TS Đỗ Quốc Tuấn, nhà khoa học trẻ được nhận
Giải thưởng Tạ Quang Bửu năm 2018. (Ảnh: Bích Liên)
Ngày 18/5/2018, tại Hà Nội, Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức lễ trao Giải thưởng Tạ Quang Bửu năm 2018. TS. Đỗ Quốc Tuấn, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội - tác giả công trình khoa học “Lý thuyết hấp dẫn phi tuyến nhiều chiều có khối lượng” là nhà khoa học trẻ nhất trong 3 nhà khoa học vinh dự được nhận giải thưởng năm nay.
Chia sẻ về thành công của mình tại lễ trao giải, TS. Đỗ Quốc Tuấn cho biết: Tháng 9/2008, anh đến Đài Loan (Trung Quốc) và chọn giáo sư hướng dẫn có hướng nghiên cứu mà anh theo đuổi thời đại học. Tuy nhiên, khi sang đến đây, anh nhận thấy giáo sư này đã chuyển sang hướng nghiên cứu khác, đó là vũ trụ học. Là người thích đương đầu với thử thách, TS. Đỗ Quốc Tuấn chấp nhận tiếp cận với lĩnh vực hoàn toàn mới này.
Anh bắt đầu tìm kiếm tài liệu và các bài báo liên quan tới hướng nghiên cứu của giáo sư hướng dẫn để học hỏi kỹ thuật tính toán và xây dựng mô hình riêng cho nghiên cứu của mình. Đôi lúc nản chí vì nghiên cứu mãi chưa có kết quả, nhưng tình yêu khoa học cùng sự kiên trì đã giúp anh vượt qua. Từ lúc lên ý tưởng cho đến khi hoàn thành bài báo, anh phải sửa đi sửa lại nhiều lần, có lúc đến 40 lần mới được thầy chấp nhận.
Nhớ lại thời điểm đó, TS. Đỗ Quốc Tuấn cho biết, gần như toàn bộ thời gian trong ngày anh đều ở phòng nghiên cứu. Anh thường làm việc từ 12h trưa đến 4-5h hôm sau mới về ký túc xá nghỉ ngơi. Tiến sĩ trẻ quan niệm, nếu không toàn tâm toàn ý, nỗ lực, quyết tâm với nghiên cứu thì khó có kết quả tốt mang tính đột phá. Dù điều kiện nghiên cứu ở Đài Loan (Trung Quốc) tốt hơn, nhưng năm 2015, TS. Đỗ Quốc Tuấn trở về Việt Nam và xin giảng dạy ở bộ môn Tin học Vật lý, Khoa Vật lý, Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội.
Dù biết sẽ gặp khó khăn khi về nước, nhất là khi anh chọn nghiên cứu về lĩnh vực vũ trụ học, anh vẫn chấp nhận đương đầu, miễn sao góp phần thúc đẩy được nền khoa học nước nhà phát triển.
Với đam mê đó, trong sự nghiệp nghiên cứu khoa học của TS Đỗ Quốc Tuấn, đến nay anh đã có 8 bài báo được đăng trên các tạp chí Vật lý uy tín thế giới (tạp chí thuộc ISI). Trong đó, Công trình “Lý thuyết hấp dẫn phi tuyến nhiều chiều có khối lượng” là một trong những công trình xuất sắc được nhận Giải thưởng Tạ Quang Bửu năm 2018.
Nói về công trình đoạt giải của mình, anh cho biết, trong lý thuyết hạt cơ bản phổ biến hiện nay, hạt graviton (hạt truyền tương tác lực hấp dẫn) được cho là có khối lượng bằng không. Nhưng trong lý thuyết hấp dẫn phi tuyến có khối lượng (nonlinear massive gravity), hạt graviton được giả định có khối lượng khác không. Do đó, nếu hạt graviton được chứng minh thật sự có khối lượng thì đó sẽ là cuộc cách mạng trong vật lý hạt cơ bản. Không những thế, nó có thể trả lời nhiều vấn đề mà con người tìm kiếm bấy lâu trong vũ trụ học như bản chất của năng lượng tối (liên quan tới hằng số vũ trụ) là gì. Trong vũ trụ học, năng lượng tối được cho rằng là nguyên nhân gây ra sự giãn nở tăng tốc của vũ trụ.
TS.Đỗ Quốc Tuấn cũng khẳng định ý tưởng không gian - thời gian nhiều chiều không mới, nhưng chưa thấy ai nghiên cứu một cách cụ thể trong khuôn khổ lý thuyết hấp dẫn phi tuyến có khối lượng. Từ đó, anh tự tìm và tự xây dựng số hạng graviton trong không gian - thời gian nhiều chiều. Sau đó, anh đạt được thành công khi khảo sát 1 trường hợp cụ thể trong không gian - thời gian 5 chiều. Cụ thể, anh đã chỉ ra rằng, bằng cách chọn không gian - thời gian vật lý và tham chiếu một cách phù hợp sẽ làm cho các số hạng graviton của lý thuyết hấp dẫn phi tuyến 5 chiều trở thành hằng số vũ trụ hiệu dụng, từ đó thu được nghiệm vũ trụ giãn nở. Như vậy, lý thuyết hấp dẫn phi tuyến 5 chiều hoạt động được về mặt vật lý. Công trình thực hiện gần hai năm, từ 2014 đến đầu 2016 với ý tưởng được khởi tạo khi anh còn là nghiên cứu sinh tại Viện Vật lý, Đại học Quốc gia Chiao Tung, Đài Loan (Trung Quốc).
TS.Đỗ Quốc Tuấn cũng chia sẻ: Với việc xây dựng nên giải thưởng mang tên vị Bộ trưởng, nhà khoa học tài ba Tạ Quang Bửu để vinh danh các nghiên cứu cơ bản xuất sắc của các nhà khoa học làm việc trong nước, Bộ Khoa học và Công nghệ đã cho thấy sự quan tâm sâu sắc tới sự phát triển của khoa học cơ bản nước nhà./.