Tỷ lệ trẻ em được tiêm đủ ba liều vắc-xin phòng bệnh bạch hầu, uốn ván và ho gà (DTP3) – thước đo đánh dấu tỷ lệ bao phủ vắc-xin giữa các quốc gia – đã giảm 5% từ năm 2019 đến năm 2021, xuống còn 81%.
 |
| Ảnh minh họa: UNDP |
Chỉ tính riêng trong năm 2021, 25 triệu trẻ em đã bỏ lỡ một hoặc nhiều liều DTP trong tiêm chủng thường xuyên. Con số này cao hơn 2 triệu so với số liệu năm 2020 và 6 triệu so với năm 2019, cho thấy ngày càng có nhiều trẻ em có nguy cơ mắc những căn bệnh nguy hiểm có thể phòng ngừa. Tình trạng sụt giảm này xảy ra do nhiều yếu tố, bao gồm sự gia tăng số trẻ em sống trong những môi trường nhiều xung đột và bất ổn, nơi mà việc tiếp cận vắc-xin thường gặp nhiều khó khăn, lượng thông tin sai lệch ngày càng gia tăng, cùng với các vấn đề liên quan đến COVID-19 như gián đoạn dịch vụ và chuỗi cung ứng, chuyển hướng nguồn lực sang các nỗ lực ứng phó với đại dịch, cũng như các biện pháp ngăn chặn đã hạn chế nguồn cung và khả năng tiếp cận vắc-xin.
“Đây là báo động đỏ về sức khỏe trẻ em. Chúng ta đang chứng kiến mức sụt giảm liên tục lớn nhất về tỷ lệ tiêm chủng ở trẻ em trong một thế hệ. Hậu quả sẽ được tính bằng mạng sống”, bà Catherine Russell, Giám đốc điều hành UNICEF, chia sẻ. “Mặc dù năm ngoái chúng ta có thể lường trước việc đình trệ do đại dịch gây ra như những gián đoạn và phong tỏa do COVID-19, nhưng hiện nay chúng ta vẫn thấy sự sụt giảm liên tục. COVID-19 không phải là một cái cớ. Chúng ta cần tiêm chủng đầy đủ cho hàng triệu trẻ em còn thiếu các mũi tiêm chủng. Nếu không, chắc chắn chúng ta sẽ chứng kiến nhiều đợt bùng phát bệnh tật, nhiều trẻ em bị bệnh hơn và áp lực lớn hơn đối với hệ thống y tế vốn đã gặp nhiều căng thẳng.”
Trong số 25 triệu trẻ em, có 18 triệu trẻ em không được tiêm liều DTP nào trong năm, phần lớn trong số đó sống ở các nước có thu nhập thấp và trung bình, trong đó Ấn Độ, Nigeria, Indonesia, Ethiopia và Philippines là những nước chiếm số lượng lớn nhất. Hai trong số các quốc gia có mức tăng tương đối cao về số trẻ em không được tiêm liều vắc-xin nào từ năm 2019 đến năm 2021 là Myanmar và Mozambique.
Trên toàn thế giới, tỷ lệ bao phủ vắc-xin HPV đã giảm đi hơn một phần tư so với tỷ lệ đạt được vào năm 2019. Điều này gây ra hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe của phụ nữ và trẻ em gái, bởi vì tỷ lệ bao phủ toàn cầu của vắc-xin phòng virus gây u nhú ở người (HPV) chỉ có 15%, mặc dù vắc-xin đầu tiên đã được cấp phép cách đây hơn 15 năm.
Chúng ta đã hy vọng rằng năm 2021 là năm phục hồi, trong đó các chương trình tiêm chủng nghiêm ngặt sẽ được thiết lập lại và nhóm trẻ em bị bỏ lỡ cơ hội tiêm chủng vắc-xin năm 2020 sẽ được tiêm chủng bổ sung đầy đủ. Tuy nhiên, tỷ lệ bao phủ DTP3 đạt mức thấp nhất kể từ năm 2008, cùng với việc giảm tỷ lệ bao phủ của các vắc-xin cơ bản khác, đã khiến cho toàn thế giới đi chệch hướng trên hành trình đạt được các mục tiêu toàn cầu, bao gồm cả chỉ số tiêm chủng trong các Mục tiêu phát triển bền vững.
