Các chuyên gia chăm sóc y tế và sức khỏe đã phải chịu gánh nặng của những nỗ lực này, nhưng thường ít nhận được sự công nhận hoặc khen thưởng.
Các loại vaccine, xét nghiệm và phương pháp điều trị COVID-19 đã được triển khai, nhưng chiếm ưu thế ở các nước giàu hơn, khiến nhiều người dân không được bảo vệ, đặc biệt là ở các nước thu nhập thấp.
Trong các lĩnh vực sức khỏe khác, từ bệnh tiểu đường đến bệnh sa sút trí tuệ, đều có những thất bại và thành công.
 |
| Tiêm vaccine phòng COVID-19 tại châu Phi. (Ảnh: UN) |
1. Kêu gọi công bằng trong phân phối vaccin ngừa COVID-19
Theo WHO, bất bình đẳng trong việc tiếp cận các công cụ y tế thậm chí còn rõ ràng hơn trong năm nay. Hơn 8 tỷ liều vaccine phòng COVID-19 đã được tiêm trên toàn thế giới, nhưng đến cuối tháng 11, chỉ 1 trong 4 nhân viên y tế châu Phi được tiêm chủng đầy đủ. Chỉ 0,4% thử nghiệm trên toàn thế giới được thực hiện ở các nước có thu nhập thấp.
Đi đầu trong nỗ lực chấm dứt đại dịch COVID-19, WHO đã nêu cao trách nhiệm về sự công bằng. Tổ chức này đặt ra mục tiêu tiêm chủng toàn cầu và nhấn mạnh rằng ưu tiên ở mọi quốc gia và trên thế giới là bảo vệ những người có nguy cơ cao nhất, chẳng hạn như nhân viên y tế và người cao tuổi.
Kể từ ngày 20/12/2021, cơ quan y tế của Liên hợp quốc đã xác nhận 10 loại vaccine phòng COVID-19 là an toàn, hiệu quả và chất lượng cao và đã liên tục cập nhật các hướng dẫn điều trị, phản ánh kiến thức lâm sàng mới nhất.
Hợp tác là chìa khóa cho phản ứng của WHO đối với COVID-19. Các nhà khoa học giỏi nhất thế giới đã cùng nhau đặt ra và trả lời các câu hỏi nghiên cứu quan trọng cần thiết để chống lại COVID-19 như một phần của kế hoạch nghiên cứu và phát triển của WHO. ACT-Accelerator đã giảm một nửa chi phí của các bộ xét nghiệm nhanh COVID-19 cho các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình thấp và cung cấp hơn 148 triệu bộ xét nghiệm. Cơ chế vaccine COVAX đã cung cấp hơn 3/4 tỷ liều vaccine phòng COVID-19 trên toàn thế giới, bất chấp những thách thức đáng kể như tích trữ vaccine và không đủ minh bạch từ các nhà sản xuất. Trong suốt năm nay, tổ chức này đã hợp tác chặt chẽ với các quốc gia để chuẩn bị cho việc triển khai tiêm vaccine phòng bệnh.
WHO cũng khởi động sáng kiến Trung tâm chuyển giao công nghệ mRNA và giúp một nhà sản xuất Nam Phi tập hợp bí quyết, dữ liệu và công nghệ để mở rộng năng lực sản xuất phục vụ khu vực. Theo WHO, chia sẻ công nghệ và bản quyền là một minh chứng tuyệt vời về một thỏa thuận minh bạch, toàn cầu và không độc quyền. Nền tảng COVID-19 Technology Access Pool (C-TAP) đã công bố giấy phép đầu tiên, cho phép tất cả các quốc gia sản xuất thử nghiệm huyết thanh học do Hội đồng Nghiên cứu Quốc gia Tây Ban Nha phát triển.
