Bài 4: Quy định nêu gương phải được thực thi trong cuộc sống

Người đứng đầu phải là tấm gương sáng nhất

Phát biểu tại Hội nghị Trung ương 8 (khóa XII), Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh: Nêu gương thì tất cả cán bộ, đảng viên đều phải làm nhưng trước hết, các lãnh đạo cao nhất phải có trách nhiệm, chứ không phải vì vừa qua có một số lãnh đạo cấp cao hư hỏng nên phải có Quy định. Lần này Trung ương ban hành Quy định chứ không phải là Bộ Chính trị, điều này cho thấy vị trí của việc nêu gương lớn hơn nhiều, thẩm quyền cao hơn nhiều, tính chất cũng quan trọng hơn nhiều. Tổng Bí thư nêu rõ, Quy định phải rất chặt chẽ là tất cả cán bộ, đảng viên nhưng trước hết cán bộ cấp cao phải nêu gương.

Tổng Bí thư cũng lưu ý, không phải tất cả Trung ương hay Bộ Chính trị hư hỏng hết, nếu hiểu như vậy thì rất nguy hiểm vì sẽ mất lòng tin. Vì vậy, Trung ương cân nhắc từng câu chữ, nhấn mạnh vào trách nhiệm của các lãnh đạo cấp cao phải gương mẫu làm trước. “Rất mừng là khi thảo luận Trung ương thống nhất cao, có lẽ đây là lần đầu tiên trong lịch sử chúng ta quy định nói thẳng trách nhiệm của các Ủy viên Bộ Chính trị, Ủy viên Ban Bí thư, Ủy viên Trung ương gương mẫu”, Tổng Bí thư nói.

Ngày 25/10/2018, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã ký ban hành Quy định số 08-QĐ/TW về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, trước hết là Ủy viên Bộ Chính trị, Ủy viên Ban Bí thư, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương. Đây là sự tiếp nối Quy định số 47 QĐ/TW, ngày 01/11/2011 của Ban Chấp hành Trung ương về “Những điều đảng viên không được làm”; Quy định 101/QĐ-TW ngày 7/6/2012 của Ban Bí thư về “Trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo chủ chốt các cấp” và Quy định 55/QĐ-TW ngày 19/12/2016 của Bộ Chính trị về “Một số việc cần làm ngay để tăng cường vai trò nêu gương của cán bộ, đảng viên”. Như vậy đủ thấy “trách nhiệm nêu gương” của cán bộ, đảng viên đã trở nên cấp bách hơn bao giờ hết trong bối cảnh hiện nay.

Nhưng nếu chỉ nói nêu gương một cách chung chung thì không có tác dụng, sẽ lại sa vào tệ hô hào “suông”. Điều mà nhân dân tin tưởng lần này là Trung ương nêu đích danh là Ủy viên Bộ Chính trị, Ủy viên Ban Bí thư, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng. Như vậy là địa chỉ đã rõ ràng.

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh: “Nếu gần 200 Ủy viên Trung ương khóa XII, từng đồng chí thật sự soi vào bản thân, đề cao trách nhiệm nêu gương và gương mẫu đi đầu thực hiện thì sẽ có sức lan tỏa rất lớn, sẽ tạo được sự chuyển biến mạnh mẽ trong toàn Đảng, toàn hệ thống chính trị, góp phần củng cố, tăng cường niềm tin của cán bộ, đảng viên, nhân dân vào Trung ương Đảng, Bộ Chính trị và Ban Bí thư”.

