Cùng hành động để đẩy lùi vấn nạn mua bán người

Ngày Thế giới phòng, chống mua bán người 30/7/2021: Hãy để tiếng nói của các nạn nhân dẫn đường

Một bé gái 8 tuổi tại một trung tâm do Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF ) hỗ trợ ở Haiti, nơi cung cấp dịch vụ chăm sóc và hỗ trợ tạm thời cho trẻ em bị mua bán trong khi nhà chức trách tìm kiếm cha mẹ của em. (Ảnh: UNICEF/Marco Dormino)

Từ năm 2013, Liên hợp quốc chọn ngày 30/7 hàng năm là “Ngày Thế giới phòng, chống mua bán người”, coi đây như một cột mốc để thế giới quan sát, nhìn nhận về tình hình mua bán người, để từ đó nâng cao nhận thức về tình hình của các nạn nhân nhằm thúc đẩy và bảo vệ quyền của họ. 

Nhân Ngày Thế giới phòng, chống mua bán người năm nay (30/7/2021), Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres đã nêu bật tác động của đại dịch COVID-19, khi 124 triệu người bị đẩy vào trạng thái nghèo cùng cực, với hàng triệu người có nguy cơ trở thành “miếng mồi béo bở” cho những kẻ mua, bán người. Đáng quan ngại là một nửa nạn nhân tại các nước thu nhập thấp là trẻ em, với hầu hết trong số này bị mua, bán để ép buộc trở thành lao động.

“Ở khắp mọi nơi, bọn tội phạm đang sử dụng công nghệ đã nhận diện, kiểm soát và bóc lột những người dễ bị tổn thương” – ông Guterres nói. Thông qua nền tảng công nghệ trực tuyến, ngày càng có nhiều trẻ em trở thành nạn nhân của tình trạng bóc lột tình dục, ép buộc hôn nhân và các hình thức lạm dụng khác.

Từ những lập luận trên, người đứng đầu Liên hợp quốc kêu gọi chính phủ các nước hành động khẩn cấp để nâng cao khả năng phòng ngừa, hỗ trợ nạn nhân và đưa những kẻ mua, bán người ra xét xử trước công lý. Trong đó, cần đề cao vai trò của Công ước Liên hợp quốc về chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia và Nghị định thư về ngăn chặn, trấn áp và trừng phạt các hành vi mua, bán người.

Nhân Ngày Thế giới phòng, chống mua bán người năm nay (30/7/2021), Văn phòng Liên hợp quốc về chống Ma túy và Tội phạm (UNDOC) đã phát động chiến dịch có tên gọi “Hãy để tiếng nói của các nạn nhân dẫn đường”, nhằm hướng tâm điểm chú ý vào những câu chuyện chưa được kể của các nạn nhân, cũng như vai trò của những câu chuyện này trong cuộc chiến chống nạn mua bán người.

Bà Ghada Waly, Giám đốc Điều hành của Văn phòng Liên hợp quốc về Chống ma túy và tội phạm (UNODC) khẳng định, tiếng nói của các nạn nhân chính là “chìa khóa” ngăn chặn các hoạt động mua bán người, hỗ trợ nạn nhân và trừng trị những kẻ vi phạm pháp luật. Trong bối cảnh đại dịch COVID-19 đang khiến nhiều người bị tổn thương và có nguy cơ rơi vào tay của những kẻ mua bán người thì vai trò giúp sức của những nạn nhân lại càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.

Đồng tình với quan điểm nêu trên, bà Siobhán Mullally – Chuyên gia được chỉ định của Liên hợp quốc về nạn mua bán người đã chỉ ra một thực tế đáng quan ngại, đó là thay vì được coi là những nạn nhân của sự vi phạm nhân quyền trắng trợn, thì những nạn nhân bị mua, bán người lại bị bắt bớ, giam giữ, từ chối hỗ trợ và bảo vệ, thậm chí là bị ép buộc quay trở lại nước bản địa do sự kỳ thị, phân biệt chủng tộc tại các khu vực cửa khẩu biên giới và ngay cả trong hệ thống tư pháp hình sự của một số nước trên thế giới.

“Tiếng nói của tất cả những người còn sống sót và những nạn nhân bị mua, bán người cần được đề cao mà không có sự phân biệt đối xử hay ngoại lệ… Việc trao quyền cho tất cả các nạn nhân bị mua bán người còn sống sót là rất quan trọng nhằm bảo đảm rằng quyền con người của họ được thực thi đầy đủ mà không bị phân biệt đối xử đang trở thành một vấn đề cấp bách” – bà Mullally nói.