Sự thụt lùi về tỷ lệ tiêm chủng này đang diễn ra trong bối cảnh tỷ lệ suy dinh dưỡng cấp tính nghiêm trọng tăng nhanh. Một trẻ em suy dinh dưỡng vốn đã có hệ miễn dịch suy yếu và việc bỏ lỡ vắc-xin có thể đồng nghĩa với việc các bệnh thông thường ở trẻ em có thể gây tử vong nhanh chóng. Sự kết hợp giữa khủng hoảng nạn đói với khoảng cách tiêm chủng ngày càng tăng có nguy cơ tạo điều kiện cho một cuộc khủng hoảng sống còn đối với trẻ em.
Tỷ lệ bao phủ vắc-xin giảm ở mọi khu vực, trong đó khu vực Đông Á và Thái Bình Dương ghi nhận mức sụt giảm cao nhất về tỷ lệ bao phủ DTP3, giảm 9 điểm phần trăm chỉ trong hai năm.
“Việc lập kế hoạch và ứng phó đại dịch COVID-19 cần phải đi đôi với việc tiêm chủng phòng ngừa những bệnh nguy hiểm đến tính mạng như sởi, viêm phổi và tiêu chảy”, Tiến sĩ Tedros Adhanom Ghebreyesus, Tổng Giám đốc WHO, cho biết. “Đây không phải là vấn đề chọn một trong hai, chúng ta có thể làm cả hai việc này”.
Tại Việt Nam, năm 2021 ước tính có khoảng 251.972 trẻ em đã bỏ lỡ một hoặc nhiều liều DTP trong chương trình tiêm chủng thường xuyên. Số trẻ em bỏ lỡ một hoặc nhiều liều DTP đã tăng gấp gần bốn lần, từ 63,001 em vào năm 2019 (trước đại dịch COVID-19). Hiện tại, 52 trong số 63 tỉnh thành chưa đạt được tiến độ mục tiêu 90% trẻ em được tiêm chủng đầy đủ các loại vắc-xin cơ bản được khuyến nghị khi các em tròn 12 tháng tuổi.
Để giải quyết tình trạng tỷ lệ tiêm chủng thường xuyên thấp, Việt Nam đã lên kế hoạch và triển khai tiêm bổ sung cho trẻ em ở các khu vực có độ bao phủ thấp. Ví dụ, từ tháng 3 đến tháng 6 năm 2022, Việt Nam đã tiến hành tiêm chủng bổ sung vắc-xin sởi (SIA) – rubella (MR) và vắc-xin uống phòng bệnh bại liệt (bOPV) cho trẻ em từ 1 đến 5 tuổi và đã tiêm được một liều vắc-xin MR cho 144.448 trẻ em, cho uống bổ sung liều bOPV cho 141.866 trẻ em.
"Chính phủ Việt Nam đã nỗ lực để đưa việc tiêm chủng thường xuyên cho trẻ em trở lại đúng hướng. Tôi mong muốn được thấy Việt Nam bắt kịp với những tiến bộ trước đây vì Việt Nam đã xây dựng được một hệ thống tiêm chủng mạnh mẽ, hệ thống đã đứng vững trong đại dịch COVID-19 để cung cấp vắc-xin cho người dân một cách an toàn và hiệu quả", bà Rana Flowers, Trưởng Đại diện UNICEF tại Việt Nam cho biết. "Cha mẹ cần nhận thức được rằng tiêm đầy đủ những vắc-xin được khuyến nghị cho con em mình là vô cùng cần thiết để ngăn chặn các trường hợp tử vong do những căn bệnh có thể phòng ngừa được”.
Cần có nỗ lực rất lớn để đạt được mức độ bao phủ toàn cầu và ngăn chặn bùng phát dịch bệnh. Tỷ lệ bao phủ không đầy đủ đã dẫn đến các đợt bùng phát bệnh sởi và bại liệt có thể tránh được trong 12 tháng qua. Điều đó càng nhấn mạnh vai trò quan trọng của việc tiêm chủng để duy trì sự khỏe mạnh cho trẻ em, thanh thiếu niên, người lớn và toàn xã hội.
