Bên dòng sông Cầu bao đời lặng lẽ buông dòng, làng Thổ Hà, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang mang những nét đặc trưng văn hóa của vùng quê Kinh Bắc. Tới cổng làng Thổ Hà cổ kính, khách thăm đã nhận thấy sự thịnh vượng của làng gốm xưa kia, từng một thời nổi tiếng khắp vùng Bắc bộ. Đây cũng là chiếc cổng làng cổ được các nhà nghiên cứu đánh giá đẹp bậc nhất ở vùng hạ và trung lưu sông Cầu.
Bước qua cổng làng xưa cũ, khách thăm có dịp thưởng lãm những bảo vật văn hóa tại đình làng Thổ Hà xây dựng từ những năm 1692, thời vua Lê Hy Tông, nổi tiếng với nghệ thuật điêu khắc kiến trúc độc đáo, từng được chính quyền Pháp xếp hạng trong Viện bảo tàng Bác Cổ Đông Dương.
Đình làng Thổ Hà là một điểm đến hấp dẫn khách thăm quan, nơi đây hiện còn lưu các đạo sắc phong ở nhiều thời kỳ lịch sử về đình làng Thổ Hà, nơi biểu diễn các làn điệu quan họ nổi tiếng vùng Kinh bắc. Làng Thổ Hà còn lưu giữ nhiều di tích cổ khác như chùa Thổ Hà (Đoan Minh Tự), xây dựng khoảng năm Giáp Thân 1580, nhà Mạc; Văn chỉ làng Thổ Hà xây dựng năm 1680; các di tích thờ Khổng Tử, Tứ Phối, 72 vị tiên hiền… phản ánh nền học thức của người dân ở Thổ Hà.
 |
| Tường gốm xưa ở Thổ Hà. Ảnh: Thế Dương. |
Cùng những di sản văn hóa, nét văn hóa nổi bật ở Thổ Hà là dấu tích về nghề gốm từng phát triển rực rỡ từ thế kỷ 14 ở đây. Theo tài liệu, Thổ Hà từng là một trong ba trung tâm gốm sứ cổ xưa nhất của người Việt, bên cạnh Phù Lãng (Quế Võ, Bắc Ninh) và Bát Tràng (Gia Lâm, Hà Nội). Hiện trên những bức tường ở một số gia đình ở Thổ Hà đang còn lưu giữ những bức tường được tận dụng xây dựng từ chính những mảnh gốm, chum vại, tiểu sành bỏ đi, tạo nên nét độc đáo riêng có cho ngôi làng cổ. Thổ Hà lưu giữ nhiều công kiến trúc cổ kính khác, từ nhà cửa đến cổng làng, khu giếng cổ làm bằng gạch nung và sành đắp nổi không tráng men.
Trải qua những cung bậc của thời gian, khi nghề gốm không còn được hưng thịnh như xưa, người dân ở Thổ Hà đã chuyển qua làm bánh đa nem. Loại đặc sản này nhanh chóng nổi tiếng xa gần bởi độ dẻo dai, thơm ngon, hấp dẫn và giúp người dân ở Thổ Hà có thu nhập ổn định, nâng cao đời sống. Đến Thổ Hà vào buổi sáng khi mặt trời chưa đứng bóng, khách thăm sẽ gặp cảnh người dân nhộn nhịp phơi bánh tạo lên một sức sống mới ở Thổ Hà.
Mang vẻ đẹp những công trình kiến trúc cổ kính, trầm mặc và nghề thủ công truyền thống in đậm hồn quê đất Việt. Năm 1962, đình Thổ Hà được xếp hạng là Di tích kiến trúc - nghệ thuật cấp quốc gia; ngày 31/12/2020, cửa võng đình Thổ Hà được công nhận là bảo vật quốc gia.
Hòa cùng dòng chảy văn hóa vùng Bắc Bộ, làng Thổ Hà đã và đang tạo lên sức hấp dẫn lớn với du khách trong, ngoài nước, với những người nghiên cứu về kiến trúc, mỹ thuật. Họ tìm đến để tham quan, tìm hiểu về một ngôi làng có lịch sử - văn hóa lâu đời của nền văn hóa truyền thống Việt Nam.