Nội dung Quy định được soạn thảo ngắn gọn, cụ thể, dễ hiểu, dễ nhớ và dễ kiểm tra, giám sát, với 4 điều, trong đó nhấn mạnh tinh thần là đảng viên phải chấp hành Cương lĩnh, Điều lệ, nghị quyết, chỉ thị và các quy định của Đảng. Cán bộ giữ chức vụ càng cao thì càng phải gương mẫu.(Xem nội dung Quy định tại đây)

Trong đó, Điều 1 quy định chung cho các đảng viên, còn Điều 2 và 3, mỗi điều đều có 8 nội dung dành riêng cho các Ủy viên Bộ Chính trị, Ủy viên Ban Bí thư và Ủy viên Trung ương Đảng dựa trên nguyên lý có xây, có chống và xây trước, chống sau. Trong đó quy định rõ, mỗi cán bộ cấp cao phải gương mẫu thực hiện, từ trách nhiệm nêu gương trong quan hệ với tổ chức Đảng, với Tổ quốc, nhân dân và đối với chức trách, nhiệm vụ, gia đình... Trước hết phải chấp hành Cương lĩnh, nghị quyết, chỉ thị, qui định của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước. Đấu tranh chống các quan điểm sai trái của các thế lực xấu, thù địch lợi dụng xuyên tạc, kích động chống phá chúng ta, bảo vệ Đảng, lợi ích của nhân dân. Gương mẫu về bản lĩnh chính trị, ý chí chiến đấu, đạo đức lối sống, phong cách làm việc trách nhiệm trong thực thi nhiệm vụ; vai trò trung tâm đoàn kết, hạt nhân lãnh đạo trong hệ thống chính trị. Phải nghiêm khắc với bản thân, kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân, chủ nghĩa thành tích, háo danh, công thần…hứa “suông” nói không đi đôi với làm. Chống các biểu hiện đoàn kết xuôi chiều cục bộ, bè cánh, kèn cựa địa vị, quan liêu, xa dân, lợi dụng tập thể trốn tránh, đùn đẩy trách nhiệm…lạm quyền, lộng quyền, tham vọng quyền lực…lợi dụng doanh nghiệp hoặc để doanh nghiệp lợi dụng liên kết lập “sân sau”, “lợi ích nhóm”…tham nhũng, hối lộ dưới mọi hình thức. Có tinh thần đổi mới dám nghĩ dám làm, dân chủ khách quan, rèn luyện tu dưỡng đạo đức lối sống trong sáng… chủ động từ chức khi bản thân không đủ điều kiện…

Các nội dung trong Quy định mang tính khuyến khích, răn đe và cảnh báo, còn các chế tài mang tính kỷ luật của Đảng và quy định pháp luật thì vẫn thực hiện như hiện hành. Để các nội dung nêu gương trên đi vào cuộc sống cần thực hiện tốt phương châm: cấp ủy viên nêu gương cho đảng viên, đảng viên nêu gương cho quần chúng; cán bộ cấp trên nêu gương cho cán bộ cấp dưới, cán bộ giữ chức vụ càng cao càng phải gương mẫu; cán bộ là người đứng đầu phải là người gương mẫu nhất.

Đảm bảo Quy định trách nhiệm nêu gương được thực thi trong cuộc sống

Qua quá trình nghiên cứu và tìm hiểu và từ thực tiễn công tác xây dựng Đảng, tác giả đề xuất một số giải pháp thực hiện Quy định trách nhiệm nêu gương, góp phần xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh.

Tăng cường giáo dục, nâng cao nhận thức và hành động

Thực tế cho thấy, trong các văn bản của Đảng bao giờ nội dung giải pháp tăng cường, giáo dục, nâng cao nhận thức và hành động luôn được đưa lên đầu tiên. Việc quán triệt, học tập nâng cao nhận thức trong toàn Đảng về ý nghĩa, vai trò, tầm quan trọng và sự cần thiết của Quy định nêu gương; từ đó, nghiên cứu, vận dụng xây dựng chương trình hành động, kế hoạch tổ chức và thực hiện Quy định đạt hiệu quả.

Nêu gương phải được thực hiện thông qua những việc làm cụ thể, đúng với nhiệm vụ chính trị được giao, gắn với việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Phải nhận thức đây là việc làm thường xuyên trong công tác, sinh hoạt hàng ngày, nhằm nâng cao tính tự giác, lời nói đi đôi với việc làm. Mỗi cán bộ, đảng viên, người đứng đầu cần nêu gương thông qua những hành động cụ thể, có cam kết, có nghiệm thu của tổ chức, có đánh giá. Từ đó tuyên truyền rộng rãi trong toàn xã hội để người dân biết và thẩm định.

