Kinh tế tư nhân tham gia xã hội hóa phát triển thị trường năng lượng

Ảnh minh họa. (Nguồn: Báo Công Thương).

Tóm tắt

 Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị đã đặt ra mục tiêu chiến lược về phát triển ngành năng lượng, trong đó nhấn mạnh vai trò quan trọng của kinh tế tư nhân trong việc xã hội hóa phát triển ngành năng lượng. Điều này mở ra nhiều cơ hội mới cho các doanh nghiệp tư nhân tham gia đầu tư, khai thác và phát triển các nguồn năng lượng, góp phần nâng cao hiệu quả, tính bền vững và an ninh năng lượng quốc gia.

Summary

Resolution 55 of the Politburo has set strategic goals for developing the energy industry, which emphasizes the important role of the private economy in socializing the development of the energy industry. This opens up many new opportunities for private businesses to invest, exploit and develop energy sources, contributing to improving efficiency, sustainability and national energy security.

Cơ sở pháp lý cho Kinh tế tư nhân tham gia Xã hội hóa

Tổng kết hơn 35 năm đổi mới, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng trong tác phẩm “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam” nhấn mạnh: “Trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế. Các thành phần kinh tế hoạt động theo pháp luật đều là bộ phận hợp thành quan trọng của nền kinh tế, bình đẳng trước pháp luật cùng phát triển lâu dài, hợp tác và cạnh tranh lành mạnh. Trong đó, kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo; kinh tế tập thể, kinh tế hợp tác không ngừng được củng cố và phát triển; kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng của nền kinh tế; kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài được khuyến khích phát triển phù hợp với chiến lược, quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội”.

Đặc biệt, khuyến khích và tạo mọi điều kiện thuận lợi để các thành phần kinh tế, nhất là kinh tế tư nhân tham gia phát triển năng lượng; kiên quyết loại bỏ mọi biểu hiện bao cấp, độc quyền, cạnh tranh không bình đẳng, thiếu minh bạch trong ngành năng lượng. Đảng và Nhà nước luôn khẳng định “ Không có kinh tế tư nhân không thể phát triển nhanh ngành điện đáp ứng yêu cầu, nhưng không có nhà nước thì không thể thực hiện được an ninh năng lượng và thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, do vậy cần phối hợp hết sức nhuần nhuyễn, bảo đảm đúng vị trí, vai trò của các thành phần kinh tế trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa để phát triển ngành điện”.

Cơ sở pháp lý cho việc kinh tế tư nhân tham gia xã hội hóa phát triển ngành năng lượng được thể hiện rõ trong Nghị quyết 55 và các văn bản pháp luật liên quan. Luật Điện lực, Luật Năng lượng, Luật Đầu tư và các Nghị định, Thông tư hướng dẫn đã tạo ra khuôn khổ pháp lý rõ ràng, minh bạch và tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp tư nhân tham gia vào lĩnh vực này.

Luật Điện lực (sửa đổi năm 2019) đã tạo ra cơ chế thị trường điện năng, khuyến khích đầu tư vào các dự án năng lượng tái tạo và nâng cao vai trò của thị trường trong việc điều tiết cung cầu điện.

Luật Năng lượng (sửa đổi năm 2016) khẳng định vai trò của các nguồn năng lượng tái tạo trong cơ cấu năng lượng quốc gia và tạo điều kiện thuận lợi cho đầu tư phát triển các dự án năng lượng tái tạo

Luật Đầu tư (sửa đổi năm 2020) đã sửa đổi, bổ sung một số điều khoản liên quan đến đầu tư vào các dự án năng lượng, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các nhà đầu tư tư nhân, đặc biệt là các nhà đầu tư nước ngoài.

Hệ thống các Nghị định, Thông tư hướng dẫn triển khai các luật liên quan đến năng lượng tạo ra cơ chế minh bạch, hiệu quả và thuận lợi cho việc triển khai các dự án năng lượng do doanh nghiệp tư nhân thực hiện.

