề dẫn hội thảo, ông Nguyễn Nguyên - Cục trưởng Cục Xuất bản, In và Phát hành, Phó Chủ tịch Hội Xuất bản Việt Nam cho rằng, sự phát triển như vũ bão của Internet và sự tiến bộ vượt bậc của công nghệ đặc biệt là các công nghệ số đã tạo điều kiện cho các tác giả, chủ sở hữu quyền, các đơn vị xuất bản có thể truyền bá, lưu trữ tác phẩm nhanh chóng và rộng rãi hơn. Nhưng chính sự phát triển này của công nghệ trong khi mà các yếu tố quan trọng khác như năng lực quản lý nhà nước, năng lực quản trị của doanh nghiệp, nhà xuất bản và ý thức bảo vệ bản quyền của người sử dụng còn hạn chế khiến tình trạng vi phạm bản quyền tác giả trong hoạt động xuất bản ngày càng trở nên nghiêm trọng với nhiều hình thức tinh vi, phức tạp, đe dọa nghiêm trọng sự phát triển ổn định, bền vững của nhiều nền xuất bản, trong đó có các quốc gia ASEAN.

Theo Nhà văn Nguyễn Nhật Ánh, hiện nay nạn sách giả, sách lậu đã có thể gọi là “quốc nạn”. Nó giống như một thứ vi rút, một thứ dịch bệnh liên tục bào mòn sức khỏe văn hóa, sức khỏe tinh thần của cộng đồng. Nhìn xa hơn, nạn sách giả, sách lậu còn làm xấu hình ảnh của đất nước, làm ảnh hưởng đến môi trường kinh doanh nói chung và kinh doanh văn hóa của Việt Nam nói riêng. Với một quốc gia mà nạn xâm phạm bản quyền diễn ra ngang nhiên từ năm này qua năm khác với quy mô ngày càng lớn, các nhà đầu tư hiển nhiên sẽ dè dặt khi hợp tác. Dẹp hay không dẹp được tệ nạn này, nó sẽ cho thấy năng lực quản lý và quyết tâm của nhà nước trong việc làm trong sạch hóa môi trường văn hóa và kinh doanh của đất nước.

Bà Phan Thị Thu Hà, Chủ tịch HĐTV - Giám đốc Nhà xuất bản Trẻ thông tin, theo số liệu nghiên cứu năm 2022 của Media Partners Asia, Việt Nam đứng thứ ba trong khu vực (sau Indonesia và Philippines) về tỷ lệ vi phạm bản quyền trên không gian số. Tính theo đầu người, Việt Nam đứng thứ nhất, với khoảng 15,5 triệu người xem bất hợp pháp, làm thất thoát khoảng 348 triệu USD. Vi phạm quyền tác giả trên không gian số được thể hiện với nhiều hình thức khác nhau, và ảnh hưởng đến hầu hết các nội dung văn hóa - nghệ thuật: văn học, hội họa, âm nhạc, điện ảnh... Chưa bao giờ, vấn nạn xâm phạm quyền tác giả đối với các nội dung trên nền tảng số gióng lên hồi chuông báo động không chỉ cho các lực lượng chức năng mà còn là các cá nhân, tập thể liên quan như hiện nay.

Nhiều trang web công bố các “sản phẩm văn hóa lậu” ngày càng “nở rộ”, hoạt động ngang nhiên, bất chấp các quy định của pháp luật. Cùng với sự phát triển của khoa học công nghệ, các hành vi xâm phạm sở hữu trí tuệ được thực hiện bằng nhiều phương thức, thủ đoạn mới nhằm làm cho người tiêu dùng và cơ quan chức năng khó phát hiện. Ngoài ra, những hành vi xâm phạm quyền tác giả này còn được tiếp tay bởi nhiều “người dùng” khi đọc, xem các bản sao chép lậu trên mạng. Thậm chí, có nhiều người sử dụng tác phẩm văn học, nghệ thuật để sản xuất những nội dung khác đưa lên mạng xã hội mà không cần xin phép hay trả tác quyền. Hơn nữa, các hình thức, phương pháp vi phạm bản quyền hết sức tinh vi và biến đổi liên tục, luôn che giấu thông tin chi tiết, thực hiện xuyên biên giới từ nước ngoài cung cấp dịch vụ vào Việt Nam.

