Hằng năm, khi lúa trên rẫy đã chín vàng, người Xơ Đăng bắt đầu thu hoạch và mở hội ăn mừng lúa mới, nguyện cầu một năm mưa gió thuận hòa, hạt giống khỏe mạnh, cây cối lên nhanh, lúa về trĩu hạt, bắp thì đầy kho, nhà nhà ấm no, hạnh phúc.
Để tiến hành lễ, già làng và dân làng chọn ngày tốt lành tổ chức, các gia đình sửa sang lại nhà cửa, cầu thang, những đồ cũ dọn xếp quanh nhà ở những nơi dễ nhìn thấy, để thần Lúa từ rẫy trở về nhà không thấy xa lạ.
Để tổ chức nghi lễ của cả cộng đồng, đàn ông Xơ Đăng khơi thông mạch nước đầu nguồn, sửa sang bến nước, dựng cây nêu, phụ nữ Xơ Đăng chuẩn bị các vật dụng thiêng dùng trong nghi lễ như: gùi thiêng, nồi nấu cơm cúng, dây sirh jrông, dây sirh prệh, lấy nước đầu nguồn, nhóm lửa… tất cả làm với tinh thần tự nguyện, sôi nổi của người dân cả bản làng.
Lễ mừng lúa mới tổ chức với hai nghi lễ chính, tổ chức ăn mừng lúa mới tại mỗi gia đình (Ka pa neo) và tổ chức mừng lúa mới tại nhà rông của làng (Onđrô tơ triêng). Để tổ chức lễ tại nhà, chủ nhà và gia đình đến rẫy lúa đã chín của mình, dùng cây le tươi đánh dấu các vị trí tuốt lúa và thực hiện các nghi thức tín ngưỡng trước khi tuốt lúa. Sau khi tuốt lúa xong, họ đưa lúa về kho cất giữ, mỗi gia đình mang một gùi lúa lớn về nhà để cúng lúa mới. Trên đường về, khi gặp ngã rẽ họ dùng cành cây chắn các lối đi phụ, chỉ để một lối đi từ kho lúa về nhà mình với suy nghĩ để lúa không lạc lối.
Khi tất cả các gia đình trong làng đã ăn mừng lúa mới (Ka pa neo) ở từng gia đình xong, già làng tập trung các chủ hộ để thông báo lễ mừng lúa mới của cả cộng đồng (On đrô tơ triêng). Để tiến hành lễ, vào sáng sớm ngày làm lễ, tại nhà rông (On đrô tơ triêng), các gia đình trong làng đóng kín cửa, không ai được ra vào, chuẩn bị đầy đủ cơm, rượu ghè và các loại thức ăn nấu sẵn để nên giàn bếp. Già làng là người đầu tiên được phép mở cửa đi đến nhà Rông, sau đó đánh trống báo hiệu mời dân làng tới dự.
 |
| Già làng A Tủi dân tộc Xơ Đăng, thị trấn Đắc Tô, tỉnh Kon Tum, làm lễ On đrô tơ triêng tại nhà Rông. |
Lễ vật dâng cúng gồm đầu heo, thịt gà, thịt chuột, rượu cần, cơm lam để tạ ơn thần linh. Già làng thay mặt dân làng thực hiện phần cúng tạ ơn trời đất, mời các vị thần tổ tiên về dự lễ.
Trong Lễ, già làng A Tủi thực hiện các nghi thức truyền thống và đọc lời khấn “Ô Noa Pôk, ô Noa Sai. Êh lăm Trôh a nghiên ăm nghiên Pê Ka, Troh Hnăm nêu Trỗ ăn pôi ta hra, Pôi ta mo ngua” (Ơ Giàng, ơ Thần lúa, hôm nay hồn lúa về với làng, chúng tôi cầu mong thần lúa cho sang năm mới và mãi mãi đừng thiếu lúa để ăn, dân làng không phải đói, xin hồn lúa hãy ở với chúng tôi, cho chúng tôi được no đủ).
Các nghi thức chính người Xơ Đăng thực hiện tại nhà rông có Lễ bến nước mang nước về làm lễ mừng lúa mới; nghi thức té nước đầu nguồn quanh kho lúa với ý nghĩa mong mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu; nghi thức dâng cúng giàng bữa cơm đầu mùa với sự chung tay đóng góp của người dân bản làng .
Sau khi thực hiện các nghi thức truyền thống lễ On đrô tơ triêng tại nhà rông, già làng sẽ ăn cơm mới và uống rượu làm phép, các thành viên trong làng lần lượt uống rượu và ăn cơm mới. Uống rượu ở nhà rông xong, già làng đưa tất cả mọi người lần lượt đi đến từng gia đình trong làng chúc mừng (đoàn đi theo hướng tay trái, già làng là người đi đầu tiên) đến mỗi nhà, các gia đình mang cơm rượu, thức ăn ra tiếp đoàn vui vẻ.
Sau phần Lễ diễn ra phần Hội, người dân bản làng cùng uống rượu, múa hát những bài ca truyền thống, đánh cồng chiêng và tham gia các trò chơi, diễn xướng dân gian cho đến tận khuya. Khi lửa đã tàn, rượu đã nhạt, lễ hội chính mừng lúa mới của người Xơ Đăng, huyện Đăk Tô, tỉnh Kon Tum mới xem như kết thúc.