Việc nêu gương phải được gắn với các phong trào thi đua, những tấm gương điển hình, tiêu biểu cần được tuyên truyền, cổ vũ, vinh danh, ghi nhận, tạo sức lan tỏa, đấu tranh chống quan điểm sai trái, cho rằng nêu gương chỉ là hô hào “suông”, phong trào, “bình mới rượu cũ”, “lòng tham” không thể thực hiện; hay những biểu hiện hoài nghi vai trò nêu gương của cán bộ, đảng viên, trước hết cán bộ cao cấp, người đứng đầu.

Phát huy vai trò bí thư, cấp ủy trong nêu gương

Bí thư cấp ủy và người đứng đầu địa phương, cơ quan, đơn vị là những người luôn có tầm ảnh hưởng nhất định đến cán bộ, đảng viên và nhân dân ở địa phương, cơ quan, đơn vị đó. Bởi vậy, cấp ủy các cấp cần phát huy vai trò của người đứng đầu, làm tốt trách nhiệm nêu gương. Cấp ủy chỉ đạo việc thực hiện nêu gương thông qua việc làm cụ thể, gắn với quyền, lợi ích của tập thể, của nhân dân theo đúng tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh: Bí thư chi bộ là người đứng đầu chi ủy, giữ vai trò hạt nhân đoàn kết của chi bộ. Do đó, để phát huy vai trò của chi bộ, thật sự là “hạt nhân” lãnh đạo của Đảng ở cơ sở, cần phải nâng cao trách nhiệm của bí thư chi bộ; bí thư, cấp ủy phải tự mình nêu gương về đạo đức lối sống, lòng trung thành với Tổ quốc và nhân dân. Cán bộ lãnh đạo phải làm gương trong công việc, nhận việc khó về mình nhường việc dễ cho anh em, là tấm gương sáng cho nhân dân noi theo.

Đề cao trách nhiệm nêu gương, tự giác học trước, làm theo trước, đấu tranh phê và tự phê để nêu gương của cán bộ, đảng viên, người đứng đầu và cán bộ chủ chốt các cấp, trong học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh.

Hằng năm, người đứng đầu và từng cán bộ, đảng viên có cam kết rèn luyện, phấn đấu nêu gương sáng, tiêu biểu về những nhiệm vụ được giao. Gắn việc thực hiện Quy định với kiểm điểm, đánh giá, xếp loại cán bộ, đảng viên và lấy phiếu tín nhiệm theo quy định. Kịp thời xử lý nghiêm đối với những trường hợp vi phạm Quy định để làm gương và lấy đó làm bài học cho mình.

Tăng cường vai trò giám sát của nhân dân

Nhiều ý kiến cho rằng việc Hội nghị Trung ương 8 lần này xem xét thông qua “Quy định về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, trước hết là Ủy viên Bộ Chính trị, Ủy viên Ban Bí thư, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương” là hoàn toàn đúng đắn, kịp thời và cần thiết. Tuy nhiên, cần có cơ chế để phát huy được vai trò của nhân dân trong việc giám sát trách nhiệm nêu gương nói trên. Thông qua phản ánh, góp ý trực tiếp và qua cơ chế phản biện của Mặt trận Tổ quốc, đặc biệt là qua các phương tiện thông tin đại chúng.

Về giám sát của nhân dân, Quy định nêu rõ: Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội trong phạm vi, nhiệm vụ, quyền hạn của mình có trách nhiệm giám sát việc thực hiện. Do vậy, ngay từ đầu, nhân dân phải phải được tham gia thảo luận, góp ý kiến vào các quy định của Đảng, góp ý kiến cho cán bộ, đảng viên. Đây chính là thể hiện đúng tinh thần nhân dân tham gia xây dựng Đảng.

