Nguyên nhân nào khiến không khí đô thị ngột ngạt?
Hiện tại, Hà Nội có dân số hơn 9 triệu người, trong đó dân số đô thị chiếm hơn 40%. Thành phố có 10 khu công nghiệp, khoảng 1.300 làng nghề, hơn 7 triệu xe máy và hơn 600.000 ô tô. Mỗi ngày, Hà Nội tiêu thụ khoảng 80 triệu KWh điện và hàng triệu lít xăng, dầu, chưa kể đến tình trạng đốt phụ phẩm nông nghiệp và rác thải tự phát diễn ra thường xuyên - các nguồn phát thải lớn, gây ô nhiễm không khí nghiêm trọng.
 |
| Tình trạng ô nhiễm ở Thủ đô Hà Nội ngày càng nghiêm trọng, mới gần đây Hà Nội được xếp vào top 3 nơi ô nhiễm nhất thế giới. Nguồn: Internet |
Bộ TN&MT đã triển khai Chiến lược bảo vệ môi trường quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 và hiện thực hóa các chỉ đạo của Chính phủ, nhằm bảo vệ môi trường, bảo đảm sức khỏe cộng đồng. Bộ TN&MT đã tham mưu để Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị số 03/CT-TTg ngày 18/01/2021 nhằm tăng cường kiểm soát ô nhiễm không khí và gần đây là Quy hoạch bảo vệ môi trường quốc gia giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến 2050. Những quy định này, cùng Luật Bảo vệ môi trường 2020 và các văn bản hướng dẫn, đóng vai trò quan trọng trong việc cụ thể hóa chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, hướng tới phát triển bền vững.
Theo lãnh đạo Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội, thành phố thường xuyên đối mặt với tình trạng ô nhiễm không khí nghiêm trọng. Kết quả quan trắc gần đây cho thấy, số ngày mà chỉ số chất lượng không khí (VN-AQI) ở mức kém và xấu chiếm hơn 30% số ngày trong năm. Nồng độ bụi PM2.5 trung bình năm tại Hà Nội vượt khoảng gần 2 lần quy chuẩn kỹ thuật quốc gia.
Giao thông vận tải với hàng triệu phương tiện cá nhân hoạt động liên tục là nguyên nhân hàng đầu gây ô nhiễm tại Hà Nội. Các phương tiện, đặc biệt là xe cũ kỹ, thải ra hàng loạt chất độc hại như CO2, bụi mịn PM2.5, làm không khí đặc quánh và gây hại nghiêm trọng cho hệ hô hấp của người dân.
Để đối phó với tình trạng này, Phó Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội, ông Nguyễn Minh Tấn, cho biết thành phố đã xây dựng Kế hoạch quản lý chất lượng không khí đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2035. Mục tiêu là giảm thiểu tối đa ô nhiễm không khí, đảm bảo chất lượng không khí ở mức tốt và trung bình theo chỉ số VN-AQI ít nhất 75% số ngày trong năm; giảm phát thải PM2.5 từ các nguồn thải chính, với tổng phát thải bụi PM2.5 giảm khoảng 20% so với năm 2019, tương đương giảm 6.200 tấn PM2.5.
Ngoài ra, khí thải từ các khu công nghiệp, nhà máy sản xuất quanh Hà Nội cũng là một thủ phạm lớn. Các nhà máy này thải lượng lớn SO2, NOx và bụi vào không khí. Các công trình xây dựng với hoạt động đào, khoan, và vận chuyển nguyên liệu phát tán một lượng bụi khổng lồ, khiến môi trường xung quanh thêm ô nhiễm.
Bên cạnh đó, hoạt động sinh hoạt hàng ngày như đốt rác thải, sử dụng bếp than, gỗ cũng góp phần không nhỏ vào việc làm ô nhiễm không khí. Đây là những thói quen cần thay đổi để bảo vệ môi trường sống chung.
Hơn nữa, một số yếu tố khác cũng làm gia tăng tình trạng ô nhiễm ở Hà Nội. Việc sử dụng máy phát điện cá nhân, đặc biệt ở các khu vực có nguồn điện không ổn định, dẫn đến lượng khí thải độc hại như CO2 và NOx cũng gia tăng. Những máy phát điện cỡ nhỏ thường không có thiết bị kiểm soát khí thải hiệu quả, gây ra mức độ ô nhiễm đáng kể tại các khu dân cư.
