Trò chuyện đầu xuân cùng nhà văn trẻ Phạm Duy Nghĩa

- Nói đến Phạm Duy Nghĩa, có lẽ nhiều bạn đọc nghĩ ngay đến một nhà văn với nhiều tác phẩm thành công về đề tài miền núi. Những trang văn đẹp, tươi mát thiên nhiên và nồng nàn ám ảnh về số phận những con người, những cuộc đời nơi heo hút gió mây…dường như đã định danh một Phạm Duy Nghĩa trong lòng bạn đọc. Anh nghĩ sao về điều này?

- Tôi viết không nhiều nên không dám nhận là đã có nhiều tác phẩm thành công. Vài chục truyện ngắn về miền núi của tôi còn quá khiêm nhường so với hệ thống tác phẩm của các bậc tiền nhân đóng góp cho đề tài này. Nghệ thuật chẳng nên đo bằng số lượng, quý hồ tinh bất quý hồ đa, nhưng viết ít quá thì cũng khó nói. Dẫu vậy, tôi vẫn chủ trương viết ít, viết kĩ, cốt hay, không cốt nhiều, dù điều này không phải cứ muốn là làm được. Miền núi, tự bản thân nó đã là đẹp, nên văn cũng phải đẹp cho xứng đáng với nó. Viết về miền núi mà nhạt nhoà, không thấy cái tươi xanh hùng vĩ của nó ở đâu, thì tự thấy xấu hổ với chính thiên nhiên miền núi. Tôi cho rằng thiên nhiên cùng với bản sắc các dân tộc là hai đặc sản, hai niềm kiêu hãnh riêng của văn xuôi viết về miền núi. Nó là cái để ta phân biệt với văn học đô thị, miền xuôi. Là một trong những cây bút trẻ người Kinh (khá ít ỏi) viết về miền núi hiện nay, tôi cố gắng trình bày cái thế giới còn lắm mời gọi này với một sắc màu riêng, cố gắng không lẫn, ít lẫn vào khu rừng văn chương vốn rất sum xuê của những người đi trước.

- Từ truyện đầu tay “Tiếng gọi lưng chừng dốc” đến những truyện sau này như “Gia đình ông Luân”, “Hoa cẩm tú cầu ứng mệnh”, bút pháp truyện ngắn của anh đã có những thay đổi nhất định. Phải chăng anh đang tìm cách làm mới ngòi bút của mình?

- Chẳng mấy ai muốn tự đóng khung mãi trong một lối viết quen thuộc, nên sự làm mới đã diễn ra nhiều khi ráo riết ở không ít cá nhân – có như vậy thì nền văn học mới phát triển được. Lối viết của tôi theo thời gian cũng có ít nhiều thay đổi, chẳng hạn về cấu trúc, giọng điệu và ngôn ngữ. Tuy nhiên, tôi vẫn quan niệm mới hay cũ không quan trọng, miễn là phải hay, cũ-hay hơn mới-dở (thực ra thế nào là hay lại là một vấn đề, và mỗi người viết lại có độc giả riêng). Việc làm mới phải hướng tới cái đích của nghệ thuật là giá trị thẩm mĩ, chứ không phải làm khác đi chỉ để được mọi người chú ý đến theo kiểu “đốt đền”. Mọi khuynh hướng, phương pháp sáng tác... chỉ là con đường, phương tiện mà mỗi người viết lựa chọn để trình bày thế giới hiện thực, tự bản thân chúng không làm nên giá trị văn học.

- Đồng thời vừa nghiên cứu, vừa sáng tác, lại đang làm công tác quản lý với vị trí Trưởng ban Lý luận phê bình Tạp chí Văn nghệ quân đội. Nhiều công việc và vai trò đang đặt lên đôi vai và ngòi bút của anh? Anh muốn khẳng định mình ở lĩnh vực nào hơn cả?

- Tôi bước vào văn giới với tư cách một người viết văn xuôi, không phải một nhà nghiên cứu phê bình. Sự tham gia không thường xuyên vào lĩnh vực nghiên cứu văn học chỉ do hoàn cảnh công tác từ những năm dạy học ở trường sư phạm miền núi, những năm học tập ở Hà Nội đến công việc được giao ở Tạp chí Văn nghệ Quân đội hiện nay. Trong hai lĩnh vực này, một anh tung tẩy, một anh đạo mạo nghiêm ngắn, tôi thích sáng tác hơn. Nói như nhà văn Hồ Anh Thái, người được biết đến là một tiểu thuyết gia hơn là một nhà nghiên cứu văn hoá, thì những con chữ xanh tươi của sáng tác thường dễ thu hút người ta hơn là cái màu xám của kinh viện.

- Được biết, nhiều nhân vật trong truyện ngắn của anh có cơ sở từ nguyên mẫu trong thực tế. Anh có thể chia sẻ thêm với độc giả về điều này?

- Không nhiều đâu, chỉ vài ba thôi, nhưng hình như những nhân vật này lại được bạn bè văn chương nhớ đến hơn so với những