Nêu gương thực chất là dùng đức trị, do đó trên thực tế giám sát trước hết phải phát huy được sức mạnh của nhân dân, đề cao vai trò giám sát của nhân dân và có cơ chế thiết thực để nhân dân thực hiện vai trò đó. Thực tiễn cũng chỉ ra rằng, chỉ có kết hợp đúng đắn nêu gương tự phê bình và phê bình trong Đảng với sự giám sát của nhân dân thì việc xây dựng Đảng về đạo đức của mới có hiệu quả.

Nhân dân luôn nhìn vào Đảng thông qua những cán bộ, đảng viên và việc làm cụ thể của họ. Bởi vậy, cán bộ cấp càng cao, trách nhiệm càng lớn. Cán bộ cấp càng cao thì việc họ làm, cả việc tốt và việc xấu, ảnh hưởng càng rộng; nhất là những việc xấu, gây hậu quả càng nặng nề mà nhiều khi không thể khắc phục. Những hậu quả ở đây không chỉ dừng lại ở khía cạnh kinh tế, mà nghiêm trọng hơn, làm ảnh hưởng đến uy tín của Đảng, làm xói mòn lòng tin của nhân dân với Đảng.

Điều quan trọng nhất là phải có sự giám sát của nhân dân. Không gì lọt qua được đôi mắt nhân dân cả. Phải dựa hẳn vào nhân dân để giám sát, đánh giá cán bộ, đảng viên. Hàn thử biểu đo lòng tin của nhân dân đối với Đảng cũng nằm ở đây. Theo đó, mà lựa chọn người cần chọn.

Bên cạnh đó cần phải có các quy định để lắng nghe, phát huy vai trò giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội mà người dân làm đại diện. Đặc biệt, cần tạo cơ chế cho các cơ quan báo chí, tăng cường kiểm tra phát hiện những vi phạm của cán bộ, đảng viên trên cơ sở cung cấp thông tin của người dân. Khi người dân phát hiện ra sự thiếu gương mẫu của cán bộ, đảng viên thì các cơ quan chức năng của Đảng phải kiểm tra, giám sát phải vào cuộc xử lý nghiêm các tiêu cực, vi phạm, thì mới phát huy được vai trò giám sát.

Những cán bộ, đảng viên thiếu gương mẫu cả trong công việc, lẫn đạo đức, lối sống thì phải cương quyết xử lý, chức vụ càng cao thì càng phải xử lý nghiêm minh, không nể nang, “không có vùng cấm”, “không có ngoại lệ” bất kể là ai. Với tinh thần “quan phạm tội, xử nặng hơn thứ dân” đảm bảo giữ nghiêm kỷ luật của Đảng, pháp luật của Nhà nước.

Tăng cường kiểm tra, giám sát của Đảng đảm bảo vai trò nêu gương

Quán triệt quan điểm, nguyên tắc hoạt động của Đảng, đó là kiểm tra, giám sát là phương thức lãnh đạo của Đảng, “không kiểm tra coi như không lãnh đạo”. Ngoài những giải pháp về giáo dục thuyết phục, thì nêu gương của cán bộ, đảng viên nhất là người đứng đầu, cán bộ càng cao, càng phải nêu gương cũng là phương thức lãnh đạo, do đó nó có vai trò ý nghĩa rất quan trọng. Tuy nhiên, nếu chỉ hô hào kêu gọi không thôi thì sẽ rất khó vượt qua được những cám dỗ của cuộc sống, khi Đảng ta ban hành Quy định về nêu gương thì cần phải có kiểm tra, giám sát đánh giá kết quả thực hiện, xem đã làm được gì, còn gì hạn chế bất cập, và chỉ ra nguyên nhân đề ra phương hướng sửa chữa khắc phục, làm cho vai trò nêu gương của cán bộ, đảng viên được phát huy.