Vấn nạn mua bán người ở Việt Nam đang diễn ra nhức nhối

Theo số liệu do Bộ Công an cung cấp, từ năm 2010 đến tháng 6/2021, Việt Nam phát hiện gần 3.500 vụ, với 5.000 đối tượng, lừa bán gần 7.500 nạn nhân. Tội phạm mua bán người đã xảy ra trên phạm vi 63 tỉnh, thành phố, nạn nhân không chỉ là phụ nữ, trẻ em, mà đã xuất hiện tình trạng mua bán nam giới, mua bán trẻ sơ sinh, bào thai, mua bán nội tạng, đẻ thuê... Trong đó, có nhiều vụ mua bán trẻ sơ sinh, bào thai sang Trung Quốc; mua bán nội tạng; mua bán, đánh tráo, chiếm đoạt trẻ em. Gần 85% số vụ mua bán người ra nước ngoài, tập trung chủ yếu qua các tuyến biên giới giữa Việt Nam với Cam-pu-chia, Lào và Trung Quốc, trong đó, sang Trung Quốc chiếm 75%.

Thực tế trên xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Về khách quan là do tình hình trên thế giới, khu vực tác động, do siêu lợi nhuận thu được từ hoạt động mua bán người; mất cân bằng về giới; tác động từ mặt trái của nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, sự phân hóa giàu nghèo, thiếu việc làm, thiếu hiểu biết, nên một bộ phận người dân, nhất là phụ nữ, trẻ em bị đối tượng phạm tội dụ dỗ, lừa gạt. Song cũng không thể phủ nhận nguyên nhân chủ quan dẫn đến tình trạng trên là do việc giáo dục đạo đức và truyền thống văn hóa, dân tộc ở phạm vi gia đình cũng như toàn xã hội chưa được coi trọng làm cho một bộ phận dân cư sa vào lối sống vật chất, xem thường đạo lý, bất chất pháp luật; công tác quản lý Nhà nước, quản lý xã hội ở một số lĩnh vực còn bất cập, sơ hở, để tội phạm lợi dụng hoạt động, nhất là trong quản lý các lĩnh vực: người nước ngoài, nhân hộ khẩu, biên giới, xuất nhập cảnh, hôn nhân và cho, nhận con nuôi có yếu tố nước ngoài…       

Lực lượng chức năng Việt Nam tiếp nhận em bé bị bán sang Trung Quốc. (Nguồn: TTXVN)

Thủ đoạn phạm tội của các đối tượng chủ yếu là lợi dụng tình trạng khó khăn về kinh tế, thất nghiệp, thiếu việc làm, trình độ học vấn thấp, nhẹ dạ cả tin của người bị hại để lừa bán nạn nhân từ nông thôn ra thành thị, các khu công nghiệp, hoặc ra nước ngoài, trong đó trên 85% nạn nhân là phụ nữ, trẻ em. Thời gian gần đây, đối tượng phạm tội lợi dụng chính sách mở, thông thoáng trong thủ tục xuất nhập cảnh tổ chức thành những đường dây đưa người ra nước ngoài dưới dạng du lịch, thăm thân, lao động trái phép. Sau đó thu giữ giấy tờ, hộ chiếu, không làm các thủ tục cư trú, bắt lao động cưỡng bức và lạm dụng tình dục.

Các đối tượng phạm tội chủ yếu là số đối tượng lưu manh chuyên nghiệp, có tiền án, tiền sự về tội mua bán người (chiếm 22%); người nước ngoài thông qua công ty môi giới vào Việt Nam dưới dạng tham quan, du lịch, hoạt động kinh doanh rồi móc nối, cấu kết với cò mồi, môi giới người Việt Nam, dẫn dắt hình thành những đường dây mua bán người xuyên quốc gia, quốc tế. Một số người từng là nạn nhân hoặc lấy chồng người nước ngoài khi về thăm quê lại trở thành thủ phạm dụ dỗ, lừa bán những phụ nữ, trẻ em khác, kể cả người thân trong gia đình; hoặc lợi dụng việc buôn bán, làm ăn qua lại biên giới hay kinh doanh các dịch vụ dọc biên giới thông thạo địa bàn đã tham gia hoạt động phạm tội.

