Làng Yên Thái vốn từ thời Lý có tên gọi là phường Tích Ma, huyện Quảng Đức, phủ Phụng Thiên. Từ triều Minh Mệnh, phường Tích Ma được đổi thành một đơn vị hành chính mới gọi là xã Yên Thái với ba thôn là An Đông, An Thọ và Yên Thái. Ba thôn, nay là ba khối cụm dân cư thuộc phường Bưởi, quận Tây Hồ, Hà Nội.
Theo tài liệu, làng Yên Thái có lễ hội thề Đồng Cổ là lễ hội truyền thống của vùng đất Thăng Long - Hà Nội do triều đình tổ chức. Ngày 4 tháng 4 âm lịch, nhân dân phải treo đèn kết hoa. Bách quan khi về hội đền dưới sự điều hành của một viên quan tể tướng nghe viên quan trung thư đọc thệ thư rồi đọc lời thề "Làm tôi bất trung, làm con bất hiếu, thần minh chu diệt". Thành tục lệ, từ xa xưa đến nay, nhân dân ở Yên Thái vẫn gìn giữ lệ xưa, hàng năm tổ chức hội thề Đồng Cổ vào ngày mùng 4 tháng 4 âm lịch.
Yên Thái còn có hội đình diễn ra vào ngày mùng 10 tháng 3 âm lịch để tri ân công đức ông bà hàng dầu. Lễ hội có rước kiệu, có múa bồng, có tế lễ linh đình ở bốn làng: Yên Thái, An Thọ, Bái Ân và Xuân Đỉnh.
Ngoài hai lễ hội kể trên, Yên Thái còn có lễ tiên hiền tổ chức vào ngày 20 tháng 3 âm lịch để tôn vinh đạo học và cũng là để khai bút đầu xuân. Ngày hôm ấy, các dòng họ có người đỗ đại khoa đều tập trung con cháu ở nhà thờ họ, tuyên dương và ghi danh sách các cháu đỗ đạt vào sổ họ. Sau đó rước lễ, rước sắc văn ra đình tế thánh rồi rước về văn chỉ của làng tế đức Khổng Tử. Lễ rước có long đình, có cờ lọng, có quạt che hai bên.
 |
| Hội thề Đồng Cổ là một nét văn hóa tiêu biểu của lễ hội đất Thăng Long, đến nay vẫn được nhân dân làng Yên Thái bảo tồn, lưu giữ. |
Cùng đi với đoàn rước có đội bát âm, đàn sáo tưng bừng. Về đến Văn Chỉ, sau khi làm các thủ tục lễ nghi, các nho sinh làm lễ khai bút đầu xuân, trong đó có tổ chức bình văn sướng họa thơ, để gây hứng khởi đồng thời cũng là để xem khẩu khí của con cháu. Đó là một nét đẹp văn hóa có tác dụng khuyến học, khuyến tài tôn vinh đạo học.
Bên cạnh những lễ hội lâu đời, xa xưa làng Yên Thái còn nổi tiếng với nghề làm giấy đã đi vào câu ca: “Gió đưa cành trúc la đà/ Tiếng chuông Trấn Vũ, canh gà Thọ Xương/ Mịt mù khói tỏa ngàn sương/Nhịp chày Yên Thái, mặt gương Tây Hồ”… Nghề làm giấy ở Yên Thái không biết có từ bao giờ, nhưng chúng ta đều biết “Nhịp chày Yên Thái” trong thơ ca chính là tiếng chày giã dó, một nguyên liệu chính để làm giấy.
Vùng đất Bưởi gồm các làng: Yên Thái, Hồ Khẩu, Đông Xã, Nghĩa Đô. Trong số các làng làm giấy, làng Yên Thái chuyên về làm giấy bản, giấy lĩnh loại giấy dùng để ghi chép gia phả, ngọc phả bởi có độ bền cao, viết mực không nhòe, đặc biệt là giấy lệnh dùng riêng cho triều đình. Năm 1736, đời vua Lê Thuận Tông, chúa Trịnh Giang đã cho in Tứ thư, Ngũ kinh bằng loại giấy này. Yên Thái cũng là nơi vinh dự được đón Chủ tịch Hồ Chí Minh thăm trong ngày Tổng tuyển cử đầu tiên của đất nước (ngày 6/1/1946).
Theo dòng chảy của thời gian làng lên phố, nghề làm giấy làng Yên Thái không còn nữa… Nhưng trong thẳm sâu tâm hồn người dân nơi đây, những dấu tích, lịch sử về vùng đất, con người vẫn được in dấu, lưu truyền, để nhân dân cùng chung tay bảo tồn, gìn giữ những giá trị truyền thống tốt đẹp ở vùng đất cổ của Hà Nội.