Là cố vấn chính sách thoát nước tại Bộ Xây dựng Việt Nam, ông Norihide Tamoto - chuyên gia của Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) cho rằng: Việt Nam và Nhật Bản có nhiều nét tương đồng, đều chịu ảnh hưởng của biến đổi khí hậu với lượng mưa có xu hướng tăng mạnh. Do vậy, theo chuyên gia của JICA, Việt Nam có thể tham khảo chính sách của Nhật Bản để đưa ra những giải pháp phòng chống và ứng phó kịp thời tránh ngập úng đô thị.
 |
| Tình trạng ngập úng hay xảy ra tại các đô thị lớn như Hà Nội khi có mưa to. (Ảnh: TTXVN) |
Theo ông Norihide Tamoto, tại Nhật Bản, việc phát triển hệ thống thoát nước ban đầu tập trung vào việc tiêu thoát nước mưa trong thành phố một cách nhanh chóng. Việc này cũng nhằm tránh tình trạng điều kiện vệ sinh xuống cấp do nước mưa đọng lại kéo dài trong thành phố. Vì vậy, tại Nhật Bản, các dự án xây dựng công trình thoát nước, xử lý nước thải, trong đó có thoát nước mưa thuộc trách nhiệm của Chính phủ (bao gồm cả chính quyền địa phương) thay vì thuộc trách nhiệm của khu vực tư nhân. Chính quyền địa phương sở hữu và quản lý cơ sở hạ tầng thoát nước, xử lý nước thải và chịu trách nhiệm cuối cùng về hoạt động của các cơ sở hạ tầng đó.
Trên thực tế, lượng mưa có xu thế thay đổi trong những năm gần đây và việc phòng ngừa thiệt hại do ngập lụt ngày càng trở nên khó khăn hơn nếu chỉ giải quyết bằng cách lắp đặt đường ống và máy bơm để thoát nước mưa. Do đó, căn cứ của các chính sách gần đây ở Nhật Bản là kết hợp “các giải pháp cứng” (như phát triển cơ sở vật chất) và “các giải pháp mềm” (như cung cấp thông tin, khuyến khích sơ tán đến khu vực an toàn) trong khi vẫn tận dụng tối đa cơ sở hạ tầng hiện có. Bên cạnh đó là chính sách ưu tiên giải pháp cho các khu vực quan trọng như các khu vực tập trung nhiều chức năng đô thị. Như vậy, có thể nói, cách tiếp cận cơ bản trong chính sách thoát nước mưa đô thị ở Nhật Bản là sự kết hợp và ưu tiên các giải pháp.
Luật Phòng chống ngập sửa đổi năm 2015 của Nhật Bản cho phép chính quyền địa phương xác định các khu vực có thể bị thiệt hại đáng kể do nước mưa tràn khỏi cống khi lượng mưa dự kiến có cường độ tối đa - gọi là “các khu vực có nguy cơ bị ngập”. Đối với các công trình thoát nước mưa nằm trong khu vực này, chính quyền địa phương có thể đặt trước “mực nước cảnh báo”, khi mưa lớn, mực nước trong đường ống đạt đến mức cảnh báo thì thông tin phải được thông báo kịp thời đến các phương tiện thông tin đại chúng và các bộ phận phòng chống thiên tai. Mục đích của chính sách này là khuyến khích người dân hành động kịp thời, chẳng hạn như sơ tán khi mưa lớn.
Do hạn chế về sử dụng đất, nhiều thành phố của Nhật Bản đã xây dựng các tunnel ngầm quy mô lớn để trữ nước mưa tạm thời. Ngoài các tunnel như vậy, còn có nhiều công trình kiểm soát nước mưa chảy tràn vào cống và sông như các công trình thấm nước mưa trên diện rộng. Bản thân việc thấm nước mưa không hiệu quả lắm khi mưa lớn, nhưng khi kết hợp với các biện pháp khác, nó có thể làm tăng hiệu quả tổng thể của công trình.
Về các giải pháp mềm, thông tin cảnh báo đến người dân và các nhà quản lý hệ thống thoát nước và quản lý sông là những hoạt động quan trọng. Để làm điều này một cách hiệu quả, cần phải xây dựng một hệ thống có thể ngay lập tức thu thập và phân tích dữ liệu từ các máy đo mực nước và dữ liệu lượng mưa. Hệ thống sử dụng AI để phân tích và dự đoán lượng mưa, mực nước trong đường ống và khu vực ngập lụt dựa trên máy đo mực nước lắp đặt trong đường ống thoát nước, thông tin quan sát từ radar khí tượng (radar MP băng tần X có độ phân giải cao) và dữ liệu từ mạng lưới đường ống sông và cống thoát nước.
 |
| Các giải pháp kiểm soát ngập đô thị tại Nhật Bản. (Nguồn: JICA) |
Những dự đoán này cho phép chính quyền địa phương cung cấp cho người dân, trường học và nhà quản lý cơ sở hạ tầng những thông tin cần thiết. Ngoài ra, việc hệ thống này ghi lại thông tin tài sản và lịch sử bảo trì cơ sở hạ tầng cũng có thể hữu ích cho việc quản lý cơ sở hạ tầng lâu dài, góp phần nâng cao hiệu suất của các doanh nghiệp xử lý nước thải.
Để đảm bảo công tác phòng chống và ứng phó kịp thời tránh ngập úng đô thị ở Việt Nam, ông Norihide Tamoto cho rằng, việc đầu tiên là chính quyền các địa phương cần bảo đảm nguồn tài chính và thiết lập nguyên tắc kế toán.
Bên cạnh đó, theo ông Norihide Tamoto, Việt Nam cần đảm bảo việc quy hoạch và mục tiêu cho thoát nước mưa. Theo luật quy hoạch hiện hành của Việt Nam, các tỉnh thành phố không trực thuộc Trung ương không được phép lập quy hoạch thoát nước chuyên ngành, nhưng để thực hiện thoát nước mưa, mỗi tỉnh, thành phố cần phải có quy hoạch thoát nước riêng.
Ông cũng khuyến nghị Việt Nam cần thành lập các hội đồng liên quan đến thoát nước đô thị để các bên liên quan có thể thông qua đó trao đổi ý kiến và thống nhất các biện pháp ứng phó thiệt hại do ngập úng. Ví dụ ủy ban nhân dân cấp tỉnh có thể là cơ quan tốt nhất để đảm nhận vai trò hội đồng này.
Giải pháp tiếp theo là cần quản lý hạ tầng hiệu quả. Theo ông Norihide Tamoto, cơ sở hạ tầng là nền tảng được sử dụng trong thời gian dài nên phải được quy hoạch, xây dựng và quản lý với tầm nhìn dài hạn. Do đó, Việt Nam cần khẩn trương phát triển cơ sở hạ tầng để đáp ứng với tốc độ đô thị hóa và phát triển kinh tế nhanh chóng./.