Phản ứng với COVID-19 vẫn đang tiếp tục được triển khai với tốc độ bền vững, đồng thời cũng nỗ lực chuẩn bị cho các đợt dịch khác có thể xảy đến trong tương lai. Vì vậy, với Đức, WHO đã mở một Trung tâm thông tin tình báo về đại dịch và bệnh dịch ở Berlin. Cùng với Thụy Sĩ, WHO đã khởi động việc lắp đặt hệ thống BioHub toàn cầu đầu tiên để chia sẻ nhanh chóng và an toàn các mầm bệnh, giúp đánh giá rủi ro và cải thiện khả năng sẵn sàng cho toàn thế giới. Trên toàn cầu, hơn 100 đánh giá hành động nội bộ mỗi quốc gia đã sử dụng công cụ này để đánh giá phản ứng của họ đối với COVID-19 và sau đó củng cố theo thời gian thực tế. Song song đó, việc triển khai thí điểm Đánh giá và Chuẩn bị cho Sức khỏe Toàn dân đã thu hút thành công các quốc gia học hỏi lẫn nhau bằng cách đánh giá khả năng sẵn sàng đối phó với đại dịch tiếp theo trong khi vẫn đảm bảo và thúc đẩy sức khỏe tổng thể của người dân.
2. Các trường hợp khẩn cấp xuất hiện và tồn tại
Trong bối cảnh đại dịch hoành hành, WHO và các đối tác vẫn tiếp tục hỗ trợ các cộng đồng bị vướng vào các cuộc khủng hoảng nhân đạo kéo dài, chẳng hạn như ở Yemen và Syria, đồng thời ứng phó với các cuộc khủng hoảng mới ở Afghanistan và Ethiopia.
Tại Yemen, COVID-19 đã gây căng thẳng hơn nữa cho một hệ thống y tế vốn đang gặp khó khăn bởi xung đột và các dịch bệnh khác, nơi chỉ một nửa số cơ sở y tế được báo cáo là hoạt động tốt. WHO đã giúp đỡ hàng triệu người bằng cách hỗ trợ các dịch vụ y tế thiết yếu và các trung tâm nuôi dưỡng trị liệu để điều trị cho trẻ em bị suy dinh dưỡng cấp tính.
Để đối phó với đại dịch, WHO đã làm việc để xây dựng các trạm sản xuất oxy, nâng cao năng lực của nhân viên y tế, cung cấp thiết bị y tế và bảo hộ, đồng thời tăng cường năng lực phòng thí nghiệm và lâm sàng xét nghiệm.
Sau hơn một thập kỷ khủng hoảng, nhu cầu ở Syria đang lớn hơn bao giờ hết. WHO đã tăng cường cung cấp vật tư y tế và làm việc với các đối tác để hỗ trợ sức khỏe tâm thần.
Hiện tại là tình trạng khẩn cấp nhân đạo lớn nhất thế giới, Afghanistan đang phải chiến đấu không chỉ với COVID-19, mà còn phải đối mặt với bệnh tiêu chảy cấp tính, sốt xuất huyết, sởi, bại liệt và sốt rét. WHO đã vận chuyển hơn 414 tấn vật tư y tế cứu người kể từ ngày 15/8/2021 và cùng với các đối tác tiêm vaccine phòng bệnh bại liệt cho 8,5 triệu trẻ em trong một chiến dịch tháng 11.
Khó khăn nghiêm trọng - bao gồm cả việc thiếu nhiên liệu, thực phẩm và thuốc men - cũng đã khiến người dân ở miền Bắc Ethiopia gặp khó khăn. Cho đến nay, WHO đã chuyển hơn 367 tấn hàng hóa nhân đạo tới Ethiopia, hỗ trợ hàng trăm nghìn gia đình.
Cùng với các đối tác, tổ chức này cũng đã phát động chiến dịch tiêm chủng cho 2 triệu người chống lại bệnh dịch tả ở vùng Tigray. Các đội y tế và dinh dưỡng lưu động đang giúp cung cấp dịch vụ cho những người phải di dời ở các vùng Afar, Amhara và Tigray bị ảnh hưởng bởi xung đột.
3. Loại bỏ những thách thức của dịch vụ y tế
Các cuộc khủng hoảng đơn lẻ đã gây ra những tác động không cân xứng. Đại dịch COVID-19 dự kiến sẽ làm chấm dứt 2 thập kỷ tiến bộ toàn cầu hướng tới bao phủ y tế toàn dân (UHC).
Theo số liệu mới nhất, 23 triệu trẻ em không được tiêm vaccine định kỳ vào năm 2020, con số cao nhất trong hơn một thập kỷ qua - làm tăng nguy cơ mắc các bệnh có thể phòng ngừa như sởi và bại liệt. Hơn một nửa số quốc gia được WHO khảo sát trong khoảng thời gian từ tháng 6 – 10/2021 đã báo cáo sự gián đoạn dịch vụ đối với bệnh tiểu đường, tầm soát và điều trị ung thư, và quản lý tăng huyết áp.
