Theo số liệu của Uỷ ban Dân tộc, cộng đồng Khmer ở Việt Nam có trên 1,3 triệu người, sinh sống tập trung chủ yếu ở các tỉnh, thành phố khu vực Tây Nam bộ như Trà Vinh, Sóc Trăng, Bạc Liêu và Kiên Giang. Tây Ninh cũng có một lượng lớn người Khmer sinh sống, đặc biệt là ở khu vực biên giới giáp nước bạn Campuchia. Cộng đồng người Khmer tại Thái Lan có khoảng trên 4,2 triệu người, tại nước bạn Campuchia người Khmer chiếm khoảng 97% dân số, cộng đồng người Khmer sinh sống khu vực biên giới Việt Nam - Campuchia, có những đặc điểm văn hóa và tôn giáo chung, tạo ra sự gắn kết mạnh mẽ giữa hai quốc gia Việt Nam và Campuchia. Thông qua mối quan hệ kinh tế, tình thân tộc và việc gìn giữ và phát huy các giá trị tín ngưỡng, văn hóa Khmer ở hai nước Việt Nam - Campuchia không chỉ giúp bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc Khmer mà còn xây dựng mối quan hệ hữu nghị và hợp tác bền vững, góp phần vào sự phát triển chung của khu vực Đông Nam Á.
Nền văn hóa Khmer phát triển rực rỡ với nhiều di sản, nghệ thuật độc đáo, như hát múa rô băm, nghệ thuật kịch hát dù kê, nghệ thuật điêu khắc, trang trí, hội họa, âm nhạc, văn học dân gian… trong đời sống tín ngưỡng, phật giáo Nam Tông là một tôn giáo truyền thống của người Khmer, đóng vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của cộng đồng. Các ngôi chùa Khmer ở biên giới Việt Nam - Campuchia không chỉ là nơi thờ cúng, mà còn là trung tâm văn hóa, nơi diễn ra các hoạt động sinh hoạt cộng đồng và giáo dục truyền thống. Người Khmer tham gia các lễ hội tôn giáo lớn như Tết Chol Chnam Thmay (Tết cổ truyền Khmer) và Lễ Ok-Om-Bok (Lễ hội Cầu Nước) vào tháng 11, các nghi thức tôn kính tổ tiên và các thầy chùa được tổ chức tại chùa Khmer, giữ vững bản sắc văn hóa qua các thế hệ.
 |
| Chùa Khmer một minh chứng đậm nét về tài năng điêu khắc, nghệ thuật trang trí và xây dựng của người Khmer. Trung tâm văn hóa, tín ngưỡng này lưu giữ nhiều giá trị văn hóa đặc sắc của người Khmer. |
Trong những năm gần đây, các hoạt động giao lưu văn hóa giữa người Khmer ở Việt Nam và Campuchia ngày càng được đẩy mạnh. Một trong những hoạt động nổi bật là Lễ hội văn hóa Khmer được tổ chức thường niên tại các tỉnh Tây Nam Bộ và Campuchia, thu hút đông đảo người dân tham gia. Lễ hội không chỉ có các nghi thức tôn giáo, mà còn có các chương trình văn nghệ truyền thống như múa Apsara, ca nhạc, và các trò chơi dân gian, góp phần thúc đẩy sự giao lưu văn hóa giữa các cộng đồng.
Một hoạt động nổi bật nữa là chương trình Hành hương về nguồn, nơi người Khmer Việt Nam sang thăm các ngôi chùa lớn và tham gia các lễ hội tại Campuchia, tạo cơ hội cho cộng đồng hai bên biên giới giao lưu và tăng cường tình đoàn kết. Các chuyến hành hương này không chỉ là dịp để người dân thể hiện lòng kính trọng đối với các bậc thầy, mà còn là cơ hội để họ chia sẻ, học hỏi kinh nghiệm về bảo tồn văn hóa, bảo vệ các di tích và tôn vinh truyền thống dân tộc.
Ngoài ra, hoạt động hợp tác kinh tế cũng đóng góp không nhỏ vào việc duy trì và phát huy bản sắc văn hóa. Tại khu vực biên giới Tây Ninh, nhiều dự án phát triển nông nghiệp, thủy sản và du lịch đã được thực hiện, trong đó có sự tham gia của cộng đồng Khmer từ cả hai bên biên giới. Các mô hình hợp tác này không chỉ giúp cải thiện đời sống kinh tế mà còn tạo ra những cơ hội để người Khmer duy trì và phát huy những giá trị văn hóa trong bối cảnh hội nhập.
Các hoạt động bảo tồn văn hóa truyền thống của người Khmer ở biên giới được triển khai thông qua nhiều hình thức khác nhau. Chẳng hạn, việc bảo vệ các ngôi chùa Khmer như Chùa Hang, Chùa Phật Lớn tại Tây Ninh, hay các ngôi chùa nổi tiếng tại Campuchia, không chỉ là nơi thực hành tôn giáo mà còn là di sản văn hóa quan trọng của cộng đồng Khmer. Các ngôi chùa này thường xuyên tổ chức các buổi thuyết giảng, học tập về Phật giáo, đồng thời là không gian giao lưu giữa các thế hệ, thúc đẩy bảo tồn các giá trị văn hóa qua các hoạt động hằng ngày.
 |
| Nền văn hóa Khmer góp phần tạo nên sự phong phú và vị thế của di sản văn hóa khu vực Đông Nam Á những sắc mầu văn hóa lung linh và rực rỡ. |
Bên cạnh đó, giáo dục về bản sắc văn hóa cũng là một phần quan trọng trong việc duy trì truyền thống văn hóa Khmer. Các trường học Khmer tại Việt Nam và Campuchia đã đưa vào giảng dạy ngôn ngữ Khmer, lịch sử, văn hóa, tín ngưỡng của dân tộc Khmer nhằm giúp thế hệ trẻ hiểu và tự hào về di sản của mình. Các lớp học này cũng giúp tạo sự kết nối giữa cộng đồng Khmer trong khu vực biên giới, tăng cường ý thức bảo vệ các giá trị văn hóa truyền thống.
Mặc dù các giá trị văn hóa Khmer ở biên giới Việt Nam - Campuchia đã được bảo tồn và phát triển mạnh mẽ, nhưng vẫn đối mặt với một số thách thức, bao gồm sự xâm nhập của các yếu tố văn hóa ngoại lai, sự biến đổi của xã hội hiện đại, và vấn đề duy trì ngôn ngữ truyền thống trong bối cảnh toàn cầu hóa. Để giải quyết vấn đề này, cần có các giải pháp cụ thể như: Tăng cường bảo tồn và phục hồi các di sản văn hóa thông qua các chương trình bảo vệ di tích lịch sử, tăng cường nhận thức cộng đồng về giá trị của các ngôi chùa, di sản văn hóa Khmer. Khuyến khích các hoạt động giao lưu văn hóa giữa các cộng đồng Khmer ở cả hai quốc gia, đồng thời đẩy mạnh các chương trình học tập và nghiên cứu về văn hóa Khmer. Thúc đẩy hợp tác giữa Việt Nam và Campuchia trong việc bảo vệ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, đặc biệt trong các dự án về phát triển du lịch và kinh tế bền vững.
Bằng những nỗ lực đó, cộng đồng Khmer ở biên giới sẽ tiếp tục duy trì và phát huy bản sắc văn hóa độc đáo của mình, đồng thời góp phần xây dựng mối quan hệ đoàn kết và bền vững giữa hai quốc gia Việt Nam và Campuchia./.