Vai trò của kinh tế tư nhân trong phát triển ngành Năng lượng

Doanh nghiệp tư nhân đóng vai trò quan trọng trong việc xã hội hóa phát triển thị trường năng lượng, thúc đẩy việc ứng dụng công nghệ tiên tiến, nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng và tạo ra những giải pháp năng lượng bền vững cho đất nước. Sự tham gia tích cực của doanh nghiệp tư nhân là động lực quan trọng cho sự phát triển của ngành năng lượng Việt Nam, hướng đến một nền kinh tế năng lượng xanh và hiệu quả.

Đầu tư

Kinh tế tư nhân cung cấp nguồn vốn đầu tư lớn cho ngành năng lượng, đặc biệt là các dự án năng lượng tái tạo. Điều này giúp tăng cường nguồn cung năng lượng, đa dạng hóa nguồn năng lượng và giảm thiểu sự phụ thuộc vào các nguồn năng lượng truyền thống.

Khai thác và Phát triển

Kinh tế tư nhân tham gia vào các hoạt động khai thác và phát triển các nguồn năng lượng, từ khai thác dầu khí, khí tự nhiên đến phát triển năng lượng tái tạo. Điều này giúp tăng cường năng lực khai thác và phát triển năng lượng của quốc gia.

Cung cấp dịch vụ

Kinh tế tư nhân cung cấp nhiều loại hình dịch vụ năng lượng, bao gồm: tư vấn, thiết kế, thi công, vận hành và bảo dưỡng các dự án năng lượng. Sự tham gia của kinh tế tư nhân giúp nâng cao chất lượng và hiệu quả của các dịch vụ năng lượng.

Lĩnh vực trọng tâm của kinh tế tư nhân trong xã hội hóa

Kinh tế tư nhân tập trung đầu tư vào các lĩnh vực trọng tâm sau:

Một số doanh nghiệp tiêu biểu trong các lĩnh vực

Tập đoàn Geleximco được nhận định là đơn vị đi đầu với Nhà máy điện Thăng Long:

Nhà máy Nhiệt điện Thăng Long do Công ty cổ phần Nhiệt điện Thăng Long thuộc Tập đoàn Geleximco làm chủ đầu tư được xây dựng trong thời gian kỷ lục 3 năm. Đây là dự án nhà máy nhiệt điện công suất 600 MW đầu tiên ở Việt Nam do tư nhân thực hiện và đã chính thức hòa lưới điện cả 2 tố máy trong năm 2018.

Nhà máy được áp dụng công nghệ lò tầng sôi tuần hoàn, được xem là một trong những công nghệ tiên tiến nhất trên thế giới với lò hơi theo thiết kế và công nghệ chế tạo của hãng Alstom (Pháp); hệ thống đo lường và điều khiển của nhà máy được chế tạo và cung cấp từ Yokogawa (Nhật Bản) và một số nước G7.

Nhà máy Nhiệt điện Thăng Long đảm bảo các yêu cầu nghiêm ngặt về môi trường và xử lý tro thải nhiệt điện, sử dụng hệ thống lọc bụi tĩnh điện, thu giữ bụi để đảm bảo hiệu quả thu bụi từ 90 - 99%. Nhà máy cũng được trang bị hệ thống xử lý các loại nước thải khác nhau, sử dụng công nghệ xử lý nước nhiễm than, nhiễm dầu…

CP Xây lắp điện lực Thanh Hóa (CTCP XLĐL TH):

Khi vấn đề tư nhân hóa góp phần phát triển ngành năng lượng ở nước ta còn nhiều khó khăn, vướng mắc thì tại Thanh Hóa, từ cách đây gần 25 năm đã có một doanh nghiệp mạnh dạn dấn thân “đi trước một bước”, đưa ra những quyết định “chưa từng có trong tiền lệ” khi tham gia vào lĩnh vực xây lắp, quản lý, kinh doanh điện, góp phần quan trọng vào sự phát triển chung của tỉnh, đất nước. Đó là Công ty CP Xây lắp điện lực Thanh Hóa (CTCP XLĐL TH) - doanh nghiệp tư nhân của tỉnh Thanh Hóa đã vinh dự đón nhận danh hiệu Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới.