Thêm vào đó, nhu cầu tiêu thụ năng lượng cao ở các tòa nhà cao tầng, văn phòng, trung tâm thương mại và khu dân cư cũng khiến các nhà máy điện phải hoạt động hết công suất, dẫn đến phát thải nhiều khí nhà kính và bụi mịn. Quá trình đốt nhiên liệu hóa thạch để sản xuất điện góp phần đáng kể vào ô nhiễm không khí ở Hà Nội.
Hà Nội cũng đã ban hành nhiều chương trình phát triển theo hướng kinh tế xanh, đẩy mạnh các biện pháp giảm phát thải cacbon và nâng cao chất lượng sống, góp phần vào mục tiêu quốc gia về phát thải bằng “0” vào năm 2050. Với quyết tâm này, Hà Nội đã trình Quốc hội ban hành Luật Thủ đô (sửa đổi), trong đó có quy định tiêu chí và thủ tục xác định vùng phát thải thấp, nhằm hạn chế các phương tiện giao thông gây ô nhiễm và đã xây dựng Kế hoạch quản lý chất lượng không khí đến năm 2030, tầm nhìn 2035.
Vai trò của người dân trong cuộc chiến chống ô nhiễm không khí…
Việc kiểm soát ô nhiễm không khí không chỉ là trách nhiệm của chính quyền mà còn là sự tham gia tích cực của mỗi người dân. Để góp phần làm cho bầu không khí Hà Nội trở nên trong lành hơn, mỗi người dân có thể áp dụng nhiều biện pháp từ nhỏ đến lớn.
Một trong những cách hiệu quả nhất để giảm ô nhiễm không khí là hạn chế sử dụng phương tiện cá nhân và ưu tiên phương tiện công cộng như xe buýt, tàu điện. Bên cạnh đó, xu hướng chia sẻ xe (carpooling) cũng giúp giảm số lượng xe lưu thông và lượng khí thải ra môi trường. Mỗi chuyến xe cá nhân được cắt giảm sẽ giúp bầu không khí bớt đi phần nào ô nhiễm, và nếu tất cả cùng hành động, kết quả sẽ vô cùng đáng kể.
Trong sinh hoạt hằng ngày, mỗi người dân có thể tiết kiệm năng lượng và sử dụng năng lượng sạch để giảm thiểu ô nhiễm. Việc tiết kiệm điện và sử dụng các thiết bị tiết kiệm năng lượng không chỉ giúp giảm chi phí mà còn giảm áp lực lên hệ thống điện của thành phố. Ngoài ra, người dân cũng có thể đầu tư vào năng lượng tái tạo như pin mặt trời để bảo vệ môi trường và tiết kiệm trong dài hạn.
 |
| Hình ảnh minh hoạ những vấn đề gây ra ô nhiễm môi trưởng ở Thủ đô Hà nội. Nguồn: Internet |
Nhiều gia đình ở Hà Nội vẫn còn sử dụng than tổ ong hoặc các nhiên liệu gây ô nhiễm khác trong nấu nướng. Việc chuyển sang sử dụng bếp điện, bếp từ hay bếp gas sẽ giúp giảm phát thải khí độc ra không khí. Không chỉ giúp giảm ô nhiễm, các loại bếp hiện đại này còn an toàn hơn cho sức khỏe gia đình, giảm thiểu nguy cơ về cháy nổ.
Việc đốt rác thải, nhất là ở các khu vực ngoại thành, tạo ra lượng khói độc lớn, ảnh hưởng tiêu cực đến không khí và sức khỏe cộng đồng. Để giảm thiểu ô nhiễm, người dân có thể phân loại rác tại nguồn, tận dụng các chương trình thu gom và tái chế. Rác hữu cơ cũng có thể được sử dụng làm phân bón thay vì đốt, giảm phát thải khí độc và giúp cải thiện môi trường.
Cây xanh có khả năng hấp thụ CO2 và cung cấp oxy, giúp làm sạch không khí. Nếu mỗi hộ gia đình trồng một vài cây xanh quanh nhà, không chỉ tạo không gian xanh mà còn giúp giảm ô nhiễm không khí. Người dân cũng có thể tham gia trồng cây ở các khu vực công cộng để góp phần tạo ra “lá phổi xanh” cho Hà Nội, giảm bụi và mang lại không gian sống lành mạnh hơn.
Bên cạnh đó, việc sử dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường như túi vải, bình nước cá nhân, và các sản phẩm tái chế cũng góp phần bảo vệ không khí và giảm gánh nặng về rác thải cho thành phố. Sử dụng các sản phẩm ít hóa chất và dễ phân hủy giúp giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường.