Tuy nhiên, ngay cả trước đại dịch COVID-19, thế giới cũng đã không đạt được mục tiêu có thêm 1 tỷ người được hưởng lợi từ UHC. 500 triệu người đã bị đẩy (hoặc thậm chí còn bị đẩy xa hơn) vào cảnh nghèo cùng cực vì những khoản tiền họ phải trả cho chăm sóc sức khỏe. WHO đang kêu gọi những nỗ lực gấp đôi và biến "sức khỏe cho tất cả mọi người" trở thành tiếng kêu gọi tập hợp để phục hồi.
COVID-19 cũng chỉ ra các giới hạn về khả năng phục hồi của các hệ thống y tế, nhấn mạnh sự cần thiết phải tăng cường các hệ thống này để đảm bảo tốt hơn cả mức độ bao phủ y tế toàn dân và an ninh y tế. Do đó, Tổ chức Y tế thế giới nhấn mạnh điều cần thiết là tất cả các quốc gia phải đầu tư vào chăm sóc sức khỏe ban đầu, nhân viên y tế và cơ sở hạ tầng y tế, thuốc và các sản phẩm y tế khác, đồng thời tăng cường các cơ chế bảo trợ xã hội.
Bên cạnh đó, WHO đã tăng cường các dịch vụ y tế, như thông qua việc hợp tác với các đối tác để đạt được chiến lược cho Chương trình Tiêm chủng năm 2030. WHO cũng tạo điều kiện cho các nghiên cứu toàn cầu, tập hợp các chuyên gia để xem xét cách hỗ trợ sức khỏe cho tất cả mọi người và đảm bảo rằng các đột phá về y tế phục vụ lợi ích chung.
 |
Phụ nữ ngày càng đóng góp nhiều hơn vào việc chăm sóc sức khỏe con người.
(Ảnh: Khánh Linh) |
4. Những đóng góp nhiều hơn của phụ nữ và những thách thức đối với phụ nữ
Nếu các hệ thống và dịch vụ y tế vượt qua được cơn bão trong hai năm qua, một phần lớn là nhờ sự hy sinh to lớn của phụ nữ, những người đại diện cho 70% lực lượng y tế và lao động xã hội. Chính vì vậy, chiến dịch 'Năm Sức khỏe và Lực lượng Lao động Chăm sóc Cá nhân' của WHO kêu gọi bảo vệ và đầu tư cho môi trường làm việc và giáo dục của phụ nữ.
Phụ nữ cũng đóng vai trò hàng đầu trong việc thúc đẩy các đột phá khoa học. WHO cam kết xóa bỏ các rào cản đối với sự tham gia của phụ nữ vào khoa học, để nhiều phụ nữ có thể tham gia vào việc thúc đẩy ranh giới của kiến thức và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Nhưng phụ nữ và trẻ em gái cũng phải đối mặt với những thách thức mới hoặc ngày càng tăng về sức khỏe do đại dịch COVID-19 đã làm trầm trọng thêm tình trạng bất bình đẳng hiện có và làm gián đoạn khả năng tiếp cận với các dịch vụ hỗ trợ và sức khỏe quan trọng.
Nghiên cứu lớn nhất từ trước đến nay về tỷ lệ bạo lực đối với phụ nữ cho thấy gần 1/3 phụ nữ trên toàn thế giới đã từng bị bạo lực thể xác hoặc tình dục. Tiếp xúc với bạo lực trong gia đình cũng có thể đã tăng lên trong thời gian xảy ra đại dịch. Các nguồn lực của WHO nhằm mục đích giúp nhân viên y tế hỗ trợ tốt hơn những người sống sót, trong khi nghiên cứu mới nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết về các chính sách ưu tiên bạo lực đối với phụ nữ như một mối đe dọa sức khỏe cộng đồng.
Để giải quyết những thách thức về sức khỏe đặc biệt ảnh hưởng đến phụ nữ, WHO đang nỗ lực giúp các quốc gia loại bỏ ung thư cổ tử cung, ban hành hướng dẫn mới về sàng lọc ung thư cổ tử cung và thúc đẩy tầm soát ung thư cổ tử cung, thúc đẩy công bằng trong tiếp cận vaccine, xét nghiệm và điều trị. WHO cũng đã đưa ra một sáng kiến để chống lại bệnh ung thư vú nhằm giảm đáng kể số ca tử vong do căn bệnh này.