Công ty Cổ phần Đầu tư Xây dựng Trung Nam:

Công ty Cổ phần Đầu tư Xây dựng Trung Nam (Trungnam Group) thành lập vào năm 2004, qua hơn 18 năm hoạt động đã phát triển lớn mạnh với đội ngũ cán bộ lên đến hơn 2.000 người, xây dựng hệ thống gần 20 công ty thành viên, hoạt động trong nhiều lĩnh vực khác nhau như: Năng lượng, xây dựng, hạ tầng, bất động sản và công nghiệp thông tin điện tử. Trungnam Group đã không ngừng lớn mạnh và liên tục mở rộng quy mô hoạt động tại Bắc - Trung - Nam, trở thành một thương hiệu lớn, tạo được sự tín nhiệm đối với các đối tác, khách hàng, trở thành một một trong những nhà đầu tư chuyên nghiệp hàng đầu Việt Nam.

TNG là doanh nghiệp Việt Nam hàng đầu về NLTT nắm vị thế dẫn dắt ngành NLTT Việt Nam, có khả năng kết nối các tổ chức, doanh nghiệp nước ngoài khi tìm hiểu và đầu tư NLTT tại thị trường Việt Nam và Đông Nam Á. Thông qua những dự án đã thực hiện, TNG ưu tiên các ứng dụng, công nghệ mới nhất trên thế giới để tối ưu hóa mảng xanh, các giải pháp thân thiện với môi trường và hài hòa với cảnh quan thiên nhiên, cân bằng yếu tố lợi nhuận và giá trị phát triển lâu dài, khai thác tài nguyên thiên nhiên phục vụ phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường sống. Là doanh nghiệp có chiến lược “Phát triển bền vững” trung hòa giữa các yếu tố: "Con người - Hành tinh - Hiệu quả".

Bên cạnh đó, việc phát triển các dự án năng lượng tái tạo tập trung vào điện gió trên bờ và điện gió ngoài khơi, điện khí LNG đảm bảo mục tiêu kinh doanh, vừa đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia, đồng thời đồng hành cùng Chính phủ trong các mục tiêu bảo vệ môi trường hướng đến mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050.

Công ty Cổ phần Tập đoàn T & T:

Được thành lập vào năm 1993, T&T Group là một trong những Tập đoàn kinh tế tư nhân đa ngành hàng đầu Việt Nam, hoạt động trong 7 lĩnh vực chính. Đặc biệt, trong những năm gần đây, T&T Group chú trọng đầu tư vào lĩnh vực năng lượng xanh, NLTT như điện gió, điện mặt trời, điện khí LNG và các nguồn điện sạch khác…

Đến cuối năm 2021, T&T Group đã đưa vào vận hành và hoàn thành xây dựng khoảng 1.000 MW các dự án điện gió, điện mặt trời, khởi công dự án điện khí LNG 1.500 MW. Mục tiêu đến năm 2030, T&T Group sẽ đầu tư phát triển tổng công suất các nguồn điện đạt khoảng 12.000 - 15.000 MW, chiếm khoảng 10% tổng công suất lắp đặt nguồn điện của hệ thống điện Việt Nam.

Công ty TNHH Năng lượng Tái tạo Việt Nam, là một trong những doanh nghiệp tư nhân hàng đầu trong lĩnh vực năng lượng mặt trời. Công ty đã đầu tư và phát triển nhiều dự án điện mặt trời quy mô lớn, góp phần đáng kể vào việc giảm thiểu phát thải khí nhà kính và nâng cao tỷ trọng năng lượng tái tạo trong cơ cấu năng lượng quốc gia. Công ty áp dụng những công nghệ tiên tiến nhất trong lĩnh vực năng lượng mặt trời, đảm bảo hiệu quả sản xuất tối ưu và thân thiện với môi trường. Công ty luôn đặt mục tiêu phát triển bền vững, đồng thời tạo ra nhiều việc làm và thu nhập cho người dân địa phương.

Công ty Cổ phần Năng lượng Xanh, tập trung vào lĩnh vực năng lượng đô thị, cung cấp các giải pháp năng lượng hiệu quả và bền vững cho các thành phố lớn. Công ty đã đầu tư vào các dự án sử dụng năng lượng tái tạo, hệ thống quản lý năng lượng thông minh và các giải pháp tiết kiệm năng lượng cho các tòa nhà, khu đô thị, đã tiên phong ứng dụng công nghệ thông minh trong lĩnh vực năng lượng, giúp tối ưu hóa sử dụng năng lượng và nâng cao hiệu quả quản lý. Công ty Cổ phần Năng lượng Xanh đóng góp tích cực vào việc thúc đẩy chuyển đổi năng lượng tại Việt Nam, hướng đến một nền kinh tế năng lượng sạch và bền vững.

