(ĐCSVN) - Chế biến long nhãn vốn là nghề truyền thống ở một số làng quê nhãn Hưng Yên. Nhưng đã 2 năm nay, các làng nghề này lao đao, những lò sấy nhãn đang dần tắt lửa. Do đầu ra không ổn định nên dù nhãn được mùa hay mất mùa, nghề chế biến long nhãn luôn điêu đứng vì những cám cảnh riêng.
* Mất mùa cũng lỗ
Còn nhớ mùa nhãn năm ngoái, vì mất mùa, hàng trăm hộ làm nghề chế biến long nhãn ở Phương Chiểu, Thủ Sĩ (Tiên Lữ), Hồng Nam, Hồng Châu (thành phố Hưng Yên) lại chật vật vì giá nhãn nguyên liệu thì tăng cao do khan hiếm, nhưng giá long nhãn lại thấp. Nhãn tươi làm nguyên liệu luôn ở mức trên 15 nghìn đồng/kg, tính ra chi phí để được mỗi kg long nhãn phải mất 180 nghìn đồng, nhưng giá bán trên thị trường chỉ 170 nghìn đồng/kg. Các lò sấy nhãn chỉ biết lấy công...làm lỗ.
Chế biến long nhãn đòi hỏi đầu tư vốn lớn vì phải xây lò, mua nguyên liệu, chất đốt và thuê mướn nhân công. Theo thường lệ, nếu giá nhãn tăng thì giá long cũng sẽ tăng theo, người chế biến dù phải đầu tư cao nhưng vẫn có lãi. Nhưng từ năm ngoái đến nay, giá long nhãn luôn đi xuống. Với những hộ không trường vốn, làm ra sản phẩm đến đâu phải bán đến đó, vì phải gánh lãi ngân hàng nên dù hòa vốn thì vẫn phải bán, nếu không sẽ lỗ kép. Nhiều hộ có vốn đánh liều găm hàng chờ giá lên, hy vọng gỡ gạc được giá nào hay giá ấy.
Thị trường truyền thống của long nhãn Hưng Yên là Trung Quốc nhưng giá bán tại cửa khẩu lại thấp hơn giá mua tại địa phương làm cho nhiều thương lái cũng khóc dở mếu dở. Nhiều thương lái đành gom hàng cầm chừng rồi ghìm lại đợi giá long nhãn lên.
* Được mùa vẫn thất thu
Mất mùa giá cao vẫn thua lỗ là câu chuyện của mùa nhãn năm 2010. Ngược lại, vụ năm nay nhãn được mùa, nhưng nhiều lò sấy nhãn vẫn ngừng hoạt động. Trong bối cảnh lãi suất vay cao, sản xuất ra đến đâu phải tìm mọi cách tiêu thụ sản phẩm ngay đến đó để lấy tiền xoay vòng. Mọi chi phí từ công lao động, công xoáy nhãn, giá nguyên liệu, than thì đội lên nhưng giá long nhãn lại giảm tới 30- 50% so với năm ngoái.
Bà con xã Phương Chiểu than vãn: Chưa bao giờ thua lỗ như năm nay, mỗi tạ long nhãn thành phẩm sẽ lỗ khoảng 20 đến 30%, với mức từ 1 triệu đến 1,5 triệu đồng. Dù nhãn nguyên liệu nhiều và rẻ bằng nửa so với năm ngoái, nhưng chi phí đầu vào quá cao: mỗi kg long nhãn phải chi phí tiền công xoáy nhãn và nguyên liệu, nhiên liệu là hơn 120 nghìn đồng, chưa kể công lao động của chủ lò. Trong khi đó giá long nhãn trên thị trường chỉ 110 nghìn đồng/kg nhưng vẫn ế ẩm.
Theo các hộ kinh doanh long nhãn ở Hồng Nam và Phương Chiểu: năm nay lượng hàng thu mua và xuất bán giảm quá nửa so với năm ngoái. Vì các đầu mối xuất khẩu sang Trung Quốc chỉ nhập hàng với số lượng rất ít, giá mỗi ngày một xuống nên nhập về mà không xuất bán ngay thì lỗ nặng. Theo đó, đầu ra của long nhãn càng thêm bế tắc.