Cần những giải pháp quyết liệt, đồng bộ và toàn diện

Trước tình hình tội phạm mua bán người liên tục có những diễn biến phức tạp, Đảng, Quốc hội, Chính phủ, các bộ, ngành địa phương đã luôn coi công tác phòng, chống mua bán người là một nhiệm vụ trọng tâm, triển khai quyết liệt bằng nhiều giải pháp nhằm từng bước ngăn chặn, đẩy lùi loại tội phạm này, góp phần bảo đảm an ninh, trật tự an toàn xã hội của đất nước và cuộc sống bình yên, hạnh phúc của nhân dân. Triển khai Chương trình 130/CP và Luật Phòng, chống mua bán người, Thủ tướng Chính phủ ban hành các quyết định thành lập, kiện toàn Ban Chỉ đạo phòng, chống tội phạm của Chính phủ (gọi tắt là Ban Chỉ đạo 138/CP); ban hành Quy chế hoạt động của Ban Chỉ đạo; kế hoạch triển khai thực hiện Chương trình 130/CP trong từng giai đoạn và hàng năm; kế hoạch triển khai, thi hành Luật Phòng, chống mua bán người; tổ chức chỉ đạo điểm của Chính phủ thực hiện Chương trình 130/CP tại 06 địa phương trọng điểm. Định kỳ, ban hành các kế hoạch tổng điều tra, rà soát tình hình hoạt động tội phạm mua bán người và các đối tượng khác có liên quan.

Hàng năm, các Bộ, ngành thành viên Ban Chỉ đạo 138/CP đều xây dựng chương trình, kế hoạch cụ thể, phân công lãnh đạo bộ, ngành tham gia Ban Chỉ đạo; cử cán bộ tham gia Ban chủ nhiệm các đề án và Tổ chuyên viên liên ngành, nhóm giúp việc thực hiện Chương trình 130/CP; thành lập các đoàn liên ngành kiểm tra, đôn đốc, hướng dẫn thực hiện Chương trình 130/CP tại các địa phương. 100% tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đều xây dựng chương trình, kế hoạch tổ chức triển khai thực hiện Chương trình 130/CP và các chương trình, kế hoạch chỉ đạo của Ban Chỉ đạo 138/CP; kiện toàn, sáp nhập Ban chỉ đạo, Cơ quan Thường trực về một đầu mối; tổ chức triển khai thực hiện, lồng ghép nội dung Chương trình 130/CP với thực hiện các chỉ thị, nghị quyết của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Quốc hội, Chính phủ về công tác phòng, chống tội phạm, tệ nạn xã hội; chương trình phát triển kinh tế, xã hội, thực hiện các cuộc vận động, phong trào bằng những hình thức, biện pháp phù hợp với đặc điểm địa phương mình nên đã mang lại hiệu quả thiết thực.

Đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức về các hoạt động mua, bán người. (Ảnh: IOM Vietnam)

Trong công tác truyền thông, giáo dục phòng ngừa, các bộ, ngành, đoàn thể Trung ương tập trung chỉ đạo đẩy mạnh công tác truyền thông về phòng, chống mua bán người trên các phương tiện thông tin đại chúng và trực tiếp tại cộng đồng, với những hình thức, biện pháp phong phú, đa dạng, đặc biệt là hưởng ứng “Ngày toàn dân phòng, chống mua bán người - 30/7” (theo Quyết định số 793/QĐ-TTg ngày 10/5/2016 của Thủ tướng Chính phủ). Từ năm 2019 đến nay, các địa phương trên địa bàn cả nước đã tổ chức hơn 100.000 cuộc truyền thông cộng đồng cho trên 5 triệu lượt người tham dự, tổ chức hơn một nghìn lớp tập huấn chuyên sâu và lồng ghép cho cán bộ các ngành thành viên Ban chỉ đạo 138 địa phương; xây dựng, duy trì hoạt động gần 1.100 câu lạc bộ nhằm cung cấp thông tin, kiến thức, kỹ năng bổ ích, thiết thực giúp chị em tự tin, xóa đói, giảm nghèo, xây dựng gia đình hạnh phúc; cấp phát gần 100.000 cuốn tài liệu các loại, kẻ vẽ gần 100 nghìn panô, áp phích, hơn 150.000 tờ bướm; tư vấn hỗ trợ vay vốn phát triển sản xuất cho hàng ngàn lượt hội viên.

