"Bỏ sót" một số nhóm đối tượng có nhu cầu, có khả năng tham gia bảo hiểm bắt buộc
Theo Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, trong giai đoạn 2016-2021, công tác phát triển đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội đã đạt được nhiều kết quả.
Tính đến năm 2022, số người tham gia bảo hiểm xã hội là 17,49 triệu người (tăng 34,02 % so với năm 2016), chiếm 33,89% lực lượng lao động, chiếm 38,07% lực lượng lao động trong độ tuổi, trong đó số người tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc là 16,03 triệu người (tăng 24,74% so với năm 2016).
Tính chung giai đoạn 2016 - 2022, tốc độ tăng trưởng bình quân số người tham gia bảo hiểm xã hội là 5%/năm, trong đó tốc độ tăng trưởng bình quân số người tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc đạt 3,75%/năm, bảo hiểm xã hội tự nguyện đạt 38,93%/năm.
Tuy nhiên, qua tổng kết thi hành cho thấy, pháp luật bảo hiểm xã hội bắt buộc còn bỏ sót một số nhóm đối tượng có nhu cầu và có khả năng, nhưng chưa được luật hóa để tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc như: chủ hộ kinh doanh cá thể, người quản lý doanh nghiệp, người quản lý điều hành hợp tác xã không hưởng tiền lương, người lao động làm việc theo chế độ linh hoạt.
 |
| Một hộ kinh doanh thiết bị điện trên phố Phùng Hưng, Hoàn Kiếm, TP Hà Nội. Ảnh: TH |
Hiện nay, cả nước có hơn 5,1 triệu hộ kinh doanh cá thể, gấp 6 lần số lượng doanh nghiệp. Và theo số liệu cơ quan thuế quản lý thì cả nước có hơn 1,7 triệu lượt hộ nộp thuế. Tuy nhiên, hiện nay nhóm này chưa thuộc diện tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, chỉ có rất ít chủ hộ kinh doanh cá thể hiện đang tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện.
Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, ước năm 2022, cả nước có khoảng 29.000 hợp tác xã hoạt động, thu hút gần 6 triệu thành viên tham gia, trong đó có 970.000 người lao động làm việc trong khu vực hợp tác xã. Tuy nhiên, theo báo cáo của cơ quan Bảo hiểm xã hội thì hiện nay mới có gần 7.000 hợp tác xã đăng ký tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc cho khoảng 40.000 người lao động.
Qua kết quả khảo sát tại một số địa phương cũng cho thấy, nhiều người quản lý doanh nghiệp, người quản lý điều hành hợp tác xã không hưởng tiền lương có nguyện vọng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc.
Đề xuất hộ kinh doanh cá thể sẽ thuộc đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc
Tại dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) đang được lấy ý kiến, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đề xuất bổ sung đối tượng thuộc diện tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc gồm: Chủ hộ kinh doanh; người quản lý doanh nghiệp, người quản lý điều hành hợp tác xã không hưởng tiền lương; người lao động làm việc không trọn thời gian.
Đánh giá tác động, cơ quan soạn thảo Luật cho rằng, việc mở rộng đối tượng tham gia như trên sẽ giúp Nhà nước giảm áp lực trong việc đảm bảo an sinh xã hội cho những người lao động này khi họ đến tuổi nghỉ hưu hoặc đến tuổi hưởng trợ giúp xã hội.
Đối với quỹ Bảo hiểm xã hội, đối tượng tham gia mở rộng sẽ làm tăng nguồn thu vào quỹ, đồng thời làm tăng nguồn chi từ quỹ trong cả ngắn hạn, trung hạn và dài hạn. Trong trung hạn, việc gia tăng đối tượng tham gia sẽ giúp cải thiện khả năng cân đối tài chính của quỹ, trong dài hạn thì cần phải xem xét, đánh giá cụ thể hơn theo từng quỹ thành phần, đặc biệt là đối với quỹ hưu trí, tử tuất do vấn đề nợ lương hưu tiềm ẩn, số người tham gia càng nhiều, số nợ lương hưu tiềm ẩn càng lớn.
Đối với chủ hộ kinh doanh cá thể, khoảng 5,1 triệu chủ hộ kinh doanh cá thể hiện nay sẽ thuộc đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc. Theo đó, mỗi cá nhân chủ hộ sẽ phát sinh kinh phí đóng bảo hiểm xã hội (25%, trong đó 22% vào quỹ hưu trí, tử tuất, 3% vào quỹ ốm đau, thai sản), trong khoảng từ 500.000 đồng/tháng cho đến 9.000.000 đồng/tháng (tương đương từ 6 triệu đồng/năm đến 108 triệu đồng/năm). Mức kinh phí cụ thể phụ thuộc vào mức đóng do người tham gia là chủ hộ kinh doanh lựa chọn tham gia dựa trên khả năng đóng góp.
Tuy nhiên, bù lại người tham gia là chủ kinh doanh cá thể sẽ được bảo vệ khỏi những rủi ro, được hưởng các chế độ ốm đau, thai sản, hưu trí, tử tuất, mức hưởng tương đương với mức đóng góp.
Ngoài ra, vấn đề cần được quan tâm đó là chi phí thực hiện thủ tục hành chính về đăng ký tham gia và đóng bảo hiểm xã hội. Với quy định trong dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội, chủ hộ kinh doanh cá thể sẽ phải tự đăng ký và đóng theo từng tháng. Do vậy, nếu không có hình thức đăng ký tham gia và phương thức thu tiền đóng phù hợp và tiện lợi thì sẽ phát sinh chi phí đánh đổi đối với mỗi cá nhân là chủ hộ kinh doanh cá thể trong việc thực hiện quy định tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc theo từng tháng. Bởi vì không phải hộ kinh doanh nào cũng đủ lớn để có thể thuê hoặc có một cá nhân đảm nhiệm các công việc liên quan đến kê khai bảo hiểm xã hội, nhân sự... mà sẽ phải tự thực hiện các thủ tục này.
Đối với người quản lý doanh nghiệp, người quản lý điều hành hợp tác xã không hưởng tiền lương, cũng giống như đối với nhóm đối tượng chủ hộ kinh doanh cá thể, mỗi cá nhân thuộc đối tượng nêu trên sẽ phát sinh kinh phí đóng bảo hiểm xã hội (25%).
Đối với người làm việc không trọn thời gian, người lao động và người sử dụng lao động sẽ phải đóng vào quỹ hưu trí tử tuất (người lao động 8%; người sử dụng lao động 14%), quỹ ốm đau thai sản (người sử dụng lao động 3%) trên tiền lương của người lao động. Việc này sẽ làm phát sinh thêm chi phí cho người lao động và người sử dụng lao động. Tuy nhiên, bù lại người lao động và người sử dụng lao động đều nhận được lợi ích từ việc tham gia đóng góp vào quỹ Bảo hiểm xã hội.
Theo Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, việc thực hiện chính sách sẽ giúp mở rộng diện bao phủ đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc. Đảm bảo mục tiêu phát triển đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tại Nghị quyết số 28-NQ/TW, góp phần đảm bảo an sinh xã hội, hướng đến bảo hiểm xã hội toàn dân.
Dù vậy, theo đánh giá, việc quy định bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh cá thể có thể sẽ gây phản ứng đối với các chủ hộ kinh doanh cá thể. Do điều kiện của các chủ hộ kinh doanh cá thể là khác nhau, hoạt động kinh doanh cũng khác nhau. Hiện nay, quy định tại dự thảo luật cũng chưa có sự phân biệt giữa chủ hộ kinh doanh cá thể đang hoạt động và không còn hoạt động./.