* Lò sấy tắt lửa
Thua lỗ và ế ẩm nên ở các làng nghề chế biến long nhãn của huyện Tiên Lữ và thành phố Hưng Yên đều trong tình trạng dè dặt, cầm chừng. Không còn sôi động như trước, nhiều hộ ở Phương Chiểu, Hồng Nam, Hồng Châu phải ngậm ngùi dập lò khiến không khí các làng nghề làm long nhãn càng thêm ảm đạm. Trước đây, ở Hồng Nam, Hồng Châu (thành phố Hưng Yên); Phương Chiểu, Thủ Sĩ (Tiên Lữ) mỗi nơi có hơn 100 hộ làm nghề sấy long nhãn. Đến năm 2010, các xã này chỉ còn từ 50 đến 80 lò. Còn vụ này, đầu vụ ở Phương Chiểu có trên 70 lò đỏ lửa, nhưng chỉ sau mấy ngày số lò tắt lửa dần. Đến giữa vụ chỉ còn chưa đầy 20 lò hoạt động cầm chừng. Ở các xã Hồng Nam, Hồng Châu, Thủ Sĩ, hơn 80% số hộ đã bỏ nghề.
Phương Chiểu là làng nghề chế biến long nhãn lớn nhất tỉnh Hưng Yên, nhưng công suất hoạt động chỉ bằng 1/3 so với các năm trước. Theo chị Hoa, một chủ lò lớn ở thôn Phương Thượng (Phương Chiểu): Nếu như các năm trước mỗi ngày chế biến hơn 1 tấn nhãn tươi thì hiện tại chỉ dám làm khoảng 3 tạ/ngày để giữ nghề. Buồn hơn là cơ sở chế biến long nhãn của gia đình ông Phạm Xuân Căn và những hộ có thâm niên làm long nhãn ở xã Thủ Sĩ, các lò sấy cũng nguội ngắt, vắng hoe. Bà con cho hay, mọi năm vào vụ nhãn nhà nhà đều tất bật bận rộn, nhưng năm nay ai cũng thấy ngao ngán. Nhãn nguyên liệu thì nhiều nhưng lao động thì khan hiếm. Bởi thời điểm thu hoạch nhãn năm nay muộn 1 tháng so với mọi năm nên nhân công chủ yếu là học sinh, sinh viên đều đã bước vào năm học. Tiền công cho mỗi kg nhãn là 4.000 đồng, tăng gấp 2 lần năm ngoái nhưng vẫn không thuê được lao động. Trong khi các năm trước, mỗi lò sấy hàng ngày thu hút từ 20 đến 30 lao động; riêng xã Phương Chiểu mỗi ngày thu hút hơn 1.000 lao động tham gia.
Theo ông Đặng Văn Xây, một chủ vườn nhãn xã Hồng Nam, long nhãn chưa có đầu ra ổn định một phần vì kỹ thuật chế biến còn thủ công nên chưa đủ tiêu chuẩn để xuất khẩu, việc tiêu thụ nội địa mới dừng lại ở một số đô thị phía Bắc, chưa vào các tỉnh phía Nam. Nghề long nhãn muốn tồn tại bền vững phải đầu tư công nghệ cao, các lò sấy long nhãn phải được trang bị hoàn chỉnh, bảo đảm từ khâu bóc vỏ, xoáy hạt đến khi ra lò; đồng thời, phải có sự vào cuộc của các doanh nghiệp trong việc đầu tư, quảng bá, tiếp thị sản phẩm. Long nhãn là sản phẩm sạch không cần sử dụng hóa chất, vi khuẩn gây hại không thể xâm nhập, chất lượng thì ngon và giá lại rẻ mà không có đầu ra nên tiềm năng của cây nhãn còn đang bị bỏ ngỏ. Nếu long nhãn tìm được hướng đi ổn định, làng nghề làm long nhãn sẽ phát đạt, cây nhãn "tiến vua" có thêm cơ hội vươn xa./.