5. Vaccine sốt rét, một tia sáng hy vọng trong cuộc chiến chống lại các bệnh truyền nhiễm khác nhau
Khuyến cáo của WHO về việc sử dụng rộng rãi vaccine sốt rét ở trẻ em có nguy cơ mắc bệnh, đặc biệt là ở vùng cận Sahara, châu Phi, đã đánh dấu một bước ngoặt đối với sức khỏe trẻ em và cuộc chiến chống lại bệnh sốt rét.
Vaccine đã tiếp thêm sức mạnh cho cuộc chiến chống lại căn bệnh sốt rét vốn đã cướp đi sinh mạng của hơn 600.000 người ở châu Phi vào năm 2020. Trẻ em dưới 5 tuổi chiếm 80% số ca tử vong này. Ngay cả trước khi đại dịch xảy ra, đã có những dấu hiệu cho thấy sau nhiều năm đạt được những thành tựu phi thường, tiến độ đang bị đình trệ.
Sự ra đời của vaccine Ebola được cấp phép và khởi động kế hoạch chống viêm màng não toàn cầu mới mang tính lịch sử là những thành tựu quan trọng khác liên quan đến tiêm chủng.
Ngoài ra, nhiều quốc gia đang theo khuyến nghị của WHO về việc phải làm gì khi tình trạng kháng thuốc điều trị HIV lên đến mức nghiêm trọng. Đây là một bước tiến quan trọng trong cuộc chiến chống lại tình trạng kháng thuốc kháng sinh trên toàn cầu. Và WHO tiếp tục gióng lên hồi chuông cảnh báo, kêu gọi hành động đổi mới.
6. Động lực mới trong cuộc chiến chống lại bệnh tiểu đường
Năm 2021 đánh dấu kỷ niệm 100 năm phát hiện ra insulin, WHO đã khởi động Hiệp ước Toàn cầu về Bệnh tiểu đường nhằm thúc đẩy hành động ngăn ngừa và điều trị bệnh tiểu đường. Tập hợp những người sống chung với bệnh tiểu đường, giới học thuật, xã hội dân sự, doanh nghiệp và hơn thế nữa, Hiệp ước nhằm giảm nguy cơ mắc bệnh tiểu đường và đảm bảo rằng tất cả những người được chẩn đoán mắc bệnh đều được tiếp cận với dịch vụ chăm sóc hợp lý và có chất lượng tốt.
Một báo cáo mới được công bố vào tháng 11 đã chỉ ra rằng insulin, một loại thuốc chữa bệnh tiểu đường, vẫn nằm ngoài tầm với của nhiều người cần nó. Do đó, WHO đang nỗ lực để tăng cường khả năng tiếp cận insulin và các sản phẩm liên quan, với ưu tiên đảm bảo việc sản xuất và cung cấp insulin ở người không bị gián đoạn. Việc đưa các chất tương tự insulin vào Danh sách Thuốc thiết yếu của WHO mở ra cánh cửa cho các loại thuốc này, có thể làm tăng cạnh tranh và có khả năng hạ giá.
Cũng theo WHO, các bệnh không lây nhiễm và sức khỏe tâm thần cướp đi sinh mạng của 41 triệu người mỗi năm, tương đương với 71% tổng số ca tử vong trên toàn thế giới; Riêng trầm cảm là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra tàn tật trên toàn thế giới.
 |
Trong giai đoạn từ năm 2000 - 2020, số người sử dụng thuốc lá đã giảm 69 triệu người.
(Ảnh: Khánh Linh) |
7. Tiêu thụ thuốc lá đã giảm
Khi đứng trước những lựa chọn định mệnh cho sức khỏe và phòng chống các bệnh không lây nhiễm, một số lượng lớn người dân đang quyết định bỏ thuốc lá. Trong giai đoạn từ năm 2000 - 2020, số người sử dụng thuốc lá đã giảm 69 triệu người, từ khoảng 1/3 dân số thế giới xuống còn chưa đến 1/4.
Hai năm trước, chỉ có 32 quốc gia đang trên đà giảm tiêu thụ thuốc lá 30% từ năm 2010 - 2025. Ngày nay, 60 quốc gia đang trên đà đạt được mục tiêu cắt giảm.