Các đại biểu tham dự Hội thảo. (Ảnh: Chi Mai)

Cùng quan điểm trên, ông Đinh Quang Hoàng- Giám đốc Công ty cổ phần sách điện tử Waka nhấn mạnh: Bảo vệ bản quyền sách điện tử phức tạp và nhiều “mặt trận” hơn việc bảo vệ bản quyền sách truyền thống. Đôi khi người bị vi phạm còn không biết mình bị vi phạm, hoặc người vi phạm cũng không ý thức được hành động của minh là vi phạm. Người dùng cũng không thực sự phân biệt rõ đơn vị nào là chính thống – có sở hữu bản quyền, và đơn vị nào là lậu.

Giải pháp nâng cao hiệu quả bảo vệ bản quyền sách trên không gian mạng

Đại diện Công ty CP Đầu tư và Phát triển Giải pháp công nghệ V&V cho rằng, bảo mật công nghệ thông tin trong xuất bản và lưu trữ sách không chỉ đảm bảo bản quyền của tác giả mà còn bảo vệ thông tin quan trọng khỏi rủi ro mất mát hoặc xâm nhập không mong muốn. Bảo vệ bản quyền sách trên không gian mạng là một thách thức không ngừng đối với ngành công nghiệp sách trong thời đại số hóa. Tuy nhiên, thông qua việc sử dụng các giải pháp kỹ thuật như DRM, watermarking, công nghệ blockchain… theo dõi hoạt động trực tuyến và ưu tiên các dịch vụ đăng ký, ngành xuất bản có thể tăng cường sự bảo vệ cho bản quyền sách và đảm bảo rằng tác giả và nhà xuất bản nhận được giá trị công bằng cho tác phẩm của họ. Cần phải lưu ý rằng việc thực hiện các giải pháp này cần sự hợp tác chặt chẽ giữa các bên liên quan, từ tác giả và nhà xuất bản đến cơ quan thực thi pháp luật và nhà cung cấp dịch vụ trực tuyến.

Đồng ý với ý kiến trên, ThS. Phạm Thị Kim Oanh, Phó Cục trưởng Cục Bản quyền tác giả cho biết, Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng xác định một trong những nhiệm vụ trọng tâm trong nhiệm kỳ là phải “hoàn thiện hệ thống pháp luật, nhất là pháp luật về bảo hộ sở hữu trí tuệ”. Ngoài ra, việc “tăng cường công tác bảo hộ và thực thi quyền sở hữu trí tuệ” cũng được đặt ra trong nhiệm vụ chung về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, nằm trong Chiến lược của Đảng về phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2021-2030.

Tiếp tục mục tiêu hoàn thiện hệ thống pháp luật về sở hữu trí tuệ theo hướng minh bạch, đồng bộ, khả thi, dễ tiếp cận, bên cạnh Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ năm 2022; Nghị định số 17/2023/NĐ-CP, Cục Bản quyền tác giả hiện đang chủ trì, phối hợp với các đơn vị liên quan tham mưu cho Lãnh đạo Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xây dựng trình Chính phủ ban hành Nghị định thay thế Nghị định số 131/2013/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính về quyền tác giả, quyền liên quan.

