Xé Pang Á - bức tranh văn hóa dân tộc Kháng đa sắc màu

Dân tộc Kháng có nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc. Đến nay, đồng bào Kháng vẫn duy trì một số nghi lễ lâu đời như lễ Xíp Xí, lễ mừng cơm mới. Tiêu biểu là Lễ Xé Pang Á, một nghi lễ dân gian do Pa ả (thầy cúng) tổ chức.

Mỗi bản làng người Kháng thường có một Pa ả, là người thuộc nhiều bài cúng và biết nhiều cách chữa bệnh bằng thuốc dân gian. Pa ả là người có uy tín với cộng đồng, được người dân bản, làng tin tưởng làm theo.

Xé Pang Á tổ chức 2 hoặc 3 năm lại một lần để mời các thế lực siêu nhiên theo tín ngưỡng người Kháng về thụ hưởng lễ vật. Những người được Pa ả chữa cho khỏi bệnh bằng thuốc dân gian (được coi là con nuôi) đến dâng lễ, tạ ơn.

Người Kháng có quan niệm về thời hạn làm con nuôi, người bệnh nhẹ thì làm con nuôi từ 1 đến 3 năm (Quân Liệng), người bệnh nặng thì nhận làm con nuôi vĩnh viễn (Quân Mướng). Sau khi hết hạn làm con nuôi, ai có điều kiện thì về thăm cha nuôi hàng năm, ai không có điều kiện thì thôi.

Hàng năm, lễ Xé Pang Á thường tổ chức vào khoảng tháng 12 âm lịch, hoặc vào mùa xuân tháng 3, 4 dương lịch, khi hoa ban, hoa mạ nở rộ, mưa đã xuống và măng đắng đã mọc lên, báo hiệu một mùa lễ hội tạ ơn, cầu mong sức khỏe về.

Đồng bào Kháng trang trọng chuẩn bị lễ vật, dựng cây “Sặng Bók” mở hội.

Ngày tốt, giờ thiêng đến, Pa ả dân tộc Kháng (tỉnh Sơn La) làm lễ xin phép tổ tiên, thần linh xin mở hội Xé Pang Á.

Lễ Xé Pang Á có 3 phần chính: Lễ cúng báo tổ tiên (Tế ngặt hóng); Lễ cúng hồn chủ nhà (tám khắp lui khắp bẹ); Cúng mời Thần linh xuống dự lễ (Tế ngặt su un). Quá trình hành Lễ, phần lễ và phần hội luôn đan xen, hòa quyện nhau.

Buổi Lễ diễn ra trong không khí thành kính, trang nghiêm với nhiều nghi thức đậm sắc màu văn hóa dân gian Kháng.

Pa ả làm phép cầu chúc cho các con nuôi khỏe mạnh, không bị ốm đau, công việc làm ăn thuận lợi.

Xé Pang Á cũng là dịp để người dân các bản làng vui chơi thư giãn, sau những tháng ngày lao động vất vả, một nắng hai sương.

Lễ ẩn chứa và phô diễn nhiều nét văn hóa như múa Tăng Bu - mô phỏng việc nương rẫy, thu hái trong đời sống hằng ngày; múa khăn mừng nàng Han dự hội; uống rượu cần vui hội...

Điệu múa ống tre mô phỏng hoạt động canh tác nông nghiệp mừng hội.

Lễ Xé Pang Á giàu tính nhân văn, bởi vậy cần phát huy lễ Xé Pang Á, để trở thành một di sản văn hóa của người Kháng ở vùng Tây Bắc đất nước.