Tuy nhiên, tiến bộ rất mong manh, vì ngành công nghiệp thuốc lá đã khai thác đại dịch COVID-19 để tăng cường ảnh hưởng của mình với các chính phủ ở nhiều quốc gia.
8. WHO cảnh báo về thách thức của hội chứng sa sút trí tuệ
Có rất nhiều điều mà mọi người có thể làm để tự mình giữ gìn sức khỏe, nhưng họ không thể tự mình làm tất cả. WHO đã công bố báo cáo đầu tiên liên quan đến tình trạng toàn cầu về phản ứng của sức khỏe cộng đồng đối với bệnh sa sút trí tuệ, cho thấy chỉ 1/4 quốc gia trên thế giới có chính sách, chiến lược hoặc kế hoạch quốc gia để hỗ trợ những người bị sa sút trí tuệ và gia đình của họ.
Những khoảng trống này đang ngày càng được quan tâm khi số lượng người bị sa sút trí tuệ ngày càng tăng. WHO ước tính rằng hơn 55 triệu người (8,1% phụ nữ và 5,4% nam giới trên 65 tuổi) sống chung với chứng sa sút trí tuệ. Khi tuổi thọ tăng trên toàn cầu, con số đó dự kiến sẽ tăng lên 78 triệu người vào năm 2030 và 139 triệu người vào năm 2050.
Để thúc đẩy sự thay đổi, báo cáo nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết phải tăng cường hỗ trợ ở cấp quốc gia, cho cả những người bị sa sút trí tuệ và những người chăm sóc họ. Nhiều quốc gia thiếu quỹ dành riêng cho ngân sách y tế quốc gia, để lại những khoảng trống đáng kể trong điều trị và chăm sóc, đồng thời không đưa những người bị sa sút trí tuệ, những người chăm sóc họ và gia đình tham gia vào việc hoạch định chính sách.
WHO cũng đã phát triển một kế hoạch chi tiết cho nghiên cứu sa sút trí tuệ, để cấu trúc các nỗ lực nghiên cứu và kích thích các sáng kiến mới, giúp vượt qua những thách thức của các thử nghiệm lâm sàng không thành công trong quá khứ đối với các phương pháp điều trị và chi phí nghiên cứu và thử nghiệm cao.
9. Sức khỏe để hành động vì khí hậu
Được đưa ra vào tháng 9, Hướng dẫn Chất lượng Không khí Toàn cầu của WHO đã cung cấp cho cộng đồng toàn cầu bằng chứng rõ ràng về những thiệt hại mà ô nhiễm không khí gây ra đối với sức khỏe con người, ở nồng độ thậm chí còn thấp hơn những gì đã biết trước đây.
WHO đang khẩn trương làm việc với các đối tác để cung cấp hỗ trợ kỹ thuật và tài chính cho 50 quốc gia đã ký cam kết nhằm tăng cường khả năng chống chịu của ngành y tế đối với biến đổi khí hậu và giảm lượng khí thải carbon do ngành y tế tạo ra.
 |
| Tổng giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus. (Ảnh: UN) |
10. Một tổ chức mạnh mẽ hơn
Tăng cường an ninh y tế toàn cầu đòi hỏi sự củng cố, trao quyền và tài chính bền vững của WHO ở trung tâm của kiến trúc y tế toàn cầu.
Các quốc gia đã đưa ra quyết định lịch sử bắt tay vào quá trình soạn thảo và đàm phán một công ước, thỏa thuận mới hoặc công cụ quốc tế khác về phòng ngừa, chuẩn bị và ứng phó với đại dịch. Tinh thần đoàn kết làm nền tảng cho quá trình này sẽ không chỉ ngăn ngừa và giảm thiểu tác động của các đại dịch trong tương lai mà còn chấm dứt chúng.
WHO cũng đã bắt tay vào một động thái khẩn cấp để tăng cường các biện pháp bảo vệ chống bóc lột và lạm dụng tình dục.
WHO đã áp dụng cách tiếp cận lấy người sống sót làm trung tâm, đảm bảo rằng tất cả nhân viên của mình đều biết và chịu trách nhiệm về việc duy trì các tiêu chuẩn và cải cách cấu trúc, văn hóa và thực hành. Công việc này không thể thiếu trong sứ mệnh tăng cường sức khỏe, đảm bảo an ninh cho thế giới và phục vụ những người dễ bị tổn thương./.