Những năm 1970, hát Soong hao từng rất thịnh hành ở vùng đất này, trong nhiều năm rơi vào lãng quên bởi khá nhiều lý do. Điều đáng mừng là những năm 1990 trở lại đây, ý thức được giá trị lớn lao của loại hình dân ca này. Nhận được chủ trương của tỉnh Bắc Giang và chính quyền địa phương phục hồi, phát huy các loại hình văn hóa truyền thống, xây dựng đời sống văn hóa mới. Nhờ vậy tiếng hát dân ca Soọng hao đang tìm lại vị thế của mình trong đời sống, xã hội.
Thăm những bản làng người Nùng ở xã Kiên Lao, đi qua những con suối nhỏ chảy róc rách bên những nương lúa vào mùa chín rộ, giữa sắc xanh núi rừng. Được nghe những điệu dân ca Soong hao mới thấy được nhịp cầu đôi lứa, lời tâm tình đưa duyên đằm thắm của các chàng trai cô gái người Nùng.
Nghệ nhân ưu tú Mạc Văn Đậu, người thành lập Câu lạc bộ hát Soong hao, thôn Quán Cà, huyện Lục Ngạn cho hay: Tiếng Nùng, Soong hao nghĩa là hai ta, đôi ta. Lối hát giao duyên của dân tộc Nùng có từ lâu đời, ví như cây cầu bắc mối lương duyên cho biết bao đôi trai gái đến với nhau, nảy nở tình yêu và kết đôi thành vợ chồng.
Hát Soong hao đặc biệt ở chỗ không dùng nhạc đệm. Nhưng vẫn hấp dẫn, đắm say và ngọt ngào. Những điệu hát chính của Soong hao là hát giao duyên, hát ví, hát đối, hát ban ngày, hát ban đêm và hát đám cưới. Cách thức thể hiện có hát đối đáp, hình tượng, so sánh, ví von, nhân cách hóa để truyền đạt những cung bậc cảm xúc giữa các thanh niên nam, nữ người Nùng khi tìm bạn, tìm người yêu hay bạn đời.
Nghệ nhân Vi Văn Tà, xã Sơn Hải, huyện Lục Ngạn đã dịch một số lời hát đối đáp nam nữ trong những câu dân ca Soong hao từ tiếng Nùng sang tiếng Kinh: Nam. Anh và em cùng xuống chợ rồi rủ nhau lên đồi tâm sự/ Cả năm vất vả, đôi ta chỉ có dịp này là thảnh thơi. Nữ: Mặt trời khuất sau cánh rừng, đêm xuống rồi anh ơi/ Anh hãy kéo mặt trời lên đi, em sẽ đi cùng anh vui chơi.
 |
| Kiên Lao vùng đất lưu giữ nhiều làn điệu dân ca đằm thắm của người Nùng. |
Hát dân ca Soong hao xuất hiện rộng rãi trong các hoạt động cộng đồng như lễ cưới hỏi, mừng nhà mới hay cuộc sống hàng ngày. Nội dung dân ca này đa dạng biểu đạt từ tình yêu hạnh phúc, đến ca ngợi, khuyên răn, chúc tụng đến phê phán thói hư tật xấu trong cuộc sống.
Dân ca Soong hao được biểu diễn vào dịp trăng rằm, đầu xuân hay phiên chợ tháng ba (âm lịch). Hội thu hút đông người nhất vào ngày mùng tám tháng giêng, mười tám tháng hai (âm lịch) trùng với hội chợ Chũ hội Từ Hả của tỉnh Bắc Giang. Trong những dịp này các nhóm thanh niên trai gái người Nùng rộn rã rủ nhau đi hội, họ đi theo từng tốp nam hoặc nữ, tới đâu cũng gặp sắc màu chàm của bà con dân tộc Tày, Nùng, Sán Chí. Khi gặp gỡ họ giao lưu với nhau bằng lời ca trữ tình ý nhị, chân thành, đằm thắm.
Những làn điệu Sloong hao cứ dập dìu kết nối tình thân kéo dài đến khi chiều tà họ mới ra về, cuộc hát còn kéo dài theo những con đường dẫn về bản xa.