Chùa Bổ Đà được xây dựng từ thời nhà Lý, nhưng giai đoạn phát triển mạnh mẽ nhất là vào thời Lê Trung Hưng (thế kỷ XVIII) và thời Nguyễn (thế kỷ XIX). Đặc biệt, dưới sự trụ trì của Phạm Kim Hưng vào đầu thế kỷ XVIII, chùa đã được trùng tu và mở rộng, trở thành một trung tâm Phật giáo lớn theo Thiền phái Lâm Tế. Cùng với việc xây dựng các công trình tôn giáo, chùa Bổ Đà đã thu hút hàng nghìn tín đồ và trở thành một điểm đến không thể thiếu trong hành trình tâm linh của người dân Bắc Giang.
 |
| Chùa Bổ Đà thờ Tam giáo đồng nguyên gồm Phật giáo, Đạo giáo, Nho giáo, phối thờ tượng Thạch Linh Thần Tướng và Trúc Lâm Tam Tổ. |
Chùa Bổ Đà sở hữu kiến trúc độc đáo, mang đậm dấu ấn văn hóa tâm linh, khác biệt so với nhiều ngôi chùa Bắc Bộ. Lối kiến trúc "nội thông ngoại bế" với không gian được bao bọc bởi hệ thống rặng tre xanh mát cùng tường trình đất vững chãi tạo nên vẻ uy nghiêm và thanh tịnh, xứng đáng là nơi an nghỉ cho những bậc thầy Phật giáo. Các hạng mục kiến trúc, từ cửa chùa đến các di tích nội thất, đều được chạm khắc tinh xảo với những họa tiết phong phú như hoa cúc, vân mây, tứ linh… không chỉ thể hiện kỹ thuật điêu khắc cao mà còn phản ánh tư tưởng Phật giáo sâu sắc.
Chùa Bổ Đà cũng lưu giữ một kho tài liệu quý giá, bao gồm gần 2.000 mộc bản khắc kinh Phật cổ, được khắc từ năm 1740, mang trong mình giá trị lịch sử, văn hóa đặc biệt. Bộ kinh này được khắc trên ván gỗ thị, trải qua gần ba thế kỷ nhưng vẫn còn khá nguyên vẹn, thể hiện sự tinh tế trong việc bảo tồn di sản văn hóa của các thế hệ đi trước.
Vườn tháp cổ - Đặc sắc văn hóa tâm linh
Nổi bật giữa không gian tôn nghiêm của chùa là vườn tháp cổ, nơi chứa đựng xá lị, tro cốt của hơn 1.200 nhà sư đã viên tịch. Đây là vườn tháp cổ lớn nhất và đẹp nhất Việt Nam, được xây dựng trong khoảng ba thế kỷ, từ thời kỳ trụ trì Phạm Kim Hưng đến nay. Vườn tháp không chỉ là nơi an nghỉ của các vị tu hành mà còn là nơi lưu giữ giá trị văn hóa vật thể và tâm linh vô cùng quý báu. Hệ thống tháp được xây dựng chủ yếu từ đá và gạch chỉ, với kỹ thuật xây dựng chắc chắn và bền vững. Những ngôi tháp, từ nhỏ đến lớn, nằm trong một khuôn viên rộng lớn, tạo nên không gian linh thiêng, nơi người dân có thể thắp hương tưởng nhớ các bậc tiền nhân.
 |
| Một góc vườn tháp chùa Bổ Đà. |
Chùa Bổ Đà không chỉ là một di tích lịch sử – văn hóa mà còn là điểm đến thu hút đông đảo du khách thập phương mỗi năm, đặc biệt là trong dịp lễ hội vào ngày 15 - 18 tháng 2 âm lịch. Lễ hội chùa Bổ Đà không chỉ là dịp để du khách chiêm bái, mà còn là cơ hội để khám phá các giá trị văn hóa, lịch sử, tôn giáo độc đáo của ngôi chùa cổ kính này. Lễ hội thu hút hàng chục nghìn du khách, tạo nên không khí linh thiêng và tôn vinh giá trị di sản của chùa Bổ Đà.
Với bề dày lịch sử, kiến trúc độc đáo, và những giá trị văn hóa vô giá, chùa Bổ Đà đã được công nhận là Di tích lịch sử – kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia đặc biệt, khẳng định vị thế của mình trong kho tàng di sản văn hóa của dân tộc. Đến với chùa Bổ Đà, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp thiên nhiên kỳ vĩ mà còn có cơ hội trải nghiệm những giá trị văn hóa, lịch sử sâu sắc, góp phần giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.