Phát biểu trước các thành viên Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc ngày 25/1 tại một cuộc họp bàn về các tình huống xung đột trong bối cảnh đô thị, ông António Guterres nói: “Khi các hành động thù địch diễn ra ở các thành phố, dân thường có nguy cơ bị giết hoặc bị thương cao hơn nhiều”.
Người đứng đầu Liên hợp quốc làm rõ rằng trong một số trường hợp, dân thường bị nhầm lẫn với chiến binh và trong những trường hợp khác, thiệt hại đối với dân thường hoàn toàn có thể lường trước được “nhưng các bên trong cuộc xung đột không có biện pháp để tránh hoặc giảm bớt thiệt hại”. Ông nhấn mạnh hơn 50 triệu người hiện đang phải đối mặt với xung đột đô thị và những nguy cơ đi kèm.
 |
| Một em bé trên đường phố ở Aleppo (Syria), trước các tòa nhà bị tàn phá do xung đột bạo lực. (Ảnh: UN) |
Nguy cơ cao dẫn đến hậu quả bừa bãi
Người đứng đầu Liên hợp quốc cảnh báo rằng khi vũ khí nổ được sử dụng trong các khu vực đông dân cư, khoảng 90% những người thiệt mạng hoặc bị thương là dân thường. Việc sử dụng vũ khí nổ trong môi trường đô thị, đặc biệt là những nơi có bán kính tác động rộng, có nguy cơ cao gây ra hậu quả bừa bãi. “Những loại vũ khí này có thể gây ra những tác động tàn khốc đối với dân thường, cả ngay lập tức và lâu dài” – ông Guterres lưu ý và cho biết thêm rằng có rất nhiều nạn nhân bị thương tật vĩnh viễn và chấn thương tâm lý nặng nề.
Tổng thư ký cũng cho biết cơ sở hạ tầng cấp nước, điện, vệ sinh thường xuyên bị hư hỏng; và các dịch vụ y tế đang bị tổn hại nghiêm trọng. “Ở Gaza năm ngoái, hàng chục trường học và trung tâm y tế đã bị hư hại trong các cuộc giao tranh. Gần 800.000 người đã mất khả năng tiếp cận với nước sinh hoạt, làm tăng nguy cơ mắc bệnh đồng thời cản trở việc chăm sóc sức khỏe” – ông nêu rõ.
Ông António Guterres cũng đưa ra ví dụ về Afghanistan, nơi “một cuộc tấn công bùng nổ bên ngoài một trường trung học ở Kabul vào tháng 5 năm ngoái khiến 90 học sinh, chủ yếu là nữ sinh, chết và 240 người bị thương”. Theo ông, ngoài những đau khổ về thể chất và tâm lý, thiệt hại đối với trường học còn có những tác động gián tiếp từ việc làm gián đoạn việc học của trẻ em đến tăng khả năng kết hôn sớm hoặc tuyển dụng vào các nhóm vũ trang.
Phá hủy các khu đô thị gây cản trở sự phát triển
Theo người đứng đầu Liên hợp quốc, các cuộc xung đột trong bối cảnh đô thị vượt xa những hậu quả trước mắt mà chúng gây ra cho dân thường. Từ Afghanistan đến Libya, từ Syria đến Yemen và hơn thế nữa, rủi ro đối với dân thường tăng lên khi các chiến binh di chuyển, đặt các cơ sở và thiết bị quân sự gần cơ sở hạ tầng dân sự.
Một nghiên cứu năm 2020 ở Yemen cho thấy việc sử dụng vũ khí nổ hạng nặng trong các khu vực đông dân cư đã phá vỡ tất cả các nguồn lực và hệ thống của đất nước.
Chiến tranh đô thị đang buộc hàng triệu người phải rời khỏi nhà, góp phần vào số lượng kỷ lục người tị nạn và người di dời nội địa.
