Theo số liệu của Cao ủy Liên hợp quốc về người tị nạn (UNHCR), tính đến tháng 11, hơn 84 triệu người buộc phải rời bỏ nhà cửa. Con số này tăng so với năm 2020 và 2019 trong khi cả hai năm qua vốn đều là những năm kỷ lục về số lượng người buộc phải di dời trên khắp thế giới.
 |
| Một người tị nạn Afghanistan ôm con trai sau khi đến bờ biển của đảo Lesvos một cách an toàn, băng qua biển Aegean từ Thổ Nhĩ Kỳ trên một chiếc thuyền bơm hơi chở đầy người tị nạn Afghanistan. (Ảnh: UN) |
"Một nghịch lý chưa từng có trong lịch sử nhân loại"
Sự gia tăng số lượng người tị nạn và di cư cùng với sự sụt giảm số người di chuyển trên toàn cầu nói chung do các quy tắc đi lại chặt chẽ hơn khiến Tổng giám đốc Tổ chức Di cư của Liên hợp quốc (IOM) António Vitorino tuyên bố rằng thế giới đã "chứng kiến một nghịch lý chưa từng có trong lịch sử loài người”.
Phát biểu nhân dịp trình bày Báo cáo Di cư Toàn cầu mới nhất do IOM công bố, ông António Vitorino cho biết trong khi hàng tỷ người đã không thể di chuyển do COVID-19 thì hàng chục triệu người khác đã phải di dời trong nội bộ đất nước.
IOM cũng cảnh báo rằng những người tị nạn và người di cư rời khỏi nơi cần thiết đã bị ảnh hưởng đặc biệt bởi các hạn chế đi lại liên quan đến COVID-19, và hàng triệu người trong số họ đã bị mắc kẹt xa nhà và gặp nguy hiểm.
Chạy trốn khỏi bạo lực và các cuộc tấn công vũ trang
Xung đột là một trong những lý do chính khiến mọi người rời bỏ nhà cửa để tìm kiếm một cuộc sống tốt hơn, và thật không may, đã có rất nhiều vụ bạo lực khiến người dân phải chạy trốn trong suốt cả năm qua, đặc biệt là ở châu Phi, nơi một số lượng lớn người phải di dời trong biên giới của họ hoặc đến các quốc gia lân cận.
Nhiều nước châu Phi đã bị ảnh hưởng. Ở Cộng hòa Trung Phi, các cuộc bầu cử Tổng thống diễn ra sau đó là giao tranh; vùng Darfur ở Sudan đã bị ảnh hưởng bởi bạo lực liên xã; các hành động tàn bạo do các nhóm vũ trang gây ra ở phía Đông của Cộng hòa Dân chủ Congo; và ở Burkina Faso, các cuộc tấn công bạo lực của các phần tử thánh chiến cũng đã gia tăng. Tất cả những điều này đã dẫn đến việc di dời của vài trăm nghìn người.
Xung đột leo thang ở khu vực Tigray của Ethiopia vào năm 2021 đã làm dấy lên mối lo ngại trên diện rộng và lượng người di cư lớn, với báo cáo của UNHCR rằng những người tuyệt vọng đã vượt qua Sudan. Trong khi đó, những người Eritrean đến Ethiopia để thoát khỏi bạo lực ở đất nước của họ nhanh chóng bị cuốn vào cuộc giao tranh ở Tigray: vào tháng 3, các hình ảnh vệ tinh cho thấy các trại chứa hàng nghìn người tị nạn Eritrean đã bị biến thành tro bụi.
Các nhân viên cứu trợ của Liên hợp quốc đã không thể tiếp cận những người tị nạn cho đến tháng 8, khi họ chuyển hàng viện trợ cần thiết khẩn cấp.
Hàng triệu người phải di dời ở Afghanistan
Ngay cả trước khi Taliban nắm quyền kiểm soát Afghanistan vào tháng 8, tình hình an ninh tồi tệ ở nước này đã khiến hơn 1/4 triệu người bị buộc phải rời bỏ nhà cửa vào tháng 7, nâng tổng số người phải di dời trong nước lên 3,5 triệu người.
Sau khi Taliban nắm quyền, Liên hợp quốc cam kết sẽ ở lại đất nước này để giúp đỡ những người bị ảnh hưởng bởi cuộc khủng hoảng nhân đạo đang tiếp tục tồi tệ hơn.
Giám đốc IOM António Vitorino cảnh báo rằng xung đột đang diễn ra, tình trạng nghèo đói và các tình trạng khẩn cấp liên quan đến khí hậu đã đẩy đất nước đến bờ vực sụp đổ.