Có thể thấy, từ sau Đại hội XII của Đảng, công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật Đảng được đẩy lên rất cao, kết quả công tác kiểm tra đã tăng cường củng cố niềm tin của nhân dân. Công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật Đảng đã chỉ rõ hơn, một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên thoái hóa biến chất bị lộ diện, phát huy những kết quả ấy để đảm bảo Quy định nêu gương của Đảng đi vào được cuộc sống, công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật Đảng cần phải được tăng cường.

Công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật Đảng cần tiếp tục sâu sát, đổi mới công tác xây dựng kế hoạch, trong đó tập trung vào kiểm tra khi có dấu hiệu vi phạm, kiểm tra, nhắc nhở xử lý những cán bộ, đảng viên vi phạm kỷ luật Đảng. Đảm bảo cho cán bộ, đảng viên thực hiện tốt các nội dung nêu gương. Thanh, kiểm tra, giám sát vai trò nêu gương trong đấu tranh chống biểu hiện suy thoái về tư tưởng, chính trị, đạo đức, lối sống, các biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ, chống diễn biến hòa bình. Nói, viết, làm thực hiện Cương lĩnh chính trị, Điều lệ Đảng, nghị quyết, chỉ thị, quyết định, quy định, quy chế, kết luận của Đảng, pháp luật của Nhà nước; thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ, quy chế dân chủ ở cơ sở.

Thanh tra, kiểm tra, giám sát về việc nêu gương trong công tác tổ chức, cán bộ về đào tạo, quy hoạch, đề bạt, bổ nhiệm, luân chuyển, điều động, đề cử, ứng cử, đi học, tuyển dụng, thi nâng ngạch, nâng lương, khen thưởng có đúng quy định không? Có tình trạng chạy chức, bằng cấp, vị trí công tác… bổ nhiệm người thân, người nhà “cả họ làm quan”, “bổ nhiệm thần tốc” hay không. Có vi phạm các quy định về phòng, chống tham nhũng, lãng phí nhận, môi giới hối lộ, tham ô tài sản hay không; có bao che hoặc cấu kết với doanh nghiệp để làm trái quy định, trục lợi; dung túng, tiếp tay cho tham nhũng…

Để công tác kiểm tra giám sát đạt kết quả cao cần chú trọng hơn tiêu chí về kiểm tra, giám sát, kỷ luật. Cán bộ kiểm tra phải có dũng khí đấu tranh, thật sự công tâm, khách quan, chính trực và hơn ai hết phải liêm, sạch. Không liêm, không sạch thì không nói được người khác, không kỷ luật được người khác.

Luật “hóa” những qui định về nêu gương

Thực tiễn chỉ ra rằng nếu chỉ kêu gọi đức trị, giáo dục thuyết phục nêu gương mà thiếu pháp trị, là những chế tài đi kèm thì chỉ là kêu gọi suông; đức trị không gắn liền với luật pháp thì không thể thành công trong quản trị. Nói như nhà báo Nhị Lê: Chưa bao giờ vấn đề đức trị phải nêu cao như bây giờ. Và cũng chưa bao giờ vấn đề pháp trị phải nắm chắc và đề cao như bây giờ. Dùng đức trị quản sẽ chỉ được 10 dặm, dùng pháp trị thì có thể quản được 100 dặm, mà dùng cả đức trị và pháp trị thì mới dẫn dắt và quản trị được muôn dặm sơn hà xã tắc. Cho nên không thể nhấn một bên đức trị hoặc một bên pháp trị được. Cần thực thi đồng thời cả hai, trên nền tảng dân chủ thì đức trị hay pháp trị mới thực sự trở thành chính nó và phát huy được sức mạnh. Gia thì có gia phong, nước thì có quốc pháp, kỷ cương luật pháp. Do vậy, vấn đề nêu gương không thể hô hào suông, răn dạy đạo lý không thôi là không đủ thấm, mà phải gắn với luật pháp, chế tài đi kèm để xử lý những sai phạm. Đây như là hai mặt của một vấn đề, của một cơ thể sống, song hành không thể thiếu. Chỉ có đầy đủ như vậy mới là phương thức lãnh đạo, quản trị quốc gia văn minh nhất. Và bên cạnh sự nêu gương cần có pháp luật điều chỉnh nhằm phát huy tốt hơn vai trò nêu gương của cán bộ, đảng viên nhất là người đứng đầu.