Trong công tác điều tra, truy tố và xét xử, lực lượng Công an phối hợp với Biên phòng các cấp đẩy mạnh công tác điều tra cơ bản, nắm chắc tình hình; xây dựng và phối hợp triển khai hàng chục kế hoạch nghiệp vụ, điều tra theo tuyến, địa bàn trọng điểm; hàng năm, mở cao điểm tấn công trấn áp tội phạm mua bán người trên phạm vi toàn quốc; phối hợp với lực lượng Công an, Biên phòng các nước có chung đường biên giới triển khai các biện pháp phòng ngừa, trao đổi thông tin, phối hợp điều tra, bắt giữ, chuyển giao đối tượng phạm tội, giải cứu nạn nhân. Ban Chỉ đạo 138/CP ban hành các kế hoạch chỉ đạo các bộ, ngành và địa phương tổ chức tổng điều tra, rà soát tình hình hoạt động tội phạm mua bán người và các đối tượng khác có liên quan theo từng giai đoạn và hàng năm, được cập nhật, bổ sung số liệu kịp thời. Những nỗ lực trên đã mang lại kết quả đáng khích lệ khi trong giai đoạn 2019 – 6/2021, lực lượng Công an, Biên phòng đã điều tra, khám phá hơn 320 vụ, bắt 420 đối tượng phạm tội mua bán người và các tội có liên quan đến mua bán người.

Bên cạnh đó, các mặt công tác khác như tiếp nhận, xác minh, bảo vệ và hỗ trợ nạn nhân bị mua bán; xây dựng, hoàn thiện pháp luật; hợp tác quốc tế về phòng, chống mua bán người cũng không ngừng được tăng cường và thực hiện hiệu quả. Qua đó góp phần giải cứu, tiếp nhận và hỗ trợ hàng trăm nạn nhân bị mua bán hồi hương, tái hòa nhập cộng đồng; từng bước hoàn thiện hệ thống pháp luật, tạo hành lang pháp lý hỗ trợ hiệu quả công tác phòng, chống tội phạm mua bán người. Đồng thời không ngừng mở rộng quan hệ hợp tác với các quốc gia, các tổ chức quốc tế, nhất là các nước trong khu vực và có đông nạn nhân là người Việt Nam bị mua bán nhằm tranh thủ các nguồn lực cho công tác này và nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống tội phạm mua bán người, giải cứu nạn nhân bị mua bán.

Trong thời gian qua, Cơ quan thường trực Chương trình 130/CP ở Trung ương và địa phương đã chủ động tham mưu đề xuất các chương trình, kế hoạch chỉ đạo thực hiện Chương trình, nhất là tham mưu Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 193/QĐ-TTg (ngày 09/02/2021) về phê duyệt Chương trình phòng, chống mua bán người giai đoạn 2021 – 2025, định hướng đến năm 2030; kịp thời ban hành và tổ chức triển khai thực hiện Luật phòng, chống mua bán người; sửa đổi, bổ sung Bộ luật Hình sự phần có liên quan đến tội phạm mua bán người; phê chuẩn Công ước chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia (Công ước TOC), Nghị định thư về phòng ngừa, trấn áp và trừng trị tội phạm mua bán người, đặc biệt là phụ nữ, trẻ em bổ sung cho Công ước TOC và ban hành các văn bản tạo hành lang pháp lý cho các cấp, các ngành, địa phương thực hiện; hoạt động phòng ngừa tội phạm thông qua các phương tiện thông tin đại chúng và truyền thông tại cộng đồng có sự chuyển biến rõ nét; xây dựng và nhân rộng các mô hình, câu lạc bộ lồng ghép phòng, chống mua bán người; điều tra, khám phá nhiều vụ án, chuyên án phức tạp, liên quan đến nhiều địa phương và quốc tế; các ngành tư pháp phối hợp chặt chẽ trong điều tra, truy tố, xét xử nghiêm minh các vụ án mua bán người; công tác tiếp nhận, hỗ trợ nạn nhân hòa nhập cộng đồng, hợp tác quốc tế được tăng cường và mở rộng, từng bước xã hội hóa công tác phòng, chống mua bán người.

Phòng, chống mua bán người là một nhiệm vụ khó khăn phức tạp, đặc biệt là trong xu thế tình hình tội phạm trên thế giới và khu vực ngày càng gia tăng. Dù đã rất nỗ lực, song chúng ta vẫn còn nhiều điều cần làm ở phía trước. Để đáp ứng yêu cầu bảo đảm an ninh, trật tự an toàn xã hội của đất nước, bảo vệ cuộc sống bình yên, hạnh phúc của nhân dân, từng bước nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống tội phạm mua bán người cần tới sự chung tay của các bộ, ngành có chức năng quản lý nhà nước, chính quyền địa phương các cấp và trên hết là sự đề cao cảnh giác từ mỗi công dân. Nỗ lực từ mỗi cá nhân góp phần mang lại thành công cho mỗi quốc gia, từ đó làm nên những thành tựu chung của thế giới nhằm loại bỏ một loại hình tội phạm đang được coi là vấn nạn toàn cầu./.