Tỷ lệ bao phủ vắc-xin sởi liều đầu tiên giảm xuống còn 81% vào năm 2021, cũng là mức thấp nhất kể từ năm 2008. Điều này có nghĩa là 24,7 triệu trẻ em đã bỏ lỡ liều vắc-xin sởi đầu tiên vào năm 2021, cao hơn 5,3 triệu so với năm 2019. Thêm 14,7 triệu trẻ em nữa không được tiêm liều thứ hai. Tương tự như vậy, so với năm 2019, có thêm 6,7 triệu trẻ em bỏ lỡ liều thứ ba của vắc-xin bại liệt và 3,5 triệu trẻ em bỏ lỡ liều đầu tiên của vắc-xin HPV - loại vắc-xin bảo vệ trẻ em gái trước bệnh ung thư cổ tử cung khi lớn lên.
Sự sụt giảm mạnh trong hai năm gần đây sau gần một thập kỷ không có sự gia tăng, đã nhấn mạnh nhu cầu không chỉ cần giải quyết những gián đoạn liên quan đến đại dịch mà còn cả những thách thức về tiêm chủng trên toàn hệ thống để đảm bảo tiếp cận được mọi trẻ em và thanh thiếu niên.
WHO và UNICEF đang hợp tác với Gavi, Liên minh Vắc-xin và các đối tác khác để thực hiện Chương trình tiêm chủng toàn cầu 2030 (IA2030), một chiến lược dành cho tất cả các quốc gia và các đối tác toàn cầu có liên quan nhằm đạt được các mục tiêu đề ra về phòng ngừa bệnh tật thông qua tiêm chủng và cung cấp vắc-xin cho mọi người, mọi nơi, ở mọi lứa tuổi.
“Thật đau lòng khi thấy ngày càng nhiều trẻ em không được bảo vệ khỏi những căn bệnh có thể phòng ngừa bằng vắc-xin trong năm thứ hai liên tiếp. Liên minh phải ưu tiên giúp các quốc gia duy trì, khôi phục và tăng cường tiêm chủng thường xuyên, đồng thời thực hiện các kế hoạch tiêm chủng COVID-19 đầy tham vọng, không chỉ bằng việc cung ứng vắc-xin mà còn xây dựng cơ chế hỗ trợ về cơ cấu cho các hệ thống y tế quản lý các kế hoạch đó”, Tiến sĩ Seth Berkley, Tổng giám đốc Gavi, Liên minh Vắc-xin cho biết.
Các đối tác của IA2030 kêu gọi các chính phủ và các bên liên quan:
Tăng cường nỗ lực tiêm bổ sung để giải quyết tình trạng thụt lùi trong hoạt động tiêm chủng thường xuyên, đồng thời mở rộng dịch vụ tiếp cận tại các khu vực chưa được tiêm chủng nhằm tiếp cận trẻ em chưa được tiêm vắc-xin bao gồm tổ chức các đội tiêm chủng lưu động tới các khu vực có nguy cơ cao và thực hiện các chiến dịch ngăn ngừa dịch bệnh bùng phát.
Xây dựng năng lực cho nhân viên tiêm chủng ở mọi cấp bao gồm tập huấn và tập huấn lại để họ có thể thực hiện tốt hơn việc tiêm chủng trong tình hình mới.
Thực hiện các chiến lược dựa trên bằng chứng, lấy con người làm trung tâm và được tùy chỉnh để xây dựng sự tin tưởng vào vắc-xin và tiêm chủng, xử lý thông tin sai lệch và tăng cường tiếp nhận vắc-xin, đặc biệt là giữa các cộng đồng dễ bị tổn thương;
Đảm bảo những nỗ lực tăng cường trong công tác chuẩn bị và ứng phó với đại dịch và các cấu trúc y tế toàn cầu sẽ mang lại những khoản đầu tư vào các dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu (CSSKBĐ), với những hỗ trợ cụ thể nhằm tăng cường và duy trì việc tiêm chủng các vắc-xin thiết yếu.
Đảm bảo cam kết chính trị của các chính phủ và tăng cường phân bổ nguồn lực trong nước nhằm đảm bảo cung ứng đầy đủ vắc-xin và các dụng cụ tiêm chủng để tăng cường và duy trì hoạt động tiêm chủng trong CSSKBĐ.
Ưu tiên thông tin y tế và củng cố hệ thống giám sát dịch bệnh nhằm cung cấp dữ liệu và sự giám sát cần thiết để các chương trình đạt được tác động tối đa.
Tận dụng và tăng cường đầu tư vào nghiên cứu để phát triển và cải tiến các loại vắc-xin và dịch vụ tiêm chủng mới và hiện có để có thể đáp ứng nhu cầu của cộng đồng và đạt được các mục tiêu của IA2030./.