Luật pháp là phải nghiêm minh, từ quan đến dân đều bình đẳng không phân biệt, với tinh thần thượng tôn pháp luật. Chủ tịch Hồ Chí Minh được xem là một trong những người đầu tiên đưa ra khái niệm “pháp quyền” ở Việt Nam và để xây dựng được Nhà nước pháp quyền, mỗi người đều phải phục tùng và tôn trọng luật pháp, và pháp luật phải có vị trí tối thượng. Ngày nay trong xây dựng nhà nước pháp quyền, Việt Nam cần phải có hệ thống pháp luật đầy đủ, rõ ràng, minh bạch, thể hiện ý chí và nguyện vọng của nhân dân. Và đây cũng được xem là công cụ để kiểm soát và xử lý những hành vi vi phạm pháp luật, thiếu nêu gương của cán bộ, đảng viên.

Sau 5 năm thực hiện Quy định 101 về nêu gương của cán bộ, đảng viên nhất là người đứng đầu thì kết quả còn hạn chế, do nhiều nguyên nhân, trong đó chưa có chế tài đủ mạnh xử lý những cán bộ, đảng viên không gương mẫu... Sự hư hỏng, thiếu gương mẫu của cán bộ ngày càng lớn, khiến dư luận bất bình, ảnh hưởng lớn tới uy tín của Đảng, làm giảm lòng tin của dân với Đảng. Đây là nguy cơ, thách thức đối với sự lãnh đạo của Đảng. Ngẫm lại thực tiễn lịch sử, các triều đại phong kiến Việt Nam trước đây cho thấy, chừng nào vua quan “sạch sẽ”, luôn nêu tấm gương thanh liêm thì thiên hạ nể phục, nước nhà thịnh. Còn khi vua quan ăn chơi sa đọa, suy thoái thì nước nhà ắt sẽ suy, thiên hạ sẽ loạn, tức là, khi thượng bất chính, hạ sẽ tắc loạn.

Ngăn chặn, đẩy lùi nguy cơ thách thức đó là cấp thiết, Quy định nêu gương trở thành Nghị quyết của Ban Chấp hành Trung ương là bước tiến quan trọng, là bước đột phá về đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng, đáp ứng yêu cầu xây dựng, chỉnh đốn Đảng trong tình hình hiện nay. Để vai trò nêu gương của cán bộ, đảng viên, trước hết là Ủy viên Bộ Chính trị, Ủy viên Ban Bí thư và Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương ngày càng được lan tỏa, cần phải tiến dần tới luật hóa, có chế tài đầy đủ đảm bảo tính thực thi có hiệu quả. Ví dụ như sửa đổi Luật Phòng, chống tham nhũng hay quy định về kê khai tài sản yêu cầu người kê khai phải trung thực, và với những trường hợp họ không trung thực thì xử lý thế nào? Để luật hóa được chúng ta cần phải phối hợp tốt với các cơ quan chức năng làm luật nhằm nghiên cứu bổ sung hoàn thiện, đây sẽ là một công cụ rất tốt để giám sát, kiểm soát quyền lực. Chúng ta hy vọng, với tinh thần là nâng cao pháp trị, thượng tôn pháp luật, buộc tất cả các cán bộ, đảng viên nhất là cán bộ cao cấp, người đứng đầu phải nghiêm túc thực hiện. Chắc chắn rằng, Quy định nêu gương sẽ đi vào cuộc sống, sẽ tạo bước đột phá thực sự hiệu quả để xây dựng Đảng ta ngày càng trong sạch, vững mạnh./.