Vậy tại sao lại xảy ra nghịch lý này? Liệu sự thay đổi trong hành vi của người tiêu dùng có liên quan đến các yếu tố tâm lý, cung cầu, hay do những quy định pháp lý còn bất cập trong việc điều tiết thị trường vàng hiện nay?
Tâm lý đám đông ảnh hưởng đến thị trường vàng
Một trong những yếu tố tạo nên sự biến động bất thường trên thị trường vàng là tâm lý của người dân. Khi giá vàng giảm, nhiều người thường có xu hướng "chờ đợi" để giá có thể giảm thêm, dẫn đến việc giao dịch rất ít, dù rằng các cửa hàng vàng sẵn sàng bán ra với số lượng lớn. Ngược lại, khi giá vàng tăng, người dân lại đổ xô đi mua, sợ rằng cơ hội sẽ qua đi và giá vàng sẽ còn tăng mạnh hơn nữa. Hiện tượng này, hay còn gọi là "tâm lý bầy đàn," không chỉ xuất hiện ở thị trường vàng mà còn có thể nhận thấy ở các thị trường khác như bất động sản, chứng khoán.
 |
| Người dân xếp hàng dài chờ mua vàng. Ảnh: Phương Liên |
Điều này đã được nhiều chuyên gia kinh tế giải thích, trong đó, nổi bật là lý thuyết tâm lý học kinh tế. TS Nguyễn Trí Hiếu, chuyên gia kinh tế cho rằng trong những tình huống biến động mạnh, con người thường bị chi phối bởi cảm xúc thay vì lý trí. Một số người thấy giá vàng tăng nhanh sẽ mua vào với hy vọng giá còn tăng cao hơn nữa. Tuy nhiên, không ít người lại có xu hướng ngần ngại khi giá vàng giảm, bởi họ lo sợ rằng giá sẽ giảm tiếp và họ sẽ bị thua lỗ. Tâm lý này dẫn đến sự thiếu cân nhắc trong việc đầu tư, chỉ dựa vào cảm xúc và xu hướng của thị trường.
Bên cạnh yếu tố tâm lý, cung và cầu là một trong những yếu tố quan trọng nhất chi phối thị trường vàng. Thực tế cho thấy, khi giá vàng tăng, các cửa hàng vàng thường sẽ hạn chế bán ra hoặc bán với số lượng giới hạn, do không muốn bán vàng với giá thấp hơn giá thị trường. Điều này khiến người dân đổ xô đến mua vàng, dẫn đến tình trạng xếp hàng dài trước cửa các cửa hàng vàng, mặc dù không có vàng để bán. Ngược lại, khi giá vàng giảm, các cửa hàng vàng thường sẽ mở bán số lượng lớn, nhưng người dân lại không mặn mà với việc mua vào, dẫn đến tình trạng "vàng ế" và giao dịch ảm đạm.
Điều này thể hiện rõ ràng sự không ổn định của thị trường vàng trong nước. Cung vàng không phải lúc nào cũng theo kịp cầu vàng, đặc biệt trong những giai đoạn biến động mạnh về giá. Do đó, người dân dễ rơi vào tình trạng chờ đợi, và khi giá vàng giảm, nhiều người lại không muốn mua vì nghĩ rằng giá sẽ giảm thêm, dẫn đến việc thị trường trở nên trầm lắng.
Vai trò của "cò vàng" và sự biến động giá
Một yếu tố thú vị nhưng không thể bỏ qua trong thị trường vàng hiện nay là sự xuất hiện của các "cò vàng". Những người này lợi dụng tâm lý đám đông và sự thiếu ổn định của thị trường để kiếm lợi. Các cò vàng thường sẽ mua vàng từ người dân với mức chênh lệch giá thấp hơn so với giá niêm yết tại cửa hàng và sau đó bán lại với giá cao hơn. Trong trường hợp này, các cò vàng không chỉ tìm kiếm lợi nhuận từ việc chênh lệch giá mà còn giữ được mối quan hệ với khách hàng thông qua việc giao dịch vàng một cách thuận lợi hơn.
Chuyên gia Pháp lý, ông Nguyễn Minh Tuấn, Văn phòng Pháp lý Truyền thông Việt cho rằng: Câu chuyện của các "cò vàng" là một minh chứng rõ ràng về việc thiếu sự minh bạch trong thị trường vàng. Họ sẵn sàng chấp nhận rủi ro trong việc mua vàng giá thấp để bán lại với giá cao, tận dụng sự thiếu hiểu biết của người dân về giá trị thật của vàng tại từng thời điểm. Sự xuất hiện của những "cò vàng" càng làm cho thị trường trở nên phức tạp và khó dự đoán hơn.
Để điều tiết thị trường vàng, các cơ quan chức năng ở Việt Nam đã áp dụng một số quy định pháp lý, nhưng vẫn chưa đủ để ngăn chặn tình trạng biến động giá quá mạnh hoặc sự can thiệp của các "cò vàng". Theo Điều 4 của Luật Kinh doanh vàng năm 2010, các tổ chức, cá nhân tham gia kinh doanh vàng phải tuân thủ các quy định về giấy phép, niêm yết giá và thực hiện các giao dịch công khai, minh bạch. Tuy nhiên, việc kiểm soát và điều tiết thị trường vàng vẫn gặp nhiều khó khăn.
Cụ thể, theo Điều 27 của Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam năm 2010, Ngân hàng Nhà nước có quyền điều hành và kiểm soát thị trường vàng, nhưng các quy định về việc mua bán vàng vẫn còn khá lỏng lẻo. Các cơ sở kinh doanh vàng đôi khi không niêm yết rõ ràng giá mua và bán, khiến cho người tiêu dùng và nhà đầu tư dễ dàng bị lợi dụng bởi những người trung gian không có giấy phép như "cò vàng".
Bên cạnh đó, Thông tư 22/2019/TT-NHNN của Ngân hàng Nhà nước cũng đã quy định về việc quản lý thị trường vàng miếng, nhưng trên thực tế, vẫn có sự chênh lệch rất lớn giữa giá vàng trên thị trường tự do và giá vàng niêm yết tại các cửa hàng, tạo ra những cơ hội cho các cá nhân và tổ chức không chính thức kiếm lời từ sự biến động giá.
Phó chủ tịch Hiệp hội Kinh doanh vàng Việt Nam Nguyễn Thế Hùng cho biết: Sự biến động của thị trường vàng và những hiện tượng nghịch lý, như việc mua vàng khi giá tăng và bỏ qua khi giá giảm, phản ánh rõ ràng sự thiếu vắng thông tin minh bạch và sự thiếu kiểm soát từ các cơ quan chức năng. Tâm lý đám đông và các yếu tố cung cầu là những yếu tố quan trọng khiến người dân có xu hướng mua bán vàng theo cảm tính, thay vì dựa vào những phân tích cơ bản về giá trị thực của vàng.
Để thị trường vàng có thể phát triển ổn định, cần có những biện pháp điều tiết mạnh mẽ hơn từ phía nhà nước, đảm bảo sự minh bạch trong giao dịch vàng, cũng như xử lý triệt để vấn đề "cò vàng" và những hành vi đầu cơ không lành mạnh. Đồng thời, người dân cũng cần được trang bị kiến thức đầy đủ về thị trường để có thể đưa ra quyết định đầu tư chính xác, thay vì chạy theo tâm lý đám đông./.