Tủa Chùa là huyện vùng cao đặc biệt khó khăn của tỉnh Điện Biên, có đông đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, trong đó đồng bào Mông chiếm trên 70%.
Dệt, thêu thổ cẩm là nghề truyền thống có từ lâu đời, gắn liền với cuộc sống sinh hoạt hàng ngày và được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, mang đậm nét văn hóa độc đáo của phụ nữ Mông nơi đây.
Chị Vi Thị Ái - Giáo viên trường Trung học phổ thông dân tộc nội trú tỉnh Điện Biên, một người con của dân tộc Mông huyện Tủa Chùa cho hay, để tạo ra những sản phẩm thổ cẩm hay bộ trang phục truyền thống phải qua nhiều công đoạn, từ trồng lanh, xe sợi, in sáp, nhuộm chàm đến khâu vá, thêu thùa… Mỗi công đoạn đều đòi hỏi sự tỉ mỉ, khéo léo của người phụ nữ Mông.
 |
| Mỗi công đoạn dệt, thêu đều đòi hỏi sự tỉ mỉ, khéo léo của người phụ nữ Mông (Ảnh: Nhân vật cung cấp) |
Hằng năm, cứ độ tháng 3, tháng 4, đồng bào Mông ở Tủa Chùa bắt đầu gieo trồng cây lanh. Đến tháng 7, tháng 8, thu hoạch xong, đồng bào đem cây lanh ra phơi nắng cho khô rồi tước thành sợi. Sợi lanh được đưa vào cối giã mềm, sau đó nối lại, cuốn thành từng cuộn tròn, mang đi giặt. Tiếp đó, đem luộc đến khi sợi lanh mềm và trắng lại mang ra phơi nắng cho khô. Kế đó, họ dùng guồng chia sợi lanh trước khi mắc vào khung cửi để dệt.
Hết công đoạn dệt, phụ nữ Mông sẽ dùng bút được làm bằng đồng hơ nóng lên để vẽ vào lớp sáp ong tạo nên hoa văn. Vẽ xong đem vải đã in sáp ong đi nhuộm chàm. Lúc nào vải có màu sẫm thì nhúng vào nước sôi, sáp ong sẽ chảy ra, để lại những hoa văn màu xanh lơ. Sau đó, họ chuyển sang công đoạn thêu theo hoa văn đã được in. Họa tiết hoa văn trên nền trang phục của người Mông chủ yếu là các hoa văn hình học như khối hình vuông, chữ nhật, hình thoi… được làm thủ công và mất nhiều thời gian.
Quy trình dệt, thêu trang phục truyền thống đòi hỏi sự khéo tay, chăm chỉ và là tiêu chí để đánh giá tài năng của người phụ nữ Mông. Sản phẩm thổ cẩm khi đã hoàn thiện đều được trang trí độc đáo với những hoa văn, họa tiết khác nhau, với gam nhiều màu chủ đạo như trắng, đỏ, vàng, xanh lá cây, tím… tạo nét riêng có trên những bộ trang phục của đồng bào Mông huyện Tủa Chùa.
Chị Vi Thị Ái cho biết thêm, để hoàn thiện một bộ trang phục hoàn chỉnh, nếu người phụ nữ Mông chăm chỉ cũng phải mất khoảng 5 tháng, còn không phải gần một năm.
Ở thôn Tà Là Cáo, xã Sính Phình, huyện Tủa Chùa hiện có một tổ hợp thêu thổ cẩm truyền thống của phụ nữ người Mông. Tổ hợp này khá nổi tiếng và người có công lớn trong việc sáng lập là chị Giàng Thị Mảy.
 |
| Nghề dệt, thêu thổ cẩm không chỉ góp phần giữ gìn, bảo tồn văn hóa truyền thống mà còn tạo việc làm, nâng cao thu nhập cho phụ nữ dân tộc thiểu số. (Ảnh: Cổng thông tin điện tử tỉnh Điện Biên) |
Gần 20 năm trước, Trung tâm Nghiên cứu liên kết và phát triển thủ công mỹ nghệ Craft Link tại Hà Nội đã đến Tủa Chùa khảo sát và hỗ trợ địa phương thành lập tổ hợp thêu thổ cẩm truyền thống dân tộc Mông.
Được tín nhiệm giao làm tổ trưởng, chị Giàng Thị Mảy đã thuyết phục, vận động 20 chị em trong xã Sính Phình tham gia tổ hợp thêu.
Những ngày đầu mới thành lập, chị em chủ yếu làm quen với các họa tiết thêu đơn giản, sau đó mới nâng dần độ khó. Người phụ nữ dân tộc Mông vốn chăm chỉ, chịu khó, hầu như ai cũng biết dệt, thêu từ bé nên nhanh chóng thạo việc.
Trước đây, các sản phẩm thổ cẩm của người Mông ở Tủa Chùa chủ yếu phục vụ nhu cầu bản thân và gia đình, làm của hồi môn cho con gái khi lấy chồng. Khi tham gia tổ hợp, chị em đã làm ra các sản phẩm thổ cẩm mới như: váy, áo, khăn quàng, túi đeo điện thoại… Những sản phẩm đó trở thành hàng lưu niệm được du khách trong và ngoài nước rất ưa chuộng.
Công việc của tổ trưởng Giàng Thị Mảy giờ đây là nhận các đơn hàng, sau đó phân chia nguyên liệu cho thành viên mang về nhà tự làm; đồng thời tìm tòi những mẫu mới để áp dụng vào sản phẩm thổ cẩm cho phù hợp với thị hiếu của người tiêu dùng.
Nghề dệt thổ cẩm của người Mông ở Tủa Chùa không chỉ góp phần giữ gìn, bảo tồn văn hóa truyền thống mà còn tạo việc làm, nâng cao thu nhập cho phụ nữ dân tộc thiểu số. Trung bình mỗi bộ quần áo được bán với giá từ 7-8 triệu đồng, bộ nào sắc nét có giá khoảng hơn 10 triệu đồng. Trừ chi phí, mỗi tháng chị em có thêm thu nhập từ 5 - 6 triệu đồng đối với người làm thường xuyên. Những người tranh thủ làm lúc rảnh rỗi thì thu nhập từ 2-3 triệu đồng.
Có thu nhập nên những người phụ nữ Mông vốn đã chăm chỉ nay càng chăm chỉ hơn. Họ tận dụng mọi lúc, mọi nơi để làm nghề, với mong ước giản dị là có thêm nguồn thu để trang trải nhu cầu sinh hoạt trong gia đình. Việc làm của họ là minh chứng rõ nét cho tinh thần tự lực, vượt qua khó khăn, thách thức, hòa nhập phát triển cùng đất nước của đồng bào dân tộc thiểu số như Kết luận số 65-KL/TW ngày 30/10/2019 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 24-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa IX về công tác dân tộc trong tình hình mới đã yêu cầu.
Nhưng ở tầm ý nghĩa cao hơn thì chính những người phụ nữ Mông ở Tủa Chùa đang góp phần giữ gìn, bảo tồn, khôi phục nghề dệt, thêu truyền thống của dân tộc. Họ chính là lực lượng phát huy tốt nhất những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc gắn với phát triển du lịch như một mục tiêu trong Đề án tổng thể phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi hướng đến, khi bản thân họ vừa là người bảo tồn, lưu giữ, vừa là người trao truyền cho các thế hệ sau./.