Di cư cưỡng bức chưa từng có ở Trung Mỹ
Quy mô dịch chuyển ở Mexico và Trung Mỹ trong năm nay được UNHCR mô tả là "chưa từng có". Gần một triệu người trong khu vực đã phải rời bỏ nhà cửa vì thiếu cơ hội, hay do tác động của các băng đảng, tội phạm có tổ chức, sự tàn phá của đại dịch COVID-19 và biến đổi khí hậu.
Chính quyền Mỹ đã báo hiệu rằng họ sẽ có lập trường nhân ái đối với những người di cư và người tị nạn không có giấy tờ qua biên giới phía Nam, nhưng các hạn chế tị nạn liên quan đến sức khỏe cộng đồng vẫn được áp dụng, đóng cửa các cảng nhập cảnh và Mỹ đã trục xuất hàng trăm người hàng nghìn người đến Mexico và các nước xuất xứ khác.
Bản thân Mexico đã nổi lên như một quốc gia điểm đến, đồng thời là quốc gia trung chuyển đến Mỹ, với khoảng 100.000 người xin tị nạn vào năm 2021, một kỷ lục mới. Vào tháng 12, một thảm kịch kinh hoàng khiến người ta nhớ lại nhu cầu di cư có kiểm soát và an toàn: Khi một chiếc xe tải đông đúc bị lật ở Chiapas, ít nhất 54 người di cư Trung Mỹ được cho là đã chết và hơn 100 người bị thương - sự cố chết chóc nhất đối với những người di cư ở Mexico ít nhất là kể từ năm 2014, khi IOM bắt đầu ghi nhận các trường hợp tử vong.
Xa hơn về phía Nam, sự sụp đổ kinh tế xã hội liên tục của Venezuela đã gây ra một trong những cuộc khủng hoảng di dời lớn nhất thế giới. Hơn 6 triệu người cho đến nay đã phải rời bỏ nhà cửa, và nhu cầu của những người tị nạn và di cư của đất nước đã trở nên tồi tệ hơn do đại dịch COVID-19.
Vào tháng 12, UNHCR và IOM đã đưa ra lời kêu gọi chung trị giá 1,79 tỷ USD để tài trợ cho một kế hoạch khu vực nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của người tị nạn và di cư Venezuela và cộng đồng chủ nhà của họ tại 17 quốc gia trên thế giới Mỹ Latinh và Caribe.
 |
| Kể từ năm 2014, 166 người di cư đã được báo là đã chết hoặc mất tích ở eo biển Manche. (Ảnh: UN) |
Vùng nước chết chóc của Địa Trung Hải
Biển Địa Trung Hải trong nhiều năm đã là con đường ưa thích của những người di cư và tị nạn đang cố gắng đến nơi mà họ coi là nơi trú ẩn an toàn ở châu Âu. Tuy nhiên, cuộc vượt biên nguy hiểm này thậm chí còn trở nên nguy hiểm hơn trong năm nay, khi các nước châu Âu tăng cường trục xuất tại các biên giới trên bộ và trên biển.
Trong 6 tháng đầu năm, ít nhất 1.140 người chết khi cố gắng đến châu Âu bằng thuyền. Hàng trăm người khác đã chết trong nửa cuối năm, khi cố gắng đến châu Âu từ các quốc gia Bắc Phi hoặc Thổ Nhĩ Kỳ.
Trong một sự cố duy nhất vào tháng 11, ít nhất 27 người chết đuối ở eo biển Manche, đánh dấu mức thiệt hại về người lớn nhất của IOM ở eo biển này. Theo các nhà chức trách Pháp, hơn 31.000 người đã cố gắng vượt qua nguy hiểm giữa Pháp và Vương quốc Anh vào năm 2021, và 7.800 người đã được cứu trên biển.
Tầm quan trọng ngày càng tăng của khủng hoảng khí hậu
Trong khi xung đột được cho là sẽ tiếp tục là động lực chính dẫn đến việc di cư tự nguyện và cưỡng bức trong những năm tới, biến đổi khí hậu có khả năng đóng một vai trò ngày càng quan trọng.
Trên thực tế, dữ liệu của UNHCR cho thấy trong thập kỷ qua, các cuộc khủng hoảng liên quan đến thời tiết đã gây ra số lượng di dời nhiều gấp đôi so với xung đột và bạo lực: Kể từ năm 2010, điều kiện thời tiết khắc nghiệt đã buộc khoảng 21,5 triệu người mỗi năm phải di chuyển.
Và trong khi cuộc xung đột ở Afghanistan nhận được nhiều sự quan tâm, người dân nước này cũng phải đối mặt với nhiều thảm họa thiên nhiên: đất nước là một trong những nơi dễ bị thiên tai nhất trên thế giới, gần như tất cả 34 tỉnh của nó đã bị ảnh hưởng bởi ít nhất một thảm họa trong ba thập kỷ qua./.