Công ty Cổ phần Năng lượng Sinh học, tập trung vào lĩnh vực năng lượng sinh học, sử dụng các nguồn nguyên liệu tự nhiên để sản xuất năng lượng tái tạo. Công ty sản xuất biofuel, bioethanol và các sản phẩm năng lượng sinh học khác, góp phần giảm thiểu sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch, luôn đặt mục tiêu phát triển bền vững, kết hợp sản xuất năng lượng sinh học với việc bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Thách thức đối với kinh tế tư nhân trong xã hội hóa

Kinh tế tư nhân khi tham gia xã hội hóa phát triển ngành năng lượng cũng phải đối mặt với nhiều thách thức.

Về vấn đề vốn đầu tư, các dự án năng lượng thường đòi hỏi vốn đầu tư lớn, đặc biệt là các dự án năng lượng tái tạo, trong khi đó, khả năng tiếp cận vốn của doanh nghiệp tư nhân còn hạn chế.

Cơ chế chính sách, cơ chế chính sách về đầu tư, khai thác và phát triển năng lượng chưa hoàn thiện, còn nhiều bất cập, gây khó khăn cho các doanh nghiệp tư nhân.

Công nghệ, việc ứng dụng công nghệ mới trong ngành năng lượng đòi hỏi các doanh nghiệp tư nhân phải đầu tư mạnh vào nghiên cứu, phát triển và đào tạo nguồn nhân lực.

Cạnh tranh trong ngành năng lượng ngày càng gay gắt, đòi hỏi các doanh nghiệp tư nhân phải nâng cao năng lực cạnh tranh để tồn tại và phát triển.

Giải pháp thúc đẩy kinh tế tư nhân tham gia xã hội hóa

Để thúc đẩy kinh tế tư nhân tham gia xã hội hóa phát triển ngành năng lượng, cần có những giải pháp phù hợp.

Hoàn thiện cơ chế chính sách, cần tiếp tục hoàn thiện khung khổ pháp lý, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các doanh nghiệp tư nhân tham gia đầu tư, khai thác và phát triển năng lượng. Nâng cao tính minh bạch, dự báo và ổn định trong các chính sách liên quan đến ngành năng lượng để thu hút đầu tư.

Hỗ trợ tài chính, cần có các chính sách hỗ trợ tài chính cho các doanh nghiệp tư nhân đầu tư vào các dự án năng lượng, đặc biệt là các dự án năng lượng tái tạo. Các chính sách này có thể bao gồm: ưu đãi thuế, vay vốn ưu đãi, bảo lãnh tín dụng, đầu tư công - tư.

Phát triển nguồn nhân lực, cần chú trọng phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, có chuyên môn và kinh nghiệm trong lĩnh vực năng lượng, đặc biệt là các chuyên gia về năng lượng tái tạo và công nghệ năng lượng mới.

Xây dựng cơ sở hạ tầng, cần đẩy mạnh đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng năng lượng, đặc biệt là các cơ sở hạ tầng hỗ trợ cho các dự án năng lượng tái tạo.

Kết quả đạt được từ xã hội hóa phát triển ngành Năng lượng

       Việc xã hội hóa phát triển ngành năng lượng đã mang lại những kết quả tích cực:

Tăng trưởng đầu tư, dòng vốn đầu tư vào ngành năng lượng tăng lên đáng kể, đặc biệt là vào các dự án năng lượng tái tạo, góp phần tăng cường nguồn cung năng lượng, giảm thiểu sự phụ thuộc vào các nguồn năng lượng truyền thống và tạo ra nhiều việc làm mới. Trên thực tế, tổng số vốn đầu tư từ 2021 đến tháng 5/2024 ước đạt khoảng 29,8 tỷ USD - chỉ đạt 63% so với dự kiến thực hiện vốn đầu tư hàng năm trong Quy hoạch điện VIII. Cụ thể, khối doanh nghiệp nhà nước 16,9 tỷ USD (gồm giá trị vốn đầu tư công trình điện của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), dự án điện khí thuộc Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN)); khối tư nhân cho điện gió và điện mặt trời khoảng 8,1 USD; cùng với 3 dự án điện than lớn đầu tư theo hình thức BOT khoảng 4,8 tỷ USD (nhà máy Nghi Sơn vận hành tháng 7/2022, Vân Phong vận hành tháng 3/2024 và Vũng Áng 2 dự kiến tháng 6/2025.