Vật liệu chưa nổ và hàng triệu tấn mảnh vỡ do chiến tranh đô thị để lại gây ra những rủi ro cho cả môi trường và sức khỏe của người dân. "4 năm sau khi 80% ngôi nhà bị phá hủy ở Mosul, Iraq, ước tính khoảng 300.000 người vẫn phải di dời" – người đứng đầu Liên hợp quốc cho biết.
Ngoài ra, sự tàn phá hàng loạt ở các khu vực đô thị đang khiến quá trình phát triển lùi lại nhiều thập kỷ, làm xói mòn tiến độ hướng tới các Mục tiêu Phát triển Bền vững.
 |
| Các tòa nhà bị phá hủy bởi các cuộc không kích ở Dải Gaza. (Ảnh: UN) |
Các bước cụ thể để giảm thiểu tổn thất về người trong các cuộc chiến tranh đô thị
Tổng thư ký Liên hợp quốc nhấn mạnh với các thành viên Hội đồng Bảo an: “Tổn thất kinh hoàng của các cuộc chiến tranh ở thành phố không phải là không thể tránh khỏi; đó là một sự lựa chọn".
Ông đồng thời đưa ra một loạt các biện pháp nhằm ngăn chặn và giảm thiểu tác động của xung đột ở các khu vực đô thị, khẳng định "tất cả các bên phải hoàn toàn tôn trọng luật nhân đạo quốc tế" và nhắc lại rằng "các cuộc tấn công nhằm vào dân thường hoặc cơ sở hạ tầng dân sự, các cuộc tấn công bừa bãi và sử dụng dân thường như tấm chắn đạn đều bị cấm ”.
Theo ông Guterres, các bên tham gia xung đột phải “điều chỉnh vũ khí và chiến thuật của họ khi tiến hành chiến tranh trong các thành phố”. Ông nói: “Tất cả các bên tham chiến phải hạn chế sử dụng vũ khí nổ có tầm ảnh hưởng rộng trong các khu vực đông dân cư”, đồng thời kêu gọi các quốc gia “khẩn trương” áp dụng các thông lệ tốt nhằm giảm thiểu hậu quả nhân đạo do các loại vũ khí này gây ra.
Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc các quốc gia truy tố những thủ phạm vi phạm nghiêm trọng và bị cáo buộc tội ác chiến tranh. Ông nói: “Chúng ta nợ các nạn nhân và những người thân yêu của họ - và điều quan trọng là nó phải trở thành một biện pháp răn đe mạnh mẽ”.
Ngoài ra, việc bảo vệ hiệu quả dân thường trong bối cảnh chiến tranh đô thị “đòi hỏi các chính sách và thực hành bổ sung hiệu quả vượt ra ngoài cam kết này”. Đặc biệt, ông kêu gọi những kẻ hiếu chiến theo dõi các cáo buộc về thiệt hại đối với dân thường và nhà cửa, chợ và cơ sở hạ tầng dân sự và rút ra bài học từ những điều đó, nhằm đánh giá tác động của các hoạt động và tìm cách giảm thiểu thiệt hại; hoặc ghi lại số nạn nhân để giúp làm sáng tỏ số phận của những người mất tích, tìm cách giảm thiểu thiệt hại gây ra cho dân thường. Ông Guterres nói: “Các bên tham gia xung đột phải đảm bảo rằng lực lượng vũ trang của họ được huấn luyện để tuân theo các chính sách và thông lệ này, cũng như các thông lệ tốt khác”, đồng thời cho biết thêm rằng “tất cả các quốc gia nên thiết lập khuôn khổ chính sách quốc gia để bảo vệ dân thường”.
Tổng thư ký Liên hợp quốc kêu gọi tất cả các quốc gia thành viên sử dụng ảnh hưởng của mình đối với các đối tác và đồng minh để bảo đảm tôn trọng luật nhân đạo quốc tế và áp dụng các thông lệ tốt, nhấn mạnh vai trò trung tâm của Hội đồng Bảo an trong vấn đề này./.