Nhà văn Nguyễn Nhật Ánh trình bày tại Hội thảo. (Ảnh: Chi Mai)

Đưa ra  một số giải pháp nâng cao hiệu quả bảo vệ bản quyền sách trên không gian mạng, ThS. Phạm Thị Kim Oanh cho rằng cần nâng cao vai trò, trách nhiệm của cơ quan thực thi bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực xuất bản, phát hành sách. Đồng thời, cần có ý thức tôn trọng, bảo vệ sự sáng tạo trong văn học nghệ thuật và khoa học qua các tác phẩm sách, thể hiện trước hết bằng việc đọc, xem, sử dụng sách có bản quyền và không sao chép, chia sẻ sách của người khác mà chưa được sự đồng ý dưới mọi hình thức. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao ý thức của các chủ thể quyền, tổ chức, cá nhân khai thác, sử dụng và người dân về thực thi pháp luật về quyền tác giả, quyền liên quan bằng các hình thức đa dạng, phong phú, hấp dẫn, tập trung vào các nhóm chủ thể cụ thể, đặc thù riêng như nhóm chủ thể có quyền, nhóm doanh nghiệp làm trong lĩnh vực sáng tạo, nhóm khai thác, sử dụng,…; Tổ chức tập huấn đội ngũ làm công tác quản lý và thực thi pháp luật về quyền tác giả, quyền liên quan từ trung ương đến địa phương…

Trình bày giải pháp của mình, Đại tá, ThS. Phạm Văn Trường Giám đốc - Tổng biên tập Nhà xuất bản Quân đội nhân dân chia sẻ: Cần hoàn thiện thể chế, hệ thống pháp luật về sở hữu trí tuệ; không ngừng đổi mới hình thức tuyên truyền, phổ biến pháp luật về sở hữu trí tuệ; toàn xã hội đồng thanh nói không với sách giả, sách lậu, nhất là trên không gian mạng; cần có sự can thiệp mạnh tay và kịp thời của công nghệ bằng cách cho phép tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả giới hạn hành vi của người dùng internet ngay cả khi người dùng đã truy cập vào tác phẩm, chẳng hạn chặn tải xuống, chặn sao chép hoặc chỉ cho phép đọc một phần nội dung... từ đó hạn chế hành vi "trộm cắp" tri thức...

Ông Nguyễn Mạnh Hùng - Chủ tịch Vũ Thủy - Giám đốc Bản quyền Công ty sách Thái Hà cho rằng: Bảo vệ bản quyền sách trên không gian mạng là một vấn đề cực kỳ quan trọng trong ngành xuất bản. Điều này đồng nghĩa với việc đảm bảo sự tôn trọng và thực hiện quyền đã kí, góp phần tạo ra một môi trường kinh doanh minh bạch và chuyên nghiệp. Qua việc bảo vệ bản quyền, chúng ta không chỉ đảm bảo quyền lợi của các đơn vị xuất bản mà còn tôn vinh sự sáng tạo của tác giả, thúc đẩy sự phát triển của văn hóa và kiến thức, đồng thời duy trì một cơ sở cho sự đầu tư và sáng tạo trong tương lai.

Phát biểu kết luận hội thảo, ông Phạm Minh Tuấn, Chủ tịch Hội Xuất bản Việt Nam, Chủ tịch Hiệp hội Xuất bản Đông Nam Á nhiệm kỳ 2022 – 2023  cho hay: Vấn nạn vi phạm bản quyền sách trên không gian mạng cần sớm được ngăn chặn để bảo vệ quyền tác giả, giá trị, công sức của việc sáng tạo giá trị tri thức và cũng chính là bảo vệ bạn đọc. Nhưng muốn làm được điều này không thể một mình có thể giải quyết, mà cần có sự chung tay phối hợp đấu tranh của tất cả các quốc gia. Hiệp hội Xuất bản Đông Nam Á (ABPA) cần phải đi tiên phong trong vấn đề này. Nỗ lực phối hợp cùng nhau đề xuất các cơ chế, chính sách, biện pháp, chia sẻ kinh nghiệm đấu tranh với hành vi vi phạm bản quyền là một giải pháp cần được đẩy mạnh trong thời gian tới./.