Mỗi người dân có thể đóng vai trò như một “người giám sát” không khí bằng cách phát hiện và báo cáo các hành vi gây ô nhiễm như đốt rác hay xả thải trái phép để chính quyền kịp thời xử lý. Đồng thời, việc tuyên truyền về bảo vệ môi trường trong gia đình và cộng đồng xung quanh sẽ giúp lan tỏa ý thức sống xanh, tạo ra thay đổi tích cực rộng rãi.
Cuối cùng, người dân có thể tham gia các chương trình hoặc tổ chức bảo vệ môi trường như các chiến dịch thu gom rác thải, trồng cây, hay các sự kiện tuyên truyền. Tham gia các hoạt động này không chỉ nâng cao nhận thức mà còn tạo điều kiện để mỗi người điều chỉnh và áp dụng các thói quen sống tích cực hơn.
Vai trò của chính quyền trong việc cải thiện không khí…
Dù người dân có đóng vai trò quan trọng, nhưng không thể thiếu sự hỗ trợ và phối hợp từ phía chính quyền trong việc giảm thiểu ô nhiễm không khí.
Phó Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội, ông Nguyễn Minh Tấn, cho biết thành phố đang đối mặt với vấn nạn ô nhiễm không khí ngày càng nghiêm trọng do tốc độ đô thị hóa, phát triển kinh tế và sự gia tăng dân số nhanh chóng.
Để giải quyết tình trạng này, Hà Nội đã đề xuất với Bộ Tài nguyên và Môi trường xây dựng một cơ chế phối hợp giữa các bộ, ngành và địa phương để chia sẻ dữ liệu về ô nhiễm không khí và phối hợp xử lý ô nhiễm liên vùng, liên tỉnh. Hà Nội cũng đề nghị triển khai các quy định của Quyết định số 224/QĐ-TTg ngày 7/3/2024 và Quyết định số 611/QĐ-TTg ngày 8/7/2024 của Thủ tướng Chính phủ, nhằm quy hoạch hệ thống quan trắc môi trường quốc gia và hướng dẫn các địa phương xây dựng hệ thống cảnh báo, dự báo chất lượng không khí, kèm theo các phương án ứng phó khi có tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng.
Bên cạnh đó, Hà Nội mong muốn Bộ Giao thông Vận tải nhanh chóng đề xuất lộ trình áp dụng tiêu chuẩn khí thải quốc gia cho các phương tiện cơ giới và ban hành quy định nhận diện xe sử dụng năng lượng sạch theo Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ năm 2024. Đối với Bộ Công an, thành phố đề nghị tăng cường kinh phí, trang thiết bị và nhân lực nhằm phục vụ cho việc kiểm tra, kiểm định khí thải và xử lý các hành vi vi phạm khí thải gây ô nhiễm.
Về phía Bộ Xây dựng, Hà Nội đề xuất chỉ đạo các Tổng Công ty thuộc Bộ đầu tư vào chuyển đổi sản xuất, sử dụng vật liệu xây dựng không nung nhằm giảm phát thải và bảo vệ không khí, thay thế dần các vật liệu nung truyền thống.
Nhóm giải pháp về chính sách bao gồm việc áp dụng thuế và phí bảo vệ môi trường đối với khí thải, cung cấp các gói vay và hỗ trợ chuyển đổi xanh.
Nhóm giải pháp kỹ thuật khuyến khích chuyển đổi công nghệ cho các nhà máy nhiệt điện theo hướng giảm nguyên liệu và phát thải thấp, đồng thời tăng tỷ lệ cây xanh trong đô thị.
Nhóm giải pháp quản lý bao gồm việc phân vùng để điều tiết giao thông vào giờ cao điểm, siết chặt kiểm soát hoạt động vận tải và vận chuyển vật liệu xây dựng, và nghiên cứu các giải pháp giao thông như xe đi chung tại các đô thị lớn.
Giải pháp về nguồn lực và kinh tế bao gồm đầu tư vào các biện pháp kỹ thuật để quan trắc môi trường, kiểm soát nguồn thải, tăng cường trồng cây xanh và rửa đường phố.
Nhóm giải pháp về truyền thông tăng cường tuyên truyền trong cộng đồng nhằm nâng cao nhận thức và ý thức bảo vệ không khí.
Những biện pháp này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ từ chính quyền và sự tham gia tích cực từ phía cộng đồng để tạo ra những thay đổi tích cực trong chất lượng không khí của thành phố.