Đa dạng hóa nguồn năng lượng, cơ cấu năng lượng quốc gia ngày càng đa dạng với sự gia tăng tỷ trọng của các nguồn năng lượng tái tạo, góp phần nâng cao an ninh năng lượng quốc gia và giảm thiểu tác động đến môi trường.

Nâng cao hiệu quả hoạt động, sự tham gia của kinh tế tư nhân đã giúp nâng cao hiệu quả hoạt động của ngành năng lượng, thúc đẩy ứng dụng công nghệ mới và tạo ra nhiều sản phẩm, dịch vụ năng lượng mới.

Thúc đẩy phát triển kinh tế, ngành năng lượng đã trở thành động lực thúc đẩy phát triển kinh tế, tạo ra nhiều việc làm mới, nâng cao thu nhập cho người lao động và góp phần phát triển bền vững.

Kết luận và kiến nghị

Xã hội hóa phát triển ngành năng lượng là xu thế tất yếu trong bối cảnh hiện nay, đặc biệt là trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh phát triển năng lượng tái tạo và ứng dụng công nghệ năng lượng mới. Kinh tế tư nhân đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển ngành năng lượng, góp phần nâng cao hiệu quả, tính bền vững và an ninh năng lượng quốc gia.

Để khai thác tối đa tiềm năng của kinh tế tư nhân, cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế chính sách, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp tư nhân tham gia đầu tư, khai thác và phát triển năng lượng. Cần có những chính sách hỗ trợ tài chính, phát triển nguồn nhân lực và xây dựng cơ sở hạ tầng phù hợp để thúc đẩy kinh tế tư nhân tham gia sâu rộng vào ngành năng lượng.

Tầm nhìn về tương lai

Trong tương lai, kinh tế tư nhân sẽ đóng vai trò ngày càng quan trọng trong việc phát triển ngành năng lượng của Việt Nam. Với sự phát triển của công nghệ năng lượng mới, các doanh nghiệp tư nhân sẽ có nhiều cơ hội tham gia vào các lĩnh vực như năng lượng hydro, năng lượng địa nhiệt, năng lượng sóng và thủy triều, góp phần thúc đẩy quá trình chuyển đổi năng lượng của Việt Nam.

Để tạo ra môi trường thuận lợi cho đầu tư vào lĩnh vực năng lượng, Việt Nam cần đẩy mạnh cải cách thể chế, tạo dựng môi trường đầu tư hấp dẫn, thu hút đầu tư nước ngoài và phát triển công nghệ năng lượng tiên tiến. Đồng thời, cần chú trọng đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt là trong lĩnh vực năng lượng tái tạo và công nghệ năng lượng mới để đáp ứng nhu cầu phát triển của ngành năng lượng trong tương lai.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.PGS,TS Nguyễn Văn Thành- PGS,TS Trần Kim Chung, Thượng tướng, Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương - Thư ký khoa học, Hội đồng Lý luận Trung ương,  Một số vấn đề lý luận - thực tiễn về phát triển kinh tế tư nhân ở Việt Nam

2. Đăng Khoa, Kinh tế tư nhân tham gia xã hội hóa phát triển ngành năng lượng - Câu chuyện của doanh nghiệp Thanh Hóa tiên phong mở đường - Báo Thanh Hóa

3. Hà My, Doanh nghiệp tư nhân ‘rộng cửa’ đầu tư vào năng lượng, Báo Đầu tư

4. Viện Chiến lược, chính sách tài nguyên môi trường, Dự báo nhu cầu vốn phát triển thị trường năng lượng Việt Nam năm 2024.

5. BBT Tạp chí Năng lượng Việt Nam, Vinh danh TOP nhà đầu tư, công nghệ, dịch vụ năng lượng sạch tốt